Wikipedia

Jan Nelken

polski lekarz psychiatra, wojskowy

Jan Władysław Nelken ps. Otto, Marek, Tytus (ur. 16 marca 1878 w Skomoroszkach[1][2], zm. w kwietniu 1940 w Katyniu) – polski lekarz psychiatra, psychoanalityk, pułkownik Wojska Polskiego, działacz socjalistyczny, członek PPS, ofiara zbrodni katyńskiej.

Jan Władysław Nelken
Ilustracja
pułkownik lekarz pułkownik lekarz
Data i miejsce urodzenia

16 marca 1878
Skomoroszki, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

kwiecień 1940
Katyń, RFSRR, ZSRR

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Jednostki

Szpital Garnizonowy we Lwowie, Szpital Okręgowy Nr 1 w Warszawie, Szkoła Podchorążych Sanitarnych, Oddział Psychiatryczny Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie

Stanowiska

lekarz
• Szpitala Garnizonowego we Lwowie,
• Szpitala Okręgowego Nr 1 w Warszawie,
z-ca kierownika, a następnie kierownik
•Oddziału Psychiatrycznego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
• kampania wrześniowa

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości

Życiorys edytuj

Urodził się we wsi Skomoroszki w guberni kijowskiej jako syn dyrektora cukrowni Edwarda Nelkena (1850–1930) i Eugenii z Telszów (1854–1909)[3]. Był wyznania ewangelicko-augsburskiego[4].

Uczęszczał do gimnazjum w Warszawie. W 1896 roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Wydalony z uczelni i z Warszawy za działalność socjalistyczną, wyjechał do Kazania, gdzie 18 października 1902 otrzymał dyplom lekarski[4]. Po powrocie do Warszawy rozpoczął praktykę psychiatryczną i działalność polityczną w Polskiej Partii Socjalistycznej. Był kilka razy aresztowany i więziony. 8 stycznia 1909 nostryfikował dyplom na wydziale medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[4].

W czasie I wojny światowej służył w Armii Austro-Wegier jako lekarz Szpitala Garnizonowego we Lwowie. W latach 1919–1934 pełnił służbę w Wojsku Polskim, w Szpitalu Okręgowym Nr I w Warszawie, Szkole Podchorążych Sanitarnych oraz na stanowisku zastępcy kierownika, a następnie kierownika Oddziału Psychiatrycznego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. 30 czerwca 1934 został przeniesiony w stan spoczynku[5]. Został awansowany do stopnia pułkownika w korpusie oficerów sanitarnych lekarzy ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 (w 1928 był zweryfikowany z lokatą 3).

Po zakończeniu zawodowej służby wojskowej praktykował w Ambulatorium na Solcu i Ubezpieczalni Społecznej. Był członkiem Zarządu Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i redaktorem Rocznika Psychiatrycznego.

W 1904 ożenił się ze Stanisławą Radomską (zm. 1967). Rozwiedli się w 1925 roku, małżeństwo było bezdzietne. Po raz drugi ożenił się 23 lipca 1925 roku[1] z Ireną z Borkowskich (1899–1944), z którą miał dwoje dzieci: córkę Annę (1926–1944) i syna Jana (1931).

Po wybuchu II wojny światowej 1939 wraz z kadrą Centrum Wyszkolenia Sanitarnego ewakuował się na tereny wschodnie, a po agresji ZSRR na Polskę został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany początkowo w obozie putywlskim[6] a następnie w Kozielsku. Wiosną 1940 został przetransportowany do Katynia i rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Został pochowany na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu. Podczas ekshumacji w 1943 jego ciało nie zostało zidentyfikowane pod jego nazwiskiem[7]. Na terenach polskich, okupowanych od 1939 przez Niemców, wydanie czasopisma „Goniec Krakowski” z 16 kwietnia 1943 poinformowało wówczas o ekshumacji ciał polskich żołnierzy w Katyniu i zidentyfikowaniu m.in. zwłok gen. Smorawińskiego[8].

Jego żona Irena i córka Anna zginęły w 1944 w powstaniu warszawskim[9].

Upamiętnienie edytuj

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia generała brygady[10]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

17 września 2009 przy Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Jana Nelkena[11].

Lista prac edytuj

  • Badania płynu mózgowo-rdzeniowego i jego wyniki w schorzeniach układu nerwowego, powstających na tle kiły. Przegląd Lekarski, 1909
  • O porażeniach następowych po ostrem zatruciu tlenkiem węgla. Kraków, 1909
  • Ein Fall von Poliomyelitis anterior acuta cruciata mit folgender Syringomyelie. „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”. 3 (1), s. 196–202, 1910. DOI: 10.1007/BF02893593. 
  • Psychologische Untersuchungen an Dementia præcox-Kranken. Journal für Psychologie und Neurologie 17, ss. 174–185, 1911
  • Analytische Beobachtungen über Phantasien eines Schizophrenen. Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen 4, s. 504–562, 1912
  • Ueber schizophrene Wortzerlegungen. Zentralblatt für Psychoanalyse 2, 1–5, 1911
  • Badania psychoanalityczne chorób nerwowych. Neurologja Polska 2, 1913
  • O potrzebie państwowego Zakładu dla umysłowo chorych zbrodniarzy w Galicyi, 1913
  • Alkohol i przestępstwa w wojsku podczas wojny. Lekarz Wojskowy 1 (21), s. 9–18, 1920
  • Psychozy reaktywne na wojnie. Lekarz Wojskowy 2 (30), 1921
  • Udawanie zaburzeń psychicznych a służba wojskowa. Warszawa, 1926
  • Orzeczenia sądowo-lekarskie. Warszawa, 1927
  • Ostre upicie się i jego znaczenie sądowo-lekarskie. Wojskowy Przegląd Prawniczy 3, 1930
  • Kokainizm i homoseksualizm, 1931
  • Ostre upicie się i przestępczość. Warszawa, 1931
  • O powikłaniu chorób psychicznych przez różę, 1932
  • Hygjena psychiczna w wojsku. Warszawa, 1934
  • Psychozy reaktywne w oświetleniu wojny światowej i służby wojskowej, 1934
  • Higjena psychiczna usposobienia psychopatycznego jako zagadnienie kultury, 1935
  • Z dziedziny psychoneurologii dziecięcej w Rosji. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 12, 1935
  • Handelsman J, Nelken J. O zachowaniu się niepamięci po postrzale głowy. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 11 (18/19), 1935
  • Głosy krytyczne z dziedziny eugeniki współczesnej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1936
  • Higjena psychiczna obrony przeciwgazowej. Lekarz Polski 1, 1936
  • O wojnie bakteriologicznej. Lekarz Polski, 1936
  • Pamiętnik Forela. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1936
  • Humanizacja wojny w świetle zagadnień higieny psychicznej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1937
  • Niewystarczalność konwencji genewskiej wobec walki lotniczo-gazowej. Lekarz Polski, 1937
  • Dziesięciolecie przygotowań do walki lotniczo-gazowej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1938
  • Alkohol a walka lotniczo-gazowa. Lekarz Wojskowy 14 (4), s. 80–83, 1938

Awanse edytuj

  • podpułkownik – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 (w 1924 zajmował 24 lokatę w korpusie oficerów zawodowych sanitarnych, grupa lekarzy
  • pułkownik – 16 marca 1927 ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 5 lokatą w korpusie oficerów zawodowych sanitarnych, grupa lekarzy
  • generał brygady – pośmiertnie 5 października 2007
Osobny artykuł: Awanse generalskie oficerów II Rzeczypospolitej Polskiej z 2007.

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 517. [dostęp 2020-07-11].
  2. ↑ Wojskowe Biuro Historyczne [online], wbh.wp.mil.pl [dostęp 2020-07-11].
  3. ↑ Cmentarz Ewangelicko-Augsburski: EUGENJA NELKENOWA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  4. ↑ a b c Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850–1918. M–N. Stopka K. (red.). Kraków: Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 663. ISBN 978-83-62261-37-6.
  5. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 7 czerwca 1934 r. s. 145.
  6. ↑ 1 LISTOPADA 1939 r. WŚRÓD JEŃCÓW KOZIELSKA [online], www.rodzinapolska.pl [dostęp 2019-05-05].
  7. ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2014-07-12].
  8. ↑ Zbrodnia Katyńska. Ekshumacja grobów w Katyniu, 1943. „Teka edukacyjna IPN”, s. 24. Instytut Pamięci Narodowej. 
  9. ↑ Polski Słownik Biograficzny. Uzupełnienia i sprostowania do tomów I-XL. Warszawa-Kraków: Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, 2002. ISBN 83-88909-00-2.
  10. ↑ M.P. z 2007 r. nr 85, poz. 885
  11. ↑ Uroczystość sadzenia „Dębu Pamięci”. wim.mil.pl. [dostęp 2014-07-12].
  12. ↑ M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”.
  13. ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 101 „za zasługi na polu wiedzy lekarskiej i lecznictwa w wojsku”.

Bibliografia edytuj

  • Herman E. Dr Jan Nelken. Neurologia Polska 24, s. 8–11, 1950.
  • Ilnicki, S., Nelken, J., jr. Pułkownik doktor medycyny Jan Nelken. „Psychiatria Polska”. 20 (5), s. 386–396, 1986. PMID: 3295925. 
  • Ilnicki S, Nelken J., jun. Pamiętnik płk. dr. med. Jana Nelkena znaleziony w Katyniu. Lekarz Wojskowy 3/4, s. 206–209, 1993.
  • Nelken J. Płk dr med. Jan Nelken (ur. 16.III.1878–zm. 1940). Archiwum Medycyny Sądowej 2, s. 136–140, 1985.
  • Red. „Nelken, Jan Władysław” W: Polski Słownik Biograficzny tom 22 s. 667–668.
  • Sitkiewicz T. Jan Władysław Nelken. Wojskowy Przegląd Historyczny 2 (128), s. 417, 1989.
  • Jan Bohdan Gliński: Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów, ofiar II wojny światowej. Wrocław: Urban & Partner, 1997 s. 282–284.
  • Stanisław Ilnicki, Jan Nelken jun.: Gen. bryg. dr med. Jan Władysław Nelken (1878–1940). Warszawa: Wojskowy Instytut Medyczny. Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego w Warszawie, 2009 ISBN 978-83-925530-2-1.
  • Rocznik Oficerski 1924. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 1003, 1017, 1079.
  • Rocznik Oficerski 1928. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 709, 725.
  • Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 321, 826.
  • Stanisław Konopka. Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok. Warszawa: Biuro Propagandy Polskiej Medycyny przy Naczelnej Izbie Lekarskiej, 1936, s. 1204, 1228, 1317, 1697.
  • Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2000. s. 424. [dostęp 2014-07-12].
  • Maria Magdalena Blombergowa. Uczeni polscy rozstrzelani w Katyniu, Charkowie i Twerze. „Analecta”, s. 31, R. 9 Z. 2 (18) / 2000. 

Zobacz też edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Nelken&oldid=68108196”