Wikipedia

Jastrzębiec (roślina)

rodzaj roślin z rodziny astrowatych

Jastrzębiec (Hieracium L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Bardzo problematyczny pod względem taksonomicznym. Obejmuje od ok. 4,2 tys.[4] do prawdopodobnie ok. 9[5]–10 tys. gatunków[6]. Tylko ich część stanowi tzw. gatunki główne, podczas gdy większość to ich mieszańce rozmnażające się za pomocą apomiksji. W niektórych ujęciach systematycznych część gatunków (ok. 250) wyodrębnianych jest w osobny rodzaj kosmaczek Pilosella[7]. Przedstawiciele rodzaju Hieracium występują na całym świecie, z wyjątkiem Australazji[8][6]. Z Polski w 2002 wymieniono 103 gatunków[9]. W 2020 w wykazie flory polskiej ujęto 86 gatunków z rodzaju Hieracium i 50 z rodzaju Pilosella[10].

Jastrzębiec
Ilustracja
Jastrzębiec leśny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

jastrzębiec

Nazwa systematyczna
Hieracium L.
Sp. Pl. 799. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hieracium murorum L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Jastrzębiec baldaszkowy

Morfologia edytuj

 
Koszyczek jastrzębca Lachenala
 
Owoce jastrzębca leśnego
Pokrój
Byliny osiągające od kilku, zwykle ponad 20 cm, do ponad 150 cm wysokości. Z korzeniem palowym, u niektórych gatunków z drewniejącą szyją korzeniową. W podrodzaju Pilosella (wyodrębnianym też jako osobny rodzaj) zwykle obecne są rozłogi[5]. Łodyga jest pojedyncza lub jest ich kilka[11][12], są rozgałęzione lub nierozgałęzione[12]. Rośliny pokryte są zwykle włoskami, których skład i budowa ma istotne znaczenie w rozpoznawaniu taksonów. Wyróżnia się włoski proste, nierozgałęzione o długości wynoszącej zwykle do kilku mm, rzadko do 20 mm; włoski gwiazdkowate (z kilkukomórkowym trzonkiem i jednokomórkowymi promieniami) oraz włoski gruczołowate, zwykle do 3 mm długości, z kilkukomórkowym trzonkiem zwieńczonym gruczołkiem[11].
Liście
Odziomkowe, łodygowe, albo takie i takie. Ogonkowe lub siedzące[5]. Blaszka o kształcie od jajowatego do równowąskiego, całobrzega lub ząbkowana, albo też głęboko wcinana[11][5].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki tworzące się pojedynczo na szczycie pędu lub po kilka albo w większej liczbie, w formie różnego rodzaju kwiatostanów złożonych. Okrywy są szerokokuliste do wąskowalcowatych[11], zwykle o średnicy od 3 do 9 mm[5]. Listki pokrywające okrywy wyrastają w dwóch lub większej liczbie rzędów[5], ułożone są dachówkowato, mają kształt równowąski do lancetowatego, ich końce są przylegające lub odgięte na zewnątrz[11]. Dno koszyczka jest płaskie, nagie i dołeczkowane[5]. Kwiaty w koszyczku są tylko języczkowe, na szczycie łatki korony z 5 ząbkami, barwy zwykle żółtej, czasem pomarańczowej, białawej[11], czasem czerwono nabiegłe, często czerwieniejące w czasie przekwitania[5].
Owoce
Niełupki zwykle czerwonobrązowe do czarnych, walcowate, pryzmatyczne lub wrzecionowate, bez wyraźnego dzióbka, zwykle z 10 żeberkami[5]. Włoski puchu kielichowego proste, nierozgałęzione, białe, szarawe lub rudawożółte, równe lub różnej długości[5][11].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Hieraciinae z plemienia Cichorieae z podrodziny Cichorioideae w robrębie rodziny astrowatych Asteraceae[13].

Podział rodzaju

Rodzaj opisywany jest jako „najbardziej trudny i skomplikowany taksonomicznie” w świecie roślin[11], w którego obrębie koncepcja „gatunku” należy do najbardziej sztucznych[5].

W niektórych ujęciach systematycznych część (ok. 250) zaliczanych tu gatunków wyodrębniana jest w osobny rodzaj kosmaczek Pilosella Hill.[7] (alternatywnie uznawany za podrodzaj Pilosella (Hill.) S.F. Gray[11]). Rośliny te wyróżniają się od innych jastrzębców: obecnością rozłogów („prawie zawsze”), żeberkami na owocu nie połączonymi na jego szczycie w pierścień, rozwojem włosków puchu kielichowego w jednym rzędzie (a nie dwóch)[11][5], zwykle mniejszymi owockami (do 2,5 mm długości)[11].

Źródłem problemów taksonomicznych w obrębie rodzaju jest zdolność jego przedstawicieli do krzyżowania się i tworzenia nasion bez zapłodnienia, za sprawą apomiksji. Apomiksja pozwala zachowywać specyficzne cechy morfologiczne dla rośliny rodzicielskiej, konserwując wszelkie skutki zmienności pojawiające się na szczeblu populacyjnym czy regionalnym[5]. W obrębie rodzaju opisano do kilkuset (ok. 800) tzw. gatunków głównych i ok. 5 tys.[12] (do 10 tys.[6]) utrwalonych mieszańców między nimi, rozmnażających sie apomiktycznie, określanych w zależności od ujęcia systematycznego jako mikrogatunki, podgatunki[12] lub gatunki pośrednie[11]. W obrębie niektórych „głównych gatunków” wyróżnianych bywają setki „podgatunków” (np. w przypadku jastrzębca leśnego ponad 600)[11].

Gatunki flory Polski[9]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
  4. ↑ Hieracium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-31].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m John L. Strother: Hieracium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-31].
  6. ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 340. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b Pilosella Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-31].
  8. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  10. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 94, 131, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m Adam Jasiewicz, Hieracium L., Jastrzębiec, [w:] Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XIV, Warszawa, Kraków: Polska Akademia Nauk, Państwowe Wydawnictw Naukowe, 1980, s. 199-201, ISBN 83-01-01923-9.
  12. ↑ a b c d Zhu Shi & Günter Gottschlich: Hieracium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-31].
  13. ↑ Genus Hieracium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-31].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jastrzębiec_(roślina)&oldid=72986234”