Wikipedia

Jerzy Andrzejewski

polski pisarz

Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909[1] w Warszawie[1], zm. 19 kwietnia 1983[1] tamże[1]) – polski prozaik[1], publicysta[1], felietonista[1], scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[2].

Jerzy Andrzejewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

19 sierpnia 1909
Warszawa

Data i miejsce śmierci

19 kwietnia 1983
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Zawód, zajęcie

pisarz, scenarzysta, poseł na Sejm PRL I kadencji, działacz KOR

Małżeństwo

Nona Barbara Siekierzyńska (od 1934); Maria Abgarowicz (od 1946)

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys edytuj

 
Jerzy Andrzejewski (pierwszy z lewej) odbiera Nagrodę Młodych PAL w 1939. Obok Kazimierz Wierzyński, Kornel Makuszyński, Wacław Sieroszewski

Ukończył gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie[1] (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Zamoyskiego), gdzie zdawał maturę[1]. W 1927 zapisał się na studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, ale porzucił je w 1931[3]. Debiutował w 1927[1] roku na łamach dziennika „ABC”[1] opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece „Prosto z mostu”, a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938[1]. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego[1]. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma „Prosto z Mostu”, z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki Tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza. W tomie tym znalazły się też inne czasie wojny pisał też wstrząsające opowiadania ˜˜˜„Apel” oraz „Przed sądem”[1].

W roku 1948[1] napisał powieść „Popiół i diament”[1], która została sfilmowana przez Andrzeja Wajdę[1]. Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz do filmu Miasto nieujarzmione (1950), który był inspirowany doświadczeniami Władysława Szpilmana; gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie, w domu przy ul. Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz[4].

W latach 1952–1954 był redaktorem naczelnym tygodnika „Przegląd Kulturalny”, w latach 1955–1956 członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”, zaś w latach 1972–1979 stałym współpracownikiem tygodnika „Literatura”.

W latach 1952–1956 był posłem na Sejm. W okresie stalinowskim był zwolennikiem socrealizmu[1], pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957[1].

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł (1953) jako Alfę.

Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[5]. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla[6][7].

Andrzejewski był osobą biseksualną; był dwukrotnie żonaty, utrzymywał jednak intymne związki z mężczyznami[8][9][10]. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską, drugie – w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwoje dzieci: syna Marcina (ur. 25 września 1943), dla którego w latach 1943–1945 prowadził dziennik Zeszyt Marcina (1994)[11], i córkę Agnieszkę Eugenię (ur. 19 listopada 1946, zm. 7 maja 2021), redaktorkę i tłumaczkę. W latach 60. był związany z młodszym o 37 lat tancerzem zespołu „Mazowsze” Markiem Kellerem[12].

Temat homoseksualności od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą[13].

Andrzejewski miał poważne problemy ze swoją chorobą alkoholową[9], która dodatkowo komplikowała jego życie rodzinne. Bezskutecznie podejmował kilkakrotnie kuracje odwykowe[10].

Jerzy Andrzejewski zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983[14][15]; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 170-3-7)[16].

 
Grób Jerzego Andrzejewskiego na cmentarzu Powązkowskim

Cenzura komunistyczna edytuj

Osobny artykuł: Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko Andrzejewskiego i następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[17].

Twórczość edytuj

Ordery i odznaczenia edytuj

Nagrody edytuj

Ekranizacje edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Jerzego Andrzejewskiego.

Literatura dodatkowa edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Tomkowski 2002 ↓, s. 10.
  2. ↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.
  3. ↑ Anna Synoradzka-Demadre Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2016, s. 17
  4. ↑ Teresa Jasińska: Dom Kultury Środowisk Twórczych Klub „13 Muz”. W: op.cit. „Encyklopedia Szczecina”. s. 197.
  5. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  6. ↑ Nobliści mniej oczywiści [online], ossolineum.pl, 10 października 2022 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  7. ↑ 45 lat temu Jerzy Andrzejewski wystosował list do protestujących z Radomia i Ursusa [online], dzieje.pl, 29 lipca 2021 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  8. ↑ Barbara Stanisławczyk, Miłosne gry Marka Hłaski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7180-505-5.
  9. ↑ a b Michał Zygmunt: Seksualne grzeszki słynnego pisarza. onet kultura, 2019-08-16. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).
  10. ↑ a b Agata Szwedowicz, Paweł Tomczyk: „Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej” autor: Anna Synoradzka-Demadre. [w:] (recenzja książki) [on-line]. dzieje.pl, 2017-11-30. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).
  11. ↑ Jerzy Andrzejewski: Zeszyt Marcina : (październik 1943 – grudzień 1945). Warszawa: Wydawnictwo Prokop, 1994, s. 5. ISBN 83-86096-04-7.
  12. ↑ Bartosz Żurawiecki: Festiwale wyklęte. Wydawnictwo Krytyka Polityczna, 2019, s. 52. ISBN 978-83-66232-56-3.
  13. ↑ Esej Krzysztofa Tomasika.
  14. ↑ Krzysztof Myszkowski. J.A.. „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”. 4 (64) 2009. s. 26. ISSN 1232-2105. 
  15. ↑ Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Towarzysze nieudanej podróży (16): Nie czujcie się, panowie, więźniami. Gazeta Wyborcza, 2000-06-17. [dostęp 2012-02-01].
  16. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JERZY ANDRZEJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-29].
  17. ↑ Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
  18. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
  19. ↑ Andrzejewski laureatem P. A. L.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 12 z 17 stycznia 1939. 
  20. ↑ Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 25 z 1 lutego 1939. 
  21. ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 46. ISBN 83-02-05455-3.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Andrzejewski&oldid=73544046”