Jerzy August Mniszech
Jerzy August Wandalin Mniszech herbu Mniszech z Wielkich Kończyc (1715 – 15 października 1778) – marszałek nadworny koronny w 1742 i 1757–1778, kasztelan krakowski od 1773, starosta generalny Wielkopolski od 1757, łowczy wielki koronny od 1732, podkomorzy wielki litewski od 1736, starosta sanocki, białocerkiewski, grudziądzki, lubaczowski, krzyczewski, starosta ujsko-pilski[1], przeciwnik Czartoryskich, 1758–63 przywódca stronnictwa dworskiego.
| |
 Mniszech | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
Konstancja Tarłówna |
| Żona | |
| Dzieci |
Józefina Amelia Wandalin Mniszech (z Marią Amalią) |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys edytuj
Ojcem jego był Józef Wandalin Mniszech (1670–1747) – marszałek wielki koronny od 1713, marszałek nadworny litewski od 1706, kasztelan krakowski od 1742, generał artylerii litewskiej w latach 1701–1706, starosta sanocki, jaworowski, gołąbski, rohatyński. Matką natomiast była Konstancja Tarło h. Topór (zm. 1740 r.), córka Stanisława Tarły – kasztelana zawichojskiego i wojewody lubelskiego.
Jako poseł na sejm konwokacyjny 1733 roku z ziemi sanockiej był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na tym sejmie[2]. W czasie elekcji w 1733 roku został sędzią generalnego sądu kapturowego[3] Elektor Stanisława Leszczyńskiego w 1733 roku[4]. Był konsyliarzem konfederacji dzikowskiej 1734 roku[5]. Poseł ziemi warszawskiej na sejm nadzwyczajny pacyfikacyjny 1736 roku[6][7].
Twórca Kamaryli Mniszcha. Był posłem ziemi łomżyńskiej na sejm 1740 roku. Jako wdowiec w 1750 poślubił córkę pierwszego ministra Augusta III Henryka Brühla – Marię Amalię. Zyskał dzięki temu nieformalną pozycję przywódcy partii dworskiej, a także zmonopolizował w swym ręku pośrednictwo w rozdawnictwie urzędów i starostw. Intensywnie zabiegał o przychylność Rosji wobec swych działań[8].
Był kawalerem Orderu Orła Białego od 1735, a także rosyjskich orderów św. Andrzeja i św. Aleksandra[9][10].
Budowniczy kościoła we swoich włościach w Besku w 1755 r.
Za panowania Augusta III Sasa był przywódcą frakcji brühlowskiej stronnictwa starorepublikańskiego[11]. Na dworze Augusta III zwalczał wpływy Czartoryskich. Przeciwnik Stanisława Augusta Poniatowskiego, 7 maja 1764 roku podpisał manifest, uznający odbywający się w obecności wojsk rosyjskich sejm konwokacyjny za nielegalny[12]. W 1767 był jednym z twórców konfederacji radomskiej i jej marszałkiem[13], w 1768 był jednym z inicjatorów zawiązania konfederacji barskiej. W jego dworze w Dukli częstymi gośćmi byli przywódcy Konfederacji barskiej w 1768–1772, m.in. Kazimierz Pułaski. Jerzy August Wandalin Mniszech, wraz z żoną Marią Amalią z Brühlów przebudował funkcjonującą w Dukli wcześniej budowlę bastionową, w okazały pałac z dwiema oficynami oraz ogrodem. Po zajęciu Beska w 1772 r. przez władze austriackie, Mniszech zamienił posiadłości, z wyjątkiem Sanoka i zamku, za dobra dziedziczne Szumina. W jego zamku w Dukli zaborcze wojska 20 września 1772. rozbroiły dragonów i wcieliły ich do swoich oddziałów oraz na terenie przy pałacu zrobiły koszary.
Mniszech w 1776 wszedł w skład Rady Nieustającej. Członek Departamentu Sprawiedliwości Rady Nieustającej w 1777 roku[14].
Był jednym z pierwszych masonów w I Rzeczypospolitej. Założył lożę w swojej rezydencji w Dukli.
Córką jego była Józefina Amelia (Potocka) Wandalin Mniszech z Wielkich Kończyc h. Kończyce (1752–1798), która wyszła za Stanisława Szczęsnego Potockiego z Potoka herbu Pilawa.
Przypisy edytuj
- ↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 121.
- ↑ Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 42.
- ↑ Porządek na Seymie Walnym elekcyi między Warszawą a Wolą dnia 25 Sierpnia roku Pańskiego 1733 postanowiony, s. 2.
- ↑ Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. / zestawili w porządek abecadłowy Jerzy Dunin-Borkowski i Miecz. Dunin-Wąsowicz, Lwów 1910, s. 139.
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego w dalszym ciągu Wydawnictwa fundacyi Al. hr. Stadnickiego. Ogłaszane przez Towarzystwo Naukowe we Lwowie. T.23. Lauda sejmikowe wiszeńskie, lwowskie, przemyskie i sanockie 1731–1772, Lwów 1928, s. 123.
- ↑ Henryk Palkij, Sejmy 1736 i 1738 roku : u początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego / Polska Akademia Umiejętności ; t. 93, Kraków 2000, s. 219.
- ↑ Maria Czaplińska w PSB zakłada błędnie, że był posłem ziemi sanockiej na sejm pacyfikacyjny 1736 roku, sejmik województwa ruskiego w Sądowej Wiszni, gdzie obierano posłów sanockich prawdopodobnie w ogóle się nie odbył biogram z XXI tomu Polskiego Słownika Biograficznego
- ↑ Tomasz Szwaciński. Władysław Konopczyński o szpiegu pruskim Lambercie. Pytania o orientację zagraniczną Jerzego Augusta Mniszcha w: Władysław Konopczyński jako badacz dziejów XVIII wieku, red. Z. Zielińska, W. Kriegseisen, Warszawa 2014, s. 93-106.
- ↑ Königl. Koln. Khurfürstl. und Sachsischer Hof und Staats Kalender. Drezno: 1735.
- ↑ Marta Męclewska (opr.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie: 2008, s. 164
- ↑ Henryk Schmitt, Dziej panowania Stanisława Augusta, t. I, Lwów 1886, s. 107.
- ↑ Józef Zaleski, Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego do czasu Sejmu Czteroletniego, 1887, s. 21, Dyaryusz seymu convocationis siedmio-niedzielnego warszawskiego : zdania, mowy, projekta y manifesta w sobie zawierający przez sessye zebrany r.p. 1764, s. 4-5.
- ↑ Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, t. I, Warszawa 1900, s. 389.
- ↑ Kolęda warszawska na rok 1777, Warszawa 1777, [b.n.s]