Kałdus
Kałdus – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Chełmno, na południowy zachód od Chełmna, na granicy Doliny Dolnej Wisły i Pojezierza Chełmińskiego.
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
255[2] |
| Strefa numeracyjna |
56 |
| Kod pocztowy |
86-200[3] |
| Tablice rejestracyjne |
CCH |
| SIMC |
0841567 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Chełmno  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego  | |
 53°19′18″N 18°23′52″E/53,321667 18,397778[1]
| |
Podział administracyjny edytuj
W latach 1920–1950 miejscowość należała do województwa pomorskiego, następnie do bydgoskiego, a w latach 1975–1998 do województwa toruńskiego.
Demografia edytuj
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 255 mieszkańców[2]. Jest jedenastą co do wielkości miejscowością gminy Chełmno.
Krótki opis edytuj
Wieś ma charakter rolniczy. Atrakcją jest Góra Świętego Wawrzyńca – wzniesienie będące pozostałością po wczesnośredniowiecznym grodzie i jednocześnie rezerwat roślinności ciepłolubnej noszący tę samą nazwę. Liczne punkty widokowe na dolinę Wisły.
Historia edytuj
W Kałdusie odkryto wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, który może być uznany za jeden z najważniejszych ośrodków administracyjno – gospodarczych Polski czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego.
Wykopaliska doprowadziły do odkrycia pozostałości przedlokacyjnego Chełmna (obecne miasto znajduje się bardziej na północ) które powstało na miejscu prehistorycznego grodziska kultury łużyckiej (VII-V w. p.n.e.), bezpośrednio przy wzniesieniu zwanym dzisiaj Górą św. Wawrzyńca. U schyłku okresu plemiennego (X wiek) góra stanowiła miejsce kultu pogańskiego. Od przełomu X i XI wieku jeden z głównych grodów administracji państwa pierwszych Piastów, ważny węzeł komunikacyjny, ośrodek produkcji i wymiany dalekosiężnej. Wg Wojciecha Chudziaka na początku XI wieku[4] rozpoczęto budowę kamiennego jednonawowego kościoła z trzema absydami u stóp wzniesienia. Wg innych badaczy kościół mógł jednak powstać w 2 połowie XI wieku[4]. Kościół ten miał wymiary 37 x 17 m. Odkryte w roku 1996 relikty bazyliki, które zachowały się w południowej części grodziska, zostały zabezpieczone i udostępnione. Pod pozostałościami fundamentów kościoła chrześcijańskiego znaleziono kamienny stos ofiarny przykryty szczątkami zbóż i zwierząt, wśród nich znajdowała się uszkodzona czaszka mężczyzny.
Pierwsza wzmianka o wykopaliskach w Kałdusie pochodzi z roku 1871, wtedy znaleziono przypadkiem kilka zabytków, które następnie trafiły do muzeum w Schwerinie. Następnie prace prowadzono z przerwami aż do czasów dzisiejszych. Współcześnie prace wykopaliskowe prowadzone były przez naukowców z toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. W pięciu grobach komorowych poza szkieletami znaleziono fragmenty luksusowych tkanin, ozdoby ze srebra, kamieni półszlachetnych oraz kryształu górskiego, a także miecz inkrustowany srebrem. Zawartość grobów świadczy o wysokim statusie pochowanych osób, a sam sposób pochówku wskazuje na ich skandynawskie pochodzenie.
W XII wieku Kałdus był własnością Hugona Butyra, rycerza Bolesława IV Kędzierzawego[5], dlatego miejscowość nazywano Mons Butyri lub Potterberg. W latach 1253-1257 wielki mistrz Poppo von Osterna założył gród krzyżacki, przeniesiony następnie w 1280 r. do Gniewu.
Na przełomie XVI i XVII wieku należał do dóbr stołowych biskupów chełmińskich[6].
Turystyka edytuj
Ze względu na rezerwat Góra św. Wawrzyńca i punkty widokowe na Dolinę Dolnej Wisły przez Kałdus przebiegają trzy znakowane szlaki turystyczne (dwa piesze i jeden rowerowy):
Szlak żółty „Rezerwatów Chełmińskich”: Bydgoszcz Fordon – most przez Wisłę – rezerwat „Wielka Kępa Ostromecka” – Ostromecko – Reptowo – Gzin – Unisław – Płutowo – Starogród – Kałdus – Chełmno (48 km)
Szlak zielony „Starego Chełmna”: Chełmno (Rynek) – Jez. Starogrodzkie – Starogród – Kałdus – Chełmno (dworzec autobusowy) (17 km)
Szlak rowerowy czarny po Dolinie Dolnej Wisły: Cierpice – Solec Kujawski – Bydgoszcz – Świecie – Nowe – Gniew – Tczew – Kwidzyn – Grudziądz – Chełmno – Kałdus – Ostromecko – Zamek Bierzgłowski (447 km)
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 48772
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 420 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Dariusz Sikorski, Sikorski - Historiografia bajeczna: o biografii Bezpryma, księcia Polski, [w:] Homini, qui in honore fuit. Księga pamiątkowa poświęcona śp. Profesorowi Grzegorzowi Białuńskiemu, red. A. Dobrosielska, A. Pluskowski, S. Szczepański, Oficyna Wydawnicza Pruthenia, Olsztyn 2020, s. 349-366 [online], 2020 [dostęp 2023-01-27].
- ↑ J. Powierski, Hugo Butyr. Fragment stosunków polsko-niderlandzkich w XII wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 37 (Zeszyt 2), 1972
- ↑ Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1614 : z uwzględniem późniejszych do r. 1759 inwentarzy, Toruń 1927, s. IV.