Wikipedia

Kalendarium historii Łodzi

Kalendarium historii Łodzi – chronologiczne zestawienie wydarzeń z historii miasta, m.in. politycznych, gospodarczych, społecznych, administracyjnych, urbanistycznych, kulturalnych i sportowych, ukazujących przemiany, które dokonały się w ciągu stuleci w Łodzi i obszarze obecnie przez nią zajmowanym, od zarania dziejów do współczesności.

Kalendarium historii Łodzi edytuj

 
Nowy Rynek (obecnie plac Wolności)
w XIX-wiecznej Łodzi
 
Plac Wolności (kwiecień 2006)

„Dzieje Łodzi tak dalece różnią się od przeszłości innych miast, nie tylko polskich, lecz również europejskich i większości pozaeuropejskich, iż trudno przeprowadzać pomiędzy nimi porównania”[1]. „W okresie przedrozbiorowym Łódź należała do grupy najmniejszych miast w kraju i nic nie wskazywało na to, że kiedykolwiek wkroczy na drogę wielkiej kariery”[2]. [A jednak] „ze skromnej mieściny feudalnej przekształciła się ona w połowie XIX w. w ludny i prężny ośrodek przemysłowy [...]”[1].

Baranowski, Fijałek i Rosin (red.),
Łódź. Dzieje miasta. T. I: Do 1918 r.

Łódź rolnicza (do roku 1820) edytuj

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (do roku 1820).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które dokonały się w okresie od zarania dziejów obszaru zajmowanego obecnie przez miasto do czasu podjęcia w 1820 roku pierwszych decyzji o przekształceniu Łodzi z rolniczego miasteczka w ośrodek przemysłu włókienniczego.

Łódź przemysłowa i wielkoprzemysłowa (1821–1918) edytuj

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (1821–1918).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które zaszły w Łodzi w okresie od początków budowy nowej sieci osadniczej i łódzkiego przemysłu, poprzez intensywny rozwój Łodzi jako miasta przemysłowego w warunkach gospodarki kapitalistycznej, załamanie gospodarcze po wybuchu I wojny światowej, do jej zakończenia i wyzwolenia spod panowania zaborców.

Łódź w II Rzeczypospolitej (1918–1939) edytuj

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (1918–1939).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które miały miejsce w Łodzi w dwudziestoleciu międzywojennym, od 11 listopada 1918 roku – dnia odzyskania przez Polskę suwerenności – do 31 sierpnia 1939 roku – dnia poprzedzającego wybuch II wojny światowej.

Łódź pod okupacją niemiecką (1939–1945) edytuj

Osobne artykuły: Kalendarium historii Łodzi (1939–1945) i Historia Łodzi pod okupacją niemiecką.

Kalendarium obejmuje wydarzenia od 1 września 1939 roku – dnia wybuchu II wojny światowej do 19 stycznia 1945 roku – ostatniego dnia niemieckiej okupacji miasta i dnia wkroczenia do Łodzi wojsk armii radzieckiej.

Łódź w Polsce Ludowej (1945–1989) edytuj

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (1945–1989).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które zaszły w Łodzi po II wojnie światowej, a przed początkiem transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski w 1989 roku: od 19 stycznia 1945 roku – dnia zajęcia miasta przez wojska armii radzieckiej – do 4 czerwca 1989 roku – dnia, w którym odbyła się I tura pierwszych w Polsce po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu i całkowicie wolnych do Senatu.

Łódź w III Rzeczypospolitej (od roku 1989) edytuj

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (od roku 1989).

Kalendarium obejmuje najnowsze wydarzenia ukazujące przemiany od początku transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski, do których impulsem stały się wybory 4 czerwca 1989 roku, do współczesności.

Periodyzacja edytuj

Powyższa periodyzacja dziejów Łodzi została sporządzona na potrzeby Wikipedii. Jest ona zbliżona do najczęstszego sposobu podziału continuum czasowego na okresy stosowanego w literaturze. Początki kolejnych jednostek czasowych wyznaczają wydarzenia (gospodarcze, polityczne lub te związane z przebiegiem działań wojennych) uznawane za szczególnie istotne w historii miasta.

W literaturze przedmiotu zwykle wyróżnia się dwa podstawowe okresy:

  1. Okres Łodzi rolniczej, zapoczątkowany datą najwcześniejszej wzmianki źródłowej w 1332 r. i trwający aż do pierwszego ćwierćwiecza XIX w.;
  2. Okres Łodzi przemysłowej (a ściślej rękodzielniczej i przemysłowej), rozpoczęty formalnie datą powołania Łodzi do rzędu tzw. miast fabrycznych w 1820 r. i trwający w zasadzie do chwili obecnej[a][3].

Z drugiego okresu, wewnętrznie zróżnicowanego, historycy wyodrębniają kilka wyraźnie zarysowanych podokresów: narodziny Łodzi przemysłowej (1820/1823[b]–1865, niekiedy z dodatkowym wydzieleniem okresu wczesnokapitalistycznego – 1820–1830[4][5]), rozwój Łodzi wielkoprzemysłowej (1866–1914), lata zniszczeń i dewastacji w czasie I wojny światowej (1914–1918), okres II Rzeczypospolitej (1918–1939), tragiczne lata okupacji hitlerowskiej (1939–1945), okres Polski Ludowej (1945–1989) oraz III Rzeczypospolitej (od roku 1989)[6][7].

Zmiany statusu Łodzi edytuj

Przynależność polityczno-administracyjna miasta Łodzi
Okres Państwo Zwierzchność Jednostka administracyjna Status miasta
XIV w. – 1414   Królestwo Polskie ziemia łęczycka Wieś Łodzia
1414–1423   Królestwo Polskie ziemia łęczycka Wieś Łodzia/Miasto Ostroga1
1423–1569   Królestwo Polskie ziemia łęczycka Miasto Łódź
1569–1793   Rzeczpospolita Obojga Narodów województwo łęczyckie, powiat brzeziński Miasto Łódź
1793–1795   Królestwo Prus departament łęczycki/piotrkowski2, powiat zgierski Miasto Łódź
1795–1807   Królestwo Prus departament warszawski, powiat zgierski Miasto Łódź
1807–1815   Księstwo Warszawskie I Cesarstwo Francuskie departament warszawski, powiat zgierski Miasto Łódź
1815–1816   Królestwo Polskie Imperium Rosyjskie departament warszawski, powiat zgierski Miasto Łódź
1816–1837   Królestwo Polskie Imperium Rosyjskie województwo mazowieckie, powiat zgierski Miasto Łódź
1837–1844   Królestwo Polskie Imperium Rosyjskie gubernia mazowiecka, powiat zgierski Miasto Łódź
1845–1867   Królestwo Polskie Imperium Rosyjskie gubernia warszawska, powiat łęczycki Miasto Łódź
1867–1916   Królestwo Polskie Imperium Rosyjskie gubernia piotrkowska, powiat łódzki Miasto Łódź
1916–1918   Królestwo Polskie II Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry gubernia piotrkowska, powiat łódzki Miasto Łódź
1918–1939   II Rzeczpospolita Polska województwo łódzkie Łódź (powiat grodzki)
1939–1940   III Rzesza okręg poznański/Kraj Warty3, rejencja kaliska Łódź (miasto wydzielone)
1940–1945   III Rzesza okręg Kraj Warty, rejencja Litzmannstadt Litzmannstadt (miasto wydzielone)
1945–1952   Rzeczpospolita Polska (Polska Ludowa) województwo łódzkie Łódź (miasto wydzielone)
1952–1975   Polska Rzeczpospolita Ludowa województwo łódzkie Łódź (miasto wydzielone)
1975–1989   Polska Rzeczpospolita Ludowa województwo łódzkie4 Łódź (gmina miejska)
1989–1998   III Rzeczpospolita Polska
od 1999   III Rzeczpospolita Polska województwo łódzkie Łódź (miasto na prawach powiatu)


1 Prawa miejskie nadane w 1414 r. przez kapitułę włocławską, miały moc jedynie w zakresie spraw gospodarczych i prawno-społecznych,
pod względem prawno-ustrojowym Łodzia/Ostroga była nadal wsią.
2 25 maja 1793 r. departament łęczycki przemianowano na departament piotrkowski.
3 W styczniu 1940 r. okręg poznański przemianowano na okręg Kraj Warty.
4 Od 1 czerwca 1975 r. do 30 czerwca 1984 r. pod nazwą województwo miejskie łódzkie.

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Zdaniem Marka Kotera (w 1969 r.) – wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego, specjalizującego się w geografii historycznej oraz geografii miast – taka periodyzacja dziejów Łodzi została przyjęta w łódzkim ośrodku naukowym (Koter 1969 ↓, s. 9 [PDF – 11]). Z kolei Wiesław Puś – historyk, wykładowca i rektor Uniwersytetu Łódzkiego – wyodrębniał (w 1987 r.) trzy podstawowe okresy rozwoju miasta: okres Łodzi rolniczej/przedprzemysłowej, będącej niewielkim lokalnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (1423–1823), okres kapitalizmu (1823–1945) oraz okres po II wojnie światowej, gdy miasto stało się znaczącym ośrodkiem naukowym i kulturalnym (Puś 1987 ↓, s. 110–112). Również Ryszard Rosin – historyk, wykładowca Uniwersytetu Łódzkiego – dzielił przeszłość Łodzi (w 1979 r.) na trzy epoki: feudalną, kapitalistyczną i socjalistyczną. Cezurą pomiędzy pierwszą a drugą było wkroczenie miasta w latach 1820–23 na drogę uprzemysłowienia; pomiędzy drugą a trzecią – styczeń 1945 r., tj. wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13).
  2. ↑ Niektórzy historycy za datę zamykającą dzieje Łodzi rolniczej, a rozpoczynającą dzieje Łodzi przemysłowej uważają rok 1823, gdy w miasteczku pojawili się pierwsi sukiennicy ze Śląska i Niemiec (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 134).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 2 (obwoluta).
  2. ↑ Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 110.
  3. ↑ Koter 1969 ↓, s. 9 (PDF – 11).
  4. ↑ Koter 1969 ↓, s. 46 (PDF – 50).
  5. ↑ Puś 1987 ↓, s. 20.
  6. ↑ Puś 1987 ↓, s. 110–112.
  7. ↑ Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13–14.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalendarium_historii_Łodzi&oldid=63450756”