Kanopy
Kanopy (także wazy lub urny kanopskie) – w starożytnym Egipcie rytualne naczynia, w których umieszczano wnętrzności, wyjęte z ciała przed mumifikacją i zakonserwowane.
Nazwa pochodzi od greckiej nazwy starożytnego egipskiego miasta Kanopos (gr. Kánōbos, łac. Canopus)[1][2] w Delcie, w okolicach dzisiejszej Aleksandrii, w którym odnaleziono te naczynia po raz pierwszy[a]. Zwykle wykonane były z alabastru lub gliny[3], spotyka się również kanopy drewniane, kamienne i fajansowe. Zawsze występowały w rytualnej liczbie czterech związanej z bóstwami pogrzebowymi – tzw. synami Horusa[4][5].
Gliniane kanopy znane są już z okresu Starego Państwa. Początkowo zamykane były płaskimi pokrywami[2], na początku Nowego Państwa nakrywkami wyobrażającymi głowę zmarłej osoby (lub głowy Synów Horusa w postaci ludzkiej – według innej wersji), a w Epoce Późnej zaczęto je przyozdabiać głowami synów Horusa w postaci zwierzęcej: Imseta (głowa ludzka – dla wątroby), Hapiego (głowa pawiana – dla płuc), Kebehsenufa (głowa sokoła – dla jelit) i Duamutefa (głowa psa podobnego do szakala – dla żołądka)[4]. Każdy z geniuszy opiekuńczych zmarłego był z kolei pod ochroną bogiń opiekuńczych: Izyda strzegła wątroby, Neftyda – płuc, Neit – żołądka, a Selkit – jelit.
Kanopy zwykle umieszczane były w specjalnie na ten cel wykonywanej skrzyni-kaplicy, na której ścianach umieszczano rzeźbione wizerunki bogiń opiekuńczych (Neftydy i Izydy), niekiedy też innych bóstw (Ozyrysa, Sokarisa, synów Horusa) oraz elementy symboliczne (np. wyobrażenia amuletów). W czasach późniejszych (X-VII w. p.n.e.) zastąpiono je mniejszymi, drewnianymi i dekorowanymi polichromią skrzynkami kanopskimi, do których wprost wkładano zmumifikowane wnętrzności zmarłego owinięte bandażami; w tej odmianie używano ich jeszcze w okresie ptolemejskim[6].
Później nazwę tę stosowano także dla etruskich urn z nakryciem wyobrażającym głowę ludzką, wykonywanych w VII-VI wieku p.n.e.[2], odnosząc ją błędnie do rodzaju popielnic w pochówku ciałopalnym[7].
Uwagi edytuj
- ↑ Czczony tam Ozyrys w Epoce Późnej wyobrażany był w uproszczonej postaci naczynia w kształcie odwróconego stożka zakończonego głową bóstwa; mylna interpretacja XIX-wiecznych badaczy starożytności spowodowała, że utożsamiono je z naczyniami używanymi przy mumifikacji (Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Książnica, 2006, s. 152-153).
Przypisy edytuj
- ↑ Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ a b c Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1989.
- ↑ a b Nowa encyklopedia PWN. T. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11966-7.
- ↑ Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993.
- ↑ Galeria Sztuki Starożytnej: Egipt – Bliski Wschód. Przewodnik. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2007, s. 118-119.
- ↑ Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974.