Karzec
Karzec (pol. hist. „Karsiec”[4]) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gostyńskim, w gminie Krobia, obok wsi Pudliszki.
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
177[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
63-840[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PGS |
| SIMC |
0372078 |
Położenie na mapie gminy Krobia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gostyńskiego  | |
 51°45′28″N 16°54′08″E/51,757778 16,902222[1]
| |
Historia edytuj
Wieś ma metrykę średniowieczną i pierwotnie związana była z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od początku XIV wieku. Wymieniona została w 1310 w łacińskim dokumencie jako „Karcz”, 1393 „Karszecz”, 1394 „Carszicz”, 1406 „(Ka)rssecz”, 1408 „Crszcza”, 1432 „Polukarszecz”, 1446 „Karsszyecz”, 1447 „Karsyecz”, 1507 „Carssiecz”, 1530 „Karsecz, Carscz”, 1563 „Carsziecz”, 1581 „Karsziecz”[4].
Okolice wsi były jednak zasiedlone wcześniej niż zachowane historyczne zapisy. W okresie plemiennym oraz w początkach państwowości polskiej wieś była siedzibą grodu oraz kasztelanii. Archeolodzy znaleźli w pobliżu wsi grodzisko okrągłe, wklęsłe, otoczone wałem i fosą pochodzące z okresu ok. 800-1250. Leży ono obecnie na polu uprawnym około 400 metrów na północ od dworu, o 100 m na południe od „Rowu Polskiego” oraz 150 m na wschód od drogi z Karca do Rokosowa. Kasztelania ta została później odnotowana w dokumentach średniowiecznych. Z imienia znani są także jej kasztelanowie. W 1293 funkcję tę pełnił Stefan, w 1352 Szczedrzyk, uczestnik konfederacji szlachty wielkopolskiej, a dalej w latach 1378-1379 Peregryn, w 1406 Dziersław, w 1411 Mikołaj z Zagórzyna. Jako ostatni kasztelan w latach 1413-1435 stanowisko piastował Świętosław z Iłowca. Archeolodzy odkryli także w pobliżu wsi osadę z okresu ok. 950-1250, a w niej ułamki naczyń glinianych. Przy budowie toru kolejowego odsłonięte zostało także cmentarzysko z okresu ok. 950-1100[4].
W średniowieczu miejscowość była własnością szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Karsieckich, którzy od nazwy wsi utworzyli swoje odmiejscowe nazwisko, a także do spokrewnionych z nimi Rokossowskich. Według pierwszego zachowanego zapisu w 1310 książę śląski i wielkopolski, pan Głogowa i Poznania dziedzic Królestwa Polskiego Henryk III głogowski ustanowił dystrykt w Poniecu, a w jego granicach odnotowano m.in. także wieś Karzec. W 1446 miejscowość należała do powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1510 należała do parafii Krobia[4].
W 1440 Dziersław z Rokosowa odnowił granice pomiędzy Rokosowem, Karzcem i Pudliszkami. Wspomniany został wówczas kopiec węgielny stojący pomiędzy nimi, który nazywany był „rokosowskim”, a także las pomiędzy Karzcem oraz Pudliszkami. W 1494 odnotowany został kopiec narożny dziedzin Rokosowo, Karzec i Pudliszki. W 1530 dziedzice z Rokosowa oraz Jan Karsiecki dziedzic Karzca ponownie odnowili granice pomiędzy obiema wsiami. Kopiec narożny dziedzin Rokosowo, Karzec oraz nieistniejącej obecnie wsi Sławikowice stał w miejscu zwanym „Ostrów”, w pobliżu drogi z Rokosowa do Karzca. Granica ta biegła przez środek Ostrowa, wzdłuż znaków metalowych oraz nacięć na brzostach, przez las zwany „Stawisko”, aż do drzewa z nacięciami zwanego „Krzywa Olsza”, a od niego dalej przez las aż do wielkiego drzewa z gatunku brzost, który ze starodawna był uważany za znak narożny dziedzin Rokosowo, Karzec oraz Pudliszki[4].
W latach 1393-1406 jako właściciel we wsi odnotowany został Pietrasz Karsiecki. W latach 1406-1408 odnotowano kilka procesów o prawa własności do wsi. Mikołaj Kotarba toczył przed sądem ziemskim proces z Pietraszem oraz jego żoną o nieustalenie granic oraz nieuwolnienie dziedzin Karzec i Samborowice od roszczeń innych osób. Kotarba toczył proces sądowy z tytułu prawa bliższości z Janem Czernińskim (z Czerniny na Śląsku), który dowodził, że to Piechno był “wieczystym dziedzicem dziedziny Karzec” . Mikołaj Kotarba toczył także proces z Janem “seniorem” w Książu oraz jego dwoma braćmi i siostrą o połowę dziedziny Karzec przeprowadzając przed sądem dowód, że jego przodkowie oraz on sam posiadali część wsi przez 33 lata, a w toku procesu właściciel Książa Jan Ksiąski poręczył za swego ,,seniora” i jego rodzeństwo, iż w razie przegranej nie będą niepokoić strony przeciwnej[4].
W 1428 Bełczek Rokossowski zapowiedział przed sądem ziemskim Karzec i Sławikowice. W 1430 własność we wsi, część Golejewa oraz pół Karzca, posiadali Mikołaj oraz Wojciech. W 1432 Beczek zapowiedział drogi, łąki, pastwiska, lasy, bory i inne pożytki dziedzin Rokosowo, Bączylas, Karzec, Sławikowice. Dziedziny te należały do Bełczka i Dziersława Rokossowskich oraz Mikołaja i Wojciecha ze wsi Karzec i Golejewo. W 1446 Dziersław z Rokosowa, Rokossowski zapisał żonie Dorocie po 60 grzywien posagu i wiana na połowie dziedziny Bełczylas, na części Karzca oraz na połowie części Sławikowic[4].
Miejscowość odnotowują także historyczne rejesty podatkowe. W 1510 we wsi odnotowano 5 łanów osiadłych, jeden łan opuszczony oraz folwark. W 1530 miał miejsce pobór podatków od dwóch łanów, a od karczmy w wysokości 3 groszy. W 1561 pobór z jednego łana, a w 1564 4 łanów. W 1566 pobrano podatki z części Jakuba Rokossowskiego od 4 łanów, 3 zagrodników. Z części należącej do Jana Karsieckiego: od jednego łana i dwóch zagrodników. W 1581 pobrano podatki z części podskarbiego koronnego Jakuba Rokossowskiego - od 4 łanów i 3 zagrodników, a z własności Jana Karsieckiego od 2 półłanków, 3 zagrodników oraz od wiatraka dziedzicznego[4].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kröben (krobskim) w rejencji poznańskiej[5]. Karzec należał do okręgu krobskiego tego powiatu i stanowił część majątku Pudliszki, którego właścicielem był wówczas (1846) Józef Łubieński[5]. Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 195 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 24 dymy (domostwa)[5].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
W średniowieczu w tutejszym grodzie Karzec mieściło się centrum administracyjne dla okolicznych terytoriów[6].
Zabytki edytuj
- Grodzisko kasztelańskie - użytkowane od IX do XIV wieku. W 1293 roku wzmiankowano kasztelana krzywińskiego Szczedrzyka „z Karca”[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 51184
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 431 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h Chmielewski 1988 ↓, s. 139-141.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 231.
- ↑ Szwedzka Góra w Karcu | Krobia.org Fotografie i historia gminy Krobia [online], 25 lutego 2017 [dostęp 2023-12-13] (pol.).
- ↑ grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. II (I-Ł) z.1, hasło: „Karsiec”. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 139-141.
Linki zewnętrzne edytuj
- Karzec jako Karsiec - gród i kasztelania w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
- Karzec jako Karsiec w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
