Kasztan

Kasztan
	; Kwitnący kasztan jadalny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	kasztan
	Nazwa systematyczna
	Castanea Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Castanea sativa
Synonimy
	Castanophorum Neck.;
	Castanophorum Neck.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kasztan (Castanea) – rodzaj roślin z rodziny bukowatych (Fagaceae). Obejmuje 8 gatunków^[3]^[5]. W Europie dziko występuje tylko kasztan jadalny (C. sativa), w Ameryce Północnej – kasztan amerykański (C. dentata), a pozostałe gatunki kasztanów rosną w Japonii i Chinach^[6]. W Polsce uprawiany i dziczejący jest kasztan jadalny C. sativa (jest zadomowionym antropofitem)^[7].

Kasztany występują w różnych lasach, często na obszarach górskich i w górskich dolinach, czasem odgrywając w nich istotną rolę jako gatunki dominujące (tak było też z kasztanem amerykańskim do lat 30. XX wieku, kiedy został niemal wyeliminowany przez zawleczonego z Azji grzyba Cryphonectria parasitica)^[6].

Owoce kasztana jadalnego są jadalne i cenione jako takie co najmniej od czasów rzymskich (przez Rzymian gatunek rozprzestrzeniony został w zachodniej i północno-zachodniej Europie)^[6]. Jadalne są także owoce kasztana japońskiego, chińskiego i amerykańskiego^[8]^[5]. Kasztany dostarczają także cenionego drewna – łatwego do obróbki, a bardzo trwałego^[6]. Kwiatostany kasztana chińskiego wykorzystywane były jako knoty do lamp^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój: Drzewa osiągające w większości do 30–40 m^[8], rzadko do 70 m wysokości (Castanea henryi)^[6], poza tym krzewy^[6]^[8], w tym rozrastające się odroślowo^[9]. Pędy przynajmniej za młodu są zwykle owłosione. Pąki są drobne, okryte 2–3 łuskami, szczytowego pąka brak^[8].
Liście: Zrzucane na zimę, skrętoległe, wsparte szybko odpadającymi przylistkami^[6]^[9]. Blaszki do 30 cm długości, sztywne, ząbkowane, często z ościstymi wyrostkami na końcach ząbków^[8]^[6]. Żyłki liścia są liczne, odchodzą na boki od wiązki centralnej i są nierozgałęzione^[6]. Jesienią liście przebarwiają się zwykle na kolor żółty^[8].
Kwiaty: Rozdzielnopłciowe, przy czym rośliny są jednopienne. Kwiaty zebrane są w długie, sztywne, wznoszące się kłosowate kwiatostany, z kwiatami żeńskimi u nasady i męskimi na pozostałej ich długości, czasem tylko z kwiatami męskimi^[8]^[6]. Kwiaty męskie składają się z kilku działek i 12 pręcików otaczających sterylny słupek. Kwiaty żeńskie zebrane są po 1–3 w kupuli, każdy z 6–9 owocolistkami^[6].
Owoce: W silnie kolczastej, kulistej okrywie (kupuli) dojrzewają zwykle tylko 1–2 owoce^[6] – orzechy^[8].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny bukowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Quercoideae, w której najbliżej spokrewniony jest z rodzajami Quercus i Castanopsis^[2].

Wykaz gatunków^[10]^[3]

Castanea crenata Siebold & Zucc. – kasztan japoński, kasztan karbowany
Castanea dentata (Marshall) Borkh. – kasztan amerykański, kasztan zębaty
Castanea ×fleetii A. Camus [= C. crenata × C. pumila]
Castanea henryi (Skan) Rehder & E. H. Wilson
Castanea mollissima Blume – kasztan chiński
Castanea ×neglecta Dode [= C. dentata × C. pumila] – kasztan zaniedbany
Castanea ozarkensis Ashe
Castanea pumila (L.) Mill. – kasztan niski
Castanea sativa Mill. – kasztan jadalny
Castanea seguinii Dode – kasztan Seguina

W potocznym języku polskim kasztan to określenie nasion i drzew kasztanowca (Aesculus), należącego do rzędu mydleńcowatych.

Zobacz też edytuj

kasztanowiec

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Castanea Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-26].
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 170, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 118. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 62-64, ISBN 83-01-11074-0 .
↑ ^a ^b Castanea Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-26].
↑ Castanea. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-05]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-05] (ang.).

[powo-3] Castanea Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-26].

[4] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 170, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 118. ISBN 0-333-73003-8.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 62-64, ISBN 83-01-11074-0 .

[america-9] Castanea Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-26].

[grin-10] Castanea. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-05]. (ang.).

[3]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[4]

[8]

[9]

[10]