Kiełzno
Kiełzno – część ogłowia; krótki, jedno- lub dwudzielny, pałąk wkładany koniowi do pyska[1]. Wykonane są z różnych materiałów jak metal, plastik czy guma[1]. Służą do utrzymania kontroli jeźdźca nad koniem, do utrzymania kierunku jazdy oraz ustawiania głowy konia[2]. Wyróżnia się kilka rodzajów kiełzn: wędzidła, munsztuki i pelamy, kiełzna wierzchowe i zaprzęgowe[1].
Budowa edytuj
Najczęściej kiełzno składa się z dwóch połączonych ogniw (znajdują się one w pysku konia), na których końcach (poza obrębem pyska) znajdują się kółka (pierścienie). Przyczepia się do nich paski polikowe oraz wodze[1]. Często na wędzidła zakłada się gumki w celu uniemożliwienia przesuwania się kiełzna w pysku oraz kaleczeniu warg[1]. Zwykle zbudowane są ze stali nierdzewnej, ale również z gumy albo kauczuku[1][2].
Działanie edytuj
Wędzidło znajduje się w pysku konia[3] powyżej języka[2]. Umieszczone jest na bezzębnej części żuchwy konia. Poprzez ruchy wodzami jeździec przekazuje koniowi sygnały do ruchu[3].
Rodzaje i podział edytuj
Kiełzna można podzielić na: wędzidła, munsztuki i pelamy, kiełzna wierzchowe i zaprzęgowe[1].
Rodzaje kiełzn edytuj
Wędzidła proste edytuj
W tej grupie można wyróżnić: wędzidło proste, bez dodatkowych elementów, wędzidło z łyżką (istnieje też odmiana łamana)[4], wędzidło skręcone (inaczej karbowane; również jako łamane) i wędzidło gumowe[5].
Wędzidła łamane edytuj
Są to najprostsze i najczęściej używane wędzidła[1]. Do tej grupy należą: wędzidło zwykłe, wędzidło zawiasowe[3], wędzidło oliwkowe, wędzidło wyścigowe, wędzidło z wąsami, wędzidło z kluczem (z zabawką), wędzidło SM (stalowo-mosiężne, lub -miedzine), wędzidło z koralikami, wędzidło dziurkowane, wędzidło z łyżką, wędzidło zawiasowe amerykańskie, wędzidło podwójne, wędzidło skręcone (inaczej karbowane; również jako proste) oraz wędzidło cygańskie[2]. Wśród wędzideł łamanych wyróżnić można dodatkowo wędzidła oddziałujące również na potylicę konia: wielokrążek i wędzidło przepustowe[6].
Wędzidła podwójnie łamane edytuj
- W grupie tej znajduje się m.in. wędzidło Fillisa[4].
Kiełzna działające na zasadzie dźwigni edytuj
Kolejną grupę kiełzn stanowią te działające na zasadzie dźwigni[7]. Można tu wyróżnić: munsztuki (w tym munsztuk austriacki <<pruski>> i munsztuk Banburry) i pelamy (proste lub łamane; w tym Kimbelwicka)[8].
Kiełzna wierzchowe i zaprzęgowe edytuj
Bardzo różnorodne kiełzna zrobione z białego lub żółtego metalu. Kształt tych kiełzn zależny jest od przeznaczenia i stylu uprzęży. Można tu wyróżnić: wędzidło z przewleczkami, wiązadło z dodatkową parą pierścieni, pelam zaprzęgowy, munsztuk Liverpool i Buxton[9].
Podział edytuj
- Oparcie proste – zapewnia trwały i wygodny kontakt między pyskiem konia a ręką jeźdźca. Do tej grupy zalicza się zwykłe wędzidła złożone z dwóch metalowych ogniw łączonych przegubowo lub tylko z jednym ogniwem, w zależności od czułości pyska zwierzęcia. Do takich należą wędzidła oliwkowe z wąsami, Chantilly, Verdun, Billot.
- Efekt podniesienia – zapewnia efekt podniesienia wskutek działania ręki w kierunku bardziej pionowym ku górze i pobudza mięśnie nasady szyi, zapewniając lepsze podparcie przodu oraz, co za tym idzie, lepszą równowagę. W celu uzyskania tego efektu stosuje się wędzidła podnoszące z łamanymi ogniwami. Do takich należą wędzidło Baucher, działające na zasadzie przeciwwagi, oraz wędzidło Pessoa, działające na tej samej zasadzie, ale o wydłużonych czankach.
- Efekt opuszczenia – efekt ten uzyskuje się stosując munsztuk. Działa on na zasadzie dźwigni naciskającej żuchwę, zmuszające zwierzę do opuszczenia nosa i zgięcia karku.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d Konie. Zobacz, rozpoznaj... 1997 ↓, s. 50.
- ↑ a b c Vogel 1997 ↓, s. 157.
- ↑ a b Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 8.
- ↑ Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 9.
- ↑ Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 6-9.
- ↑ Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 10.
- ↑ Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 11.
- ↑ Łobos i Deszczyńska 2001 ↓, s. 12-13.
Bibliografia edytuj
- Arleta Witek, Wędzidła, ogłowia, czapraki, derki, czyli o sprzęcie jeździeckim słów kilka, „Planeta koni” (6/2018), ISSN 2543-7208.
- Kawałek metalu, [w:] Ewa Łobos, Anna Deszczyńska, Uniwersytet młodych miłośników koni, Warszawa: Koń Polski, 2001, ISBN 83-913313-2-6.
- Uzdy i kiełzna. W: Colin Vogel: Mój koń. Praktyczne wskazówki jak opiekować się zdrowym bądź chorym koniem. Warszawa: Muza SA, 1997. ISBN 83-7079-755-5.
- Konie : [zobacz, rozpoznaj i naucz się nazywać.... Warszawa: Arkady, 1997. ISBN 83-213-3939-5.