Kiriłł Moskalenko

marszałek Związku Radzieckiego

Kiriłł Siemionowicz Moskalenko, ros. Кирилл Семёнович Москаленко, Kyryło Semenowycz Moskałenko, ukr. Кирило Семенович Москаленко (ur. 28 kwietnia?/11 maja 1902 we wsi Griszczino k. Bachmutu, zm. 17 czerwca 1985 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy ukraińskiej narodowości, marszałek Związku Radzieckiego (1955), głównodowodzący Wojskami Rakietowymi Przeznaczenia Strategicznego ZSRR, wiceminister obrony ZSRR, dwukrotny Bohater Związku Radzieckiego (1943, 1978) i Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (1969), autor książki pt. Uderzenie za uderzeniem 1943–1945, wydanej w Moskwie w 1972[1].

Kiriłł Moskalenko
Кирилл Семёнович Москаленко
Ilustracja
marszałek Związku Radzieckiego marszałek Związku Radzieckiego
Data i miejsce urodzenia

11 maja 1902
Griszczino k. Bachmutu

Data i miejsce śmierci

17 czerwca 1985
Moskwa

Przebieg służby
Lata służby

1920–1985

Siły zbrojne

Armia Czerwona
Armia Radziecka

Stanowiska

dowódca 1 Gwardyjskiej Armii;
dowódca 38 Armii (1943–45);
głównodowodzący Wojskami Rakietowymi Przeznaczenia Strategicznego

Główne wojny i bitwy

wojna domowa w Rosji;
II wojna światowa:

Odznaczenia
Złota Gwiazda Bohatera Związku Radzieckiego Złota Gwiazda Bohatera Związku Radzieckiego Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej
Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Rewolucji Październikowej Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Order Suworowa I klasy (ZSRR) Order Suworowa I klasy (ZSRR) Order Kutuzowa I klasy (ZSRR) Order Kutuzowa I klasy (ZSRR) Order Bohdana Chmielnickiego I klasy Order Wojny Ojczyźnianej I klasy Order „Za służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR” III klasy (ZSRR) Order Klementa Gottwalda Order Krzyża Grunwaldu II klasy
Pomnik w Pokrowsku

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i młodość edytuj

Urodził się 11 maja 1902 we wsi Griszczino, w pow. bachmutskim (ob. obwód doniecki) w guberni jekaterynosławskiej Imperium Rosyjskiego (ob. Ukraina) w rodzinie chłopskiej. Ukończył czteroklasową wiejską szkołę powszechną, a następnie dwie klasy szkoły ministerialnej. W latach 1917–1919 studiował w szkole rolniczej. Studia przerwał wybuch wojny domowej. Wrócił do rodzinnej wsi, gdzie ukrywał się przed „białymi” wojskami gen. Antona Denikina.

Wojna domowa w Rosji edytuj

Po zajęciu wsi przez wojska Armii Czerwonej w sierpniu 1920 wstąpił w jej szeregi. Podczas wojny domowej walczył w 1 Armii Konnej przeciwko wojskom gen. Piotra Wrangla i atamana Nestora Machno.

Dwudziestolecie międzywojenne edytuj

W 1922 ukończył Wydział Artylerii Szkoły Czerwonych Dowódców w Charkowie. W okresie nauki brał udział w walkach z bandami nad Donem i w Donbasie. W latach 1922–1932 służył w 6 Dżungarskiej Dywizji Kawalerii (do 1924 w składzie 1 Armii Konnej). W okresie służby w Armawirze brał udział w walkach na Północnym Kaukazie. We wrześniu 1923 ze swoją jednostką wojskową został przeniesiony do Briańska. Od 1924 dowódca baterii. W 1928 ukończył kurs doskonalący artylerii Armii Czerwonej w Leningradzie. Po ukończeniu kursu kolejno: dowódca baterii szkolnej, dowódca dywizjonu artylerii, szef sztabu pułku artylerii.

Od 1932 służył w Specjalnej Dywizji Kawalerii Specjalnej Armii Dalekowschodniej w pobliżu miasta Czyta, najpierw jako szef sztabu, a następnie w 1934 jako dowódca pułku kawalerii. Od 1935 dowodził 23. Brygadą Pancerną w Kraju Nadmorskim, od 1936 służył w 45. Korpusie Zmechanizowanym Kijowskiego Okręgu Wojskowego. W latach 1936–1939 był słuchaczem Akademii Artylerii im. Feliksa Dzierżyńskiego w Leningradzie (od 1938 w Moskwie).

II wojna światowa edytuj

W 1939 został mianowany szefem artylerii 51 Dywizji Strzelców z Odeskiego Okręgu Wojskowego, z którą brał udział w wojnie zimowej z Finlandią, za co został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru.

W maju 1941 został wyznaczony na stanowisko dowódcy 1 Brygady Artylerii Przeciwpancernej Rezerwy Naczelnego Dowództwa. Na tym stanowisku 6 czerwca 1941 został awansowany na generała majora artylerii i 22 czerwca zastał go atak Niemiec na ZSRR. We wrześniu 1941 objął dowództwo 15 Korpusu Strzelców. Później dowodził 1 Armią Pancerną, a następnie 1 Gwardyjską Armią. Z tą ostatnią armią walczył w zakolu Donu, a we wrześniu 1942 podejmował próby przebicia się od północy do odciętego Stalingradu, w składzie Frontu Stalingradzkiego, które nie powiodły się, pomimo dużych strat[2]. Od października 1943 do końca wojny – dowodził 38 Armią 4 Frontu Ukraińskiego, która wyparła hitlerowców z Ukrainy, południowej Polski i Czechosłowacji. Dowodził m.in. podczas bitwy żorskiej.

Okres powojenny edytuj

23 czerwca 1953 brał udział wraz z marszałkiem Żukowem i generałem Batickim, w aresztowaniu na polecenie Nikity Chruszczowa i innych spiskowców, Ławrientija Berii podczas posiedzenia Prezydium Rady Ministrów ZSRR[3]. Był on także uczestnikiem procesu Berii, który odbywał się w gabinecie członka rady wojennej Moskiewskiego Okręgu Wojskowego[4]. Według relacji Moskalenki po ogłoszeniu wyroku, Beria miał na kolanach błagać o litość, jednak wyrok na nim i jego ludziach wykonano bezzwłocznie[4]. 11 marca 1955 otrzymał stopień marszałka Związku Radzieckiego. Od 1960 głównodowodzący Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR z tytułem zastępcy ministra obrony ZSRR. Początkowo cieszący się aprobatą Chruszczowa, odwołany w przededniu kryzysu kubańskiego z powodu wahań w kwestii operacji Anadyr (tj. ulokowania na Kubie radzieckich rakiet bliskiego i średniego zasięgu) i zastąpiony przez Siergieja Biriuzowa.

Zmarł 17 czerwca 1985 w Moskwie i został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym.

Awanse edytuj

Odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. Kiriłł Moskalenko: Uderzenie za uderzeniem 1943–1945. Warszawa: 1974, s. 4.
  2. Robert Michulec. Samobójstwo czy samopoświęcenie? Wrześniowe działania Frontu Stalingradzkiego w 1942 roku. „Technika Wojskowa Historia”. Nr3/2018, s. 48–59, maj-czerwiec 2018. Magnum X. 
  3. Dmitrij Wołkogonow, Stalin. Wirtuoz kłamstwa, dyktator myśli, Warszawa 2006, s. 398.
  4. a b Dmitrij Wołkogonow, Stalin. Wirtuoz kłamstwa, dyktator myśli, Warszawa 2006, s. 399.
  5. 24 czerwca 1946 „za wybitne zasługi przy wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej” M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 210.

Bibliografia edytuj