Komitat Temes

dawny komitat na Węgrzech

Komitat Temes (węg.: Temes vármegye, niem.: Komitat Temes lub Temesch) – jednostka administracyjna w południowej części byłego Królestwa Węgier. Terytorium komitatu leży obecnie w północno-wschodniej Serbii i zachodniej części Rumunii.

Temes
Temes vármegye
komitat
Herb
Herb
Państwo

 Węgry

Siedziba

Temeszwar

Powierzchnia

7110 km²

Populacja (1910)
• liczba ludności


500 835[1]

Plan
Plan
Położenie na mapie Królestwa Węgier
Położenie na mapie

Warunki geograficzne edytuj

Terytorium komitatu Temes w 1918 roku charakteryzowało się dużą rozciągłością w kierunku północ-południe i niewielką w kierunku wschód-zachód. Większą jego część zajmowała Wielka Nizina Węgierska, a na wschodzie występowały przedgórza. Równinny teren komitatu przecinały liczne rzeki, z których największe to Béga, Karas i Temesz. Występowały tu również tereny bagienne.

Komitat graniczył na północy z komitatem Arad, na wschodzie z komitatem Krassó-Szörény, na południu z Serbią, a na zachodzie z komitatem Torontál.

Historia edytuj

Komitat został utworzony przez króla Stefana I w okresie tworzenia państwa i systemu komitatów, a jego stolicą został Temeszwar[2]. Był jedną z najlepiej prosperujących prowincji południowych Węgier do czasu podbojów tureckich. Turcy zajęli go w XVI wieku i utworzyli nową jednostkę administracyjną - wilajet temeszwarski.

W XVIII wieku Banat dostał się pod panowanie Habsburgów. Wtedy też późniejszy komitat stał się częścią Banatu Temeszwarskiego, jednostki administracyjnej podległej bezpośrednio cesarzowi. Banat w 1779 roku został zlikwidowany, a komitat, w znacznie różniących się od średniowiecznych, granicach włączono do systemu komitatów Królestwa Węgier, przy czym jego przyszła, południowa część, wchodziła na razie w skład Pogranicza Wojskowego.

W latach 1849–1860 komitat był zarządzany bezpośrednio z Wiednia. W 1876 roku dołączono do niego Fehértemplom wraz z okolicą, który należał wcześniej do komitatu Krassó-Szörény. W 1884 roku dokonano wymiany po jednej wsi z Krassó-Szörény: wieś Kusics trafiła do Temesu, a Daruvár do Krassó-Szörény, wreszcie w 1892 roku wieś Székelykeve przyłączono do komitatu Torontál. W 1910 roku powierzchnia komitatu wynosiła 7342 km², z czego w 1920 roku Rumunia otrzymała 5552 km², a resztę Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

Demografia edytuj

W 1910 roku komitat miał 500 835 mieszkańców, z czego:

 
Mapa administracyjna komitatu Temes w 1910 roku

Podział administracyjny edytuj

Komitat Temes w 1910 roku był podzielony na 11 powiatów:

  • powiat Buziásfürdő, siedziba Buziásfürdő
  • powiat Csák, siedziba Csák
  • powiat Detta, siedziba Detta
  • powiat Fehértemplom, siedziba Fehértemplom (miasto komitackie – węg.: rendezett tanácsú város)
  • powiat Kevevár, siedziba Kevevára
  • powiat centralny (Központi járás), siedziba Temesvár (miasto na prawie municypalnym, węg.: törvényhatósági jógú város)
  • powiat Lippa, siedziba Lippa
  • powiat Temesrékás, siedziba Temesrékás
  • powiat Újarad, siedziba Újarad
  • powiat Versec, siedziba Versec (miasto na prawie municypalnym)
  • powiat Vinga, siedziba Vinga

Przypisy edytuj

  1. KlimoTheca :: Könyvtár. Kt.lib.pte.hu. [dostęp 2012-06-26].
  2. 15 / A vármegye X. századi előzményei és korai szervezete.. W: Györffy György: István király és műve (Król Stefan i jego dzieło). Budapest: Gondolat, 1983. ISBN 963-281-221-2.