Kosmologia

Kosmologia (z gr. kósmos: porządek, wszechświat oraz lógos: słowo, nauka) – pierwotnie dział filozofii rozpatrujący świat materialny w świetle jego ostatecznych przyczyn.

Termin ten został wprowadzony przez Christiana Wolffa, jednak stał się potem rzadko stosowany, gdyż został wyparty przez zbliżony znaczeniem „filozofia przyrody”. Kosmologia zaczęła oznaczać głównie naukę empiryczną poszukującą odpowiedzi na pytanie o strukturę i ewolucję Wszechświata. Natomiast pochodzenie Wszechświata, choć bywa przedstawiane jako ściśle związane z kosmologią, jest obszarem zainteresowania kosmogonii, a nie kosmologii.

Przed powstaniem nowożytnych nauk przyrodniczych, przy wyjaśnianiu zasad rządzących Wszechświatem łączono kwestie jego strony fizycznej z problemami natury metafizycznej (kosmologia religijna). Powstanie ogólnej teorii względności dało podstawę do tworzenia fizycznych modeli Wszechświata, a co za tym idzie do powstania kosmologii fizycznej, obejmującej kosmologię obserwacyjną i kosmologię teoretyczną .

Synonimem kosmologii była kosmografia, która oprócz informacji astronomicznych obejmowała też niektóre z innych nauk przyrodniczych, zwłaszcza nauk o Ziemi. Termin ten oznaczał także podręcznik opisujący ten dział wiedzy.

Bibliografia

• George F.R.G.F.R. Ellis George F.R.G.F.R., Issues in the Philosophy of Cosmology, „arXiv:astro-ph”, 2008, arXiv:astro-ph/0602280v2  (ang.).
• Krzysztof Maślanka. Refleksje o kosmologii współczesnej: kosmologia wczesnego Wszechświata (I). „Urania”, 1989-03. PTMA. ISSN 0042-0794. OCLC 499973597. 
• Antoni Podsiad: Słownik terminów filozoficznych. Instytut Wydawniczy „Pax”, 2000.

Literatura dodatkowa

• Michał Heller: Ewolucja kosmosu i kosmologii. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04618-X.
• Andrew Liddle: Wprowadzenie do kosmologii współczesnej. Prószyński i S-ka, 2000. ISBN 83-7255-114-6.

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

• Wiadomości ogólne o kosmologii. [dostęp 2017-07-12].
• Paradoksy kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
• Modele kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].
• Testy kosmologiczne. [dostęp 2017-07-12].

Anglojęzyczne

• Cosmology (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-26]:

• GeorgeG. Gale GeorgeG., Cosmology: Methodological Debates in the 1930s and 1940s, 4 czerwca 2015 . (Kosmologia: debaty metodologiczne w latach 30. i 40. XX w.)
• HansH. Halvorson HansH., HelgeH. Kragh HelgeH., Cosmology and Theology, 5 kwietnia 2017 . (Kosmologia a teologia)