Kriolofozaur
Kriolofozaur (Cryolophosaurus) – rodzaj dużego teropoda należącego do grupy neoteropodów (Neotheropoda). Żył we wczesnej jurze na terenie dzisiejszej Antarktydy. Jest pierwszym nowym taksonem dinozaura odkrytym na tym kontynencie. Jego pozycja systematyczna jest niejasna – klasyfikowano go zarówno w grupie Tetanurae, jak i Dilophosauridae.
| Cryolophosaurus | |||
| Hammer & Hickerson, 1994 | |||
| Okres istnienia: pliensbach | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| (bez rangi) | neoteropody | ||
| Rodzaj |
kriolofozaur | ||
| Gatunki | |||
| |||
Morfologia edytuj
Cryolophosaurus jest jednym z największych znanych teropodów żyjących we wczesnej jurze – jego długość szacuje się na 6,5 m, a masę ciała na około 465 kg. Charakterystyczny grzebień, tworzony głównie przez kości łzowe i nosowe, był nachylony do czaszki pod kątem około 90°. U innych grzebieniastych teropodów, takich jak Dilophosaurus wetherilli i Monolophosaurus, grzebień biegnie wzdłuż czaszki, a nie jest położony prostopadle wobec niej[1]. Funkcje tego grzebienia nie są pewne – mógł on być oznaką dymorfizmu płciowego lub dojrzałości, lecz żadnej z tych hipotez nie można na razie przetestować statystycznie[2]. W zachowanym fragmencie lewej kości szczękowej zachowały się trzy zęby położone najbardziej z tyłu szczęki, podczas gdy fragment prawej obejmuje sześć zębów. Zęby były osadzone na przyśrodkowej stronie kości szczękowej[1]. Cryolophosaurus wykazuje wiele cech zarówno zaawansowanych, obecnych u tetanurów, jak i bardziej prymitywnych, występujących u ceratozaurów[3][1]. Kilka cech, takich jak m.in. obecność otworu u podstawy wyrostka nosowego kości przedszczękowej i grzebienia nosowo-łzowego, sugeruje pokrewieństwo kriolofozaura z grupą wczesnojurajskich teropodów obejmującą dilofozaura i drakowenatora[1]. Cechy plezjomorficzne występują w szczególności w szkielecie pozaczaszkowym, zaś zaawansowane – w czaszce[4].
Klasyfikacja edytuj
Ustalenie pozycji filogenetycznej Cryolophosaurus elioti jest trudne ze względu na występującą u niego mozaikę cech zarówno prymitywnych, jak i zaawansowanych. Pewna jest jego przynależność do neoteropodów[1]. Hammer i Hickerson nie przedstawili szczegółowej pozycji taksonu wewnątrz Theropoda, jednak spostrzegli jego podobieństwa do środkowo- i późnojurajskich dużych tetanurów[3]. Niektóre analizy wsparły hipotezę o przynależności kriolofozaura do tetanurów[5][6], jednak badania Smitha i współpracowników z 2007 roku sugerują, że Cryolophosaurus należy do kladu średniej wielkości wczesnojurajskich teropodów, obejmującego również Dilophosaurus wetherilli, Dracovenator regenti i „Dilophosaurus” sinensis. Według tej analizy jest on siostrzany wobec kladu Neoceratosauria + Tetanurae[1][4]. Jeśli jednak prawdziwa okazałaby się teoria o przynależności Cryolophosaurus ellioti do Tetanurae, takson ten byłby jednym z najstarszych znanych przedstawicieli grupy[1].
Historia odkryć edytuj
Cryolophosaurus ellioti został opisany w 1994 roku przez Williama Hammera i Williama Hickersona w oparciu o niemal kompletną czaszkę i fragmentaryczny szkielet pozaczaszkowy (FMNH PR1821). Był to pierwszy nowy takson dinozaura opisany z terenów Antarktydy. Podczas wykopalisk w latach 1990–91 odkryto także kości kończyn, miednicy oraz 30 kręgów. Skamieniałości wydobyto z datowanych na pliensbach osadów formacji Hanson na Górze Kirkpatricka w pobliżu Lodowca Beardmore’a w Górach Transantarktycznych. Nazwa Cryolophosaurus pochodzi od greckich słów κρυος („zamrożony”), λοφος („grzebień”) oraz σαυρος („jaszczur”), zaś epitet gatunkowy ellioti honoruje Davida Elliota, który odkrył holotyp[3]. Podczas wyprawy w latach 2003–04 odkryto więcej skamieniałości[4].
Paleoekologia edytuj
W dolnojurajskich osadach formacji Hanson na Antarktydzie oprócz szczątków kriolofozaura odkryto także zęby pożywiających się padliną teropodów, kość ramienną pterozaura, ząb trzonowy niewielkiego synapsyda z grupy Tritylodontidae oraz szczątki prozauropoda[3], który otrzymał później nazwę Glacialisaurus[7]. Obecność tej fauny sugeruje, że we wczesnej jurze na tym obszarze Gondwany panował łagodny klimat[3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g Nathan D. Smith, Peter J. Makovicky, William R. Hammer, Philip J. Currie. Osteology of "Cryolophosaurus ellioti" (Dinosauria: Theropoda) from the Early Jurassic of Antarctica and implications for early theropod evolution. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 151 (2), s. 377–421, 2007. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2007.00325.x. (ang.).
- ↑ Kevin Padian, John R. Horner. The evolution of 'bizarre structures' in dinosaurs: biomechanics, sexual selection, social selection or species recognition?. „Journal of Zoology”, 2010. DOI: 10.1111/j.1469-7998.2010.00719.x. (ang.).
- ↑ a b c d e William R. Hammer, William J. Hickerson. A crested theropod dinosaur from Antarctica. „Science”. 264 (5160), s. 828–830, 1994. DOI: 10.1126/science.264.5160.828. (ang.).
- ↑ a b c Nathan D. Smith, Peter J. Makovicky, Diego Pol, William R. Hammer, Philip J. Currie: The Dinosaurs of the Early Jurassic Hanson Formation of the Central Transantarctic Mountains: Phylogenetic Review and Synthesis. W: A. K. Cooper, C. R. Raymond, et al.: Antarctica: A Keystone in a Changing World–Online Proceedings of the 10th ISAES. USGS Open-File Report 2007-1047, Short Research Paper 003, 2007. DOI: 10.3133/of2007-1047.srp003. (ang.).
- ↑ Paul C. Sereno, Didier B. Dutheil, M. Iarochene, Hans C. E. Larsson i inni. Predatory dinosaurs from the Sahara and Late Cretaceous faunal differentiation. „Science”. 272 (5264), s. 986–991, 1996. DOI: 10.1126/science.272.5264.986. (ang.).
- ↑ Nathan D. Smith, William R. Hammer, Philip J. Currie. Osteology and phylogenetic relationships of "Cryolophosaurus ellioti" (Dinosauria: Theropoda): Implications for basal theropod evolution. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 25 (3), s. 116A–117A, 2005. DOI: 10.1080/02724634.2005.10009942. (ang.).
- ↑ Nathan D. Smith, Diego Pol. Anatomy of a basal sauropodomorph dinosaur from the Early Jurassic Hanson Formation of Antarctica. „Acta Palaeontologica Polonica”. 52 (4), s. 657–674, 2007. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Les Dino-identités (fr.)
- Transantarctic Vertebrate Paleontology Project. antarcticvp.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-27)]. (ang.)
- Fryxell Geology Museum. augustana.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-08)]. (ang.)