Wikipedia

Kronprinzenpalais

klasycystyczny pałac w Berlinie

Kronprinzenpalais (pol. „Pałac Następców Tronu”[3]) – klasycystyczny pałac, znajdujący się w Berlinie, w dzielnicy Mitte, przy alei Unter den Linden. Powstał w latach 1663–1669 jako rezydencja dworskiego urzędnika, później służył jako miejsce zamieszkania członków rodziny Hohenzollernów, spośród których kilku było królami Prus i cesarzami niemieckimi. W tym czasie pałac poddano dwóm przebudowom. Po upadku monarchii i utworzeniu Republiki Weimarskiej w budynku została ulokowana galeria sztuki nowoczesnej o nazwie Galerie der Lebenden (pol. „Galeria żyjących”), mieszcząca dzieła artystów ówcześnie żyjących. Galeria ta miała bogate zbiory i była najchętniej odwiedzaną tego typu placówką w Berlinie. Gdy do władzy doszli naziści, prace zgromadzone w galerii zostały zarekwirowane w ramach walki ze sztuką zdegenerowaną, zaś sama placówka przestała istnieć. W czasie II wojny światowej Kronprinzenpalais został zniszczony, natomiast w 1961 roku ruiny budynku rozebrano. W latach 1968–1969 pałac został odbudowany z przeznaczeniem na pensjonat i dom kultury dla pracowników magistratu Berlina Wschodniego. Od czasu zjednoczenia Niemiec gmach jest wykorzystywany do organizowania wystaw i różnych wydarzeń kulturalnych.

Kronprinzenpalais
Symbol zabytku nr rej. 09095949[1]
Ilustracja
Pałac w 2011 roku
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Berlin

Miejscowość

Berlin

Adres

Unter den Linden 3, 10117 Berlin[2]

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

klasycyzm

Architekt

Johann Arnold Nering, Philipp Gerlach, Johann Heinrich Strack

Inwestor

Johann Martitz

Rozpoczęcie budowy

1663

Ukończenie budowy

1669

Ważniejsze przebudowy

1732, 1856–1857

Zniszczono

1945, 1961

Odbudowano

1968–1969

Pierwszy właściciel

Johann Martitz

Obecny właściciel

Senat Berlina

Położenie na mapie Berlina
Mapa konturowa Berlina, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kronprinzenpalais”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kronprinzenpalais”
Ziemia52°31′02″N 13°23′49″E/52,517222 13,396944
Multimedia w Wikimedia Commons

Lokalizacja edytuj

Pałac jest położony w berlińskiej dzielnicy Mitte, przy alei Unter den Linden, naprzeciwko zbrojowni (niem. Zeughaus) i Nowego Odwachu[4][2]. Można się do niego dostać wysiadając na następujących przystankach autobusowych: leżącym w odległości 100 m od budynku Berlin, Staatsoper (obsługiwany przez linie 100, 200, N2 i TXL), Berlin, Werderscher Markt (odległość 200 m od gmachu; linia 147) oraz Berlin, Lustgarten (odległość 300 m; linie 100, 200 i N2). W pobliżu budynku znajduje się ponadto umiejscowiony w odległości 300 m przystanek tramwajowy Berlin, Am Kupfergraben, który obsługuje linia M1[2].

Historia edytuj

Pierwsi użytkownicy edytuj

Pałac został wybudowany, według projektu architekta Johanna Arnolda Neringa, w latach 1663–1669 jako prywatna rezydencja tajnego sekretarza Wielkiego Elektora (niem. Geheimsekretär des Großen Kurfürsten), Johanna Martitza[5][6]. W latach 1706–1732 budynek pełnił rolę siedziby gubernatora Berlina (niem. Gouverneur von Berlin)[1].

Przebudowa i funkcjonowanie jako pałac Królewski edytuj

 
Kronprinzenpalais przed 1856 rokiem
 
Kronprinzenpalais pod koniec XIX wieku

W 1732 roku z inicjatywy króla Fryderyka Wilhelma I nastąpiła przebudowa budynku, pod kierownictwem architekta Philippa Gerlacha, na dwukondygnacyjny pałac dla jego syna, księcia koronnego Fryderyka i jego żony, księżnej Elżbiety Krystyny[1][5]. Podczas niej obiektowi nadano barokowy wygląd, a także dobudowano do niego bogato zdobiony, zwieńczony czterema przedstawiającymi trofea rzeźbami środkowy ryzalit oraz pochylnię wjazdową przed wejściem[1][7]. Pałac otrzymał nazwę Kronprinzenpalais i stał się oficjalną rezydencją pruskich następców tronu[1][8]. Jednakże Fryderyk, przed wstąpieniem na tron w 1740 roku, mieszkał wraz z żoną w pałacu tylko podczas krótkiego pobytu w Berlinie. Później jego miejscem zamieszkania został zamek berliński i w związku z tym w 1742 roku przekazał on pałac swojemu bratu Augustowi Wilhelmowi; po jego śmierci w 1758 roku pałac do 1780 roku nadal był zamieszkiwany przez jego żonę[9].

Od 1793 roku do swojej śmierci w 1840 roku pałac zamieszkiwał, wraz z małżonką Luizą, Fryderyk Wilhelm III[1][10]. Wystrój wnętrz budynku, któremu po objęciu tronu przez Fryderyka Wilhelma III nadano nazwę Königliches Palais (pol. „Pałac Królewski”), był wtedy urządzony w klasycystycznym stylu, zaś meble nie pochodziły z francuskiego importu, tylko były produkcji krajowej[11]. W pałacu przyszli na świat dwaj synowie pary królewskiej: następca tronu Fryderyk Wilhelm (ur. 15 października 1795) i późniejszy cesarz niemiecki Wilhelm (ur. 22 marca 1797)[12]. Gmach ten stanowił również tymczasowe miejsce zamieszkania rzeźbiarza Johanna Gotfrieda Schadowa w czasie, gdy tworzył, w latach 1795–1797, kompozycję rzeźbiarską Prinzessinnengruppe, przedstawiającą Luizę oraz jej siostrę Fryderykę[12][13]. Na początku XIX wieku Karl Friedrich Schinkel zaprojektował kilka pomieszczeń w pałacu, m.in. sypialnię królowej. We współpracy z Heinrichem Gentzem stworzył również projekt, wybudowanego w latach 1810–1811, nad ulicą Oberwallstraße łącznika pomiędzy pałacem Królewskim a pałacem Księżniczek (niem. Prinzessinnenpalais), w którym mieszkały trzy córki króla[8][1][14]. Po śmierci Luizy Fryderyk Wilhelm III urządził w pałacu rodzinne sanktuarium, w którym były przechowywane pukle włosów i fragmenty sukni królowej[15]. Z kolei gdy po jego zgonie rządy objął Fryderyk Wilhelm IV, w budynku umieszczono biura urzędników sądowych; dorastał w nim również Rudolf Lepke, późniejszy właściciel dużego domu aukcyjnego[16]. W trakcie rewolucji marcowej w 1848 roku próbowano przypuścić szturm na Kronprinzenpalais. Pewien rzemieślnik napisał wtedy na murze pałacu: Eigentum der ganzen Nation (pol. „Własność całego narodu”), co spotkało się z oklaskami ze strony atakujących budynek[8].

W latach 1856–1857 na zlecenie księcia Fryderyka Wilhelma, późniejszego cesarza Fryderyka III, pałac poddano gruntownej, klasycystycznej przebudowie, którą kierował architekt Johann Heinrich Strack[1][2]. Podczas niej dach mansardowy został zastąpiony dodatkową kondygnacją, zwieńczoną attyką, z kolei pilastry toskańskie z najniższej kondygnacji wymieniono na korynckie, z bogato zdobionym belkowaniem[1]. Wieńczące środkowy ryzalit rzeźby trofeów zostały zachowane, z kolei nad głównym wejściem zbudowano wysoki, wsparty na kolumnach portyk z balkonem[11][7][8]. Po wschodniej stronie budynku dobudowano boczne skrzydło, a także utworzono trakt, oddzielony od ulicy kolumnadą[1][8].

27 stycznia 1859 roku w pałacu miały miejsce narodziny najstarszego syna księcia i jego żony, księżniczki Wiktorii (córki brytyjskiej królowej Wiktorii) – Wilhelma, ostatniego cesarza niemieckiego jako Wilhelm II[8]. Budynek był również miejscem organizowanych w każdy czwartek przez księżniczkę Wiktorię spotkań, na których prowadzono rozmowy o sztuce, literaturze i archeologii. W spotkaniach tych uczestniczyli m.in. Heinrich von Angeli, Anton von Werner i Adolph Menzel[8]. Gdy po zaledwie 99 dniach cesarskiego panowania Fryderyk III zmarł w 1888 roku (Roku Trzech Cesarzy), miejscem zamieszkania księżniczki Wiktorii został zbudowany dla niej zamek Friedrichshof, zaś Kronprinzenpalais pozostawał opustoszały[8][17]. Od 1905 roku był wykorzystywany jako rezydencja zimowa przez najstarszego syna cesarza Wilhelma II, Wilhelma i jego żonę Cecylię. Podczas rewolucji listopadowej w 1918 roku przywódcy ruchu rewolucyjnego przemawiali ze schodów pałacu do zgromadzonego przed nimi tłumu[8].

Siedziba galerii sztuki nowoczesnej edytuj

 
Kronprinzenpalais w 1931 roku podczas defilady państwowej

Po upadku monarchii Kronprinzenpalais przeszedł na własność rządu Republiki Weimarskiej, który przekazał budynek Berliner Nationalgalerie (pol. „Berlińska Galeria Narodowa”)[8][18]. Niedługo później ówczesny dyrektor tej instytucji, Ludwig Justi napisał do Ministerstwa Kultury (niem. Kultusministerium) referat, który został niezwłocznie opublikowany pod tytułem Die Nationalgalerie und die moderne Kunst (pol. „Galeria narodowa i sztuka nowoczesna”), spotykając się z dobrym przyjęciem ze strony niemieckiej prasy, zajmującej się sztuką. W referacie tym Justi przedstawił projekt promocji międzynarodowej sztuki nowoczesnej, a także zaproponował utworzenie Galerie der Lebenden (pol. „Galeria żyjących”) – muzeum poświęconego żyjącym artystom[19][20]. Z powodu braku środków na budowę nowej siedziby Galerie der Lebenden minister zdecydował, że muzeum zostanie ulokowane w Kronprinzenpalais[20]. W otwartym 4 sierpnia 1919 roku muzeum znalazło się około 150 prac wybitnych artystów niemieckich i francuskich. Na parterze gmachu prezentowane były najbardziej uznane i wartościowe dzieła sztuki twórców zrzeszonych w organizacji Verein Berliner Künstler (pol. „Stowarzyszenie Artystów Berlińskich”). Wyższe piętro przeznaczone było dla prac reprezentujących nowoczesną, aczkolwiek dobrze ugruntowaną sztukę od realizmu do impresjonizmu. W jednym z bogato udekorowanych pokoi pałacowych stała rzeźba Auguste’a Rodina, zaś na ścianach wisiały obrazy Édouarda Maneta, Vincenta van Gogha, Paula Gauguina i Paula Cézanne’a. Piętro to mieściło również dzieła przedstawicieli Berlińskej Secesji, takich jak Wilhelm Trübner, Max Liebermann, Max Slevogt, czy Lovis Corinth. Natomiast na ostatnim piętrze utworzono, pierwszą pod auspicjami państwa, wystawę prac przedstawicieli niemieckiego ekspresjonizmu, m.in. Ericha Heckela, Ernsta Ludwiga Kirchnera, Otto Muellera i Maxa Pechsteina[19][20][21]. Ze względu na trudną sytuację ekonomiczną kraju Ludwig Justi musiał prowadzić galerię w oparciu o pożyczone eksponaty i organizowanie wystaw czasowych, co jednakowoż przyczyniło się do tego, że galeria była najczęściej odwiedzanym muzeum w Berlinie[19]. Zgodnie z opinią historyka sztuki i asystenta dyrektora Berliner Nationalgalerie, Alfreda Hentzena, placówka w tamtych czasach miała najlepsze zbiory ze wszystkich niemieckich galerii wystawiających dzieła sztuki nowoczesnej[22]. W 1927 roku muzeum w Kronprinzenpalais odwiedził Alfred H. Barr Jr., który doświadczenia zebrane w czasie wizyty, wykorzystał przy tworzeniu otwartego dwa lata później Museum of Modern Art w Nowym Jorku[23][19]. Barr w liście do Justiego opisał swoje wrażenia z wizyty w sposób następujący:

Nasza instytucja stara się spełniać funkcję Kronprinzenpalais! Nie potrafię ci powiedzieć jak zachwycająca i radosna była moja wizyta! Tutaj Picasso, Derain i Matisse pocierają się ramionami z Kleem, Noldem, Dixem, Feiningerem i najlepszymi z nowoczesnych Niemców.... W Nowym Jorku jesteśmy bardzo upośledzeni przez fakt, że jest tu tylko jedno muzeum sztuki, które praktycznie nie interesuje się sztuką nowoczesną[23].

Działalność Justiego nie wzbudzała wyłącznie pozytywnych reakcji. W 1921 roku krytyk sztuki Karl Scheffler opublikował książkę pod tytułem Berliner Museumskrieg (pol. „Berlińska wojna muzealna”), w której zaatakował Justiego za stworzenie w Kronprinzenpalais muzeum sztuki współczesnej[24].

Po nastaniu rządów nazistowskich w 1933 roku początkowo panowała tolerancja dla sztuki nowoczesnej. Jednakże pod koniec 1935 roku minister propagandy Joseph Goebbels zaczął przejawiać antymodernistyczne poglądy, które wyrażały się w poparciu idei pozbycia się sztuki współczesnej z niemieckich muzeów[25]. Wpływ na to miała postawa przywódcy nazistowskich Niemiec Adolfa Hitlera, co wynika z wpisu do dziennika Goebbelsa z dnia 15 grudnia 1935 roku:

Z führerem w południe. Göring też jest. Pytania o budynki. Pytania o malarstwo. Nadal jest bardzo zdenerwowany. To gówno musi być usunięte z Kronprinzenpalais[25].

W tym samym roku Gestapo zarekwirowało, w domu aukcyjnym Maxa Perla, 81 dzieł głównie pochodzących z kolekcji Ismara Littmanna, które rodzina Littmanna wystawiła po jego śmierci na sprzedaż. Dzieła, zaklasyfikowane jako reprezentujące sztukę zdegenerowaną (niem. Entartete Kunst), przekazano ówczesnemu dyrektorowi Berlińskiej Galerii Narodowej Eberhardowi Hanfstaenglowi, aby ten wybrał „historycznie wartościowe prace”. Hanfstaengl wybrał pięć obrazów i dziesięć rysunków, zaś reszta kolekcji na polecenie Gestapo została spalona 20 maja 1936 roku w piecu systemu grzewczego Kronprinzenpalais[26][27][28]. W październiku tego roku zamknięto wystawę prac ekspresjonistycznych, znajdującą się na ostatnim piętrze pałacu[29].

5 lipca 1937 roku całe muzeum w Kronprinzenpalais zostało zamknięte, z kolei dwa dni później pałac odwiedziła, zajmująca się „oczyszczaniem” niemieckich muzeów i galerii ze sztuki zdegenerowanej, komisja Adolfa Zieglera, która dokonała konfiskaty 435 prac należących do Berlińskiej Galerii Narodowej i wystawianych w Kronprinzenpalais[30][31]. Konfiskacie sprzeciwił się Eberhartd Hanfstaengl, za co został 27 lipca tego roku zwolniony ze stanowiska[31]. Zarekwirowane prace zostały później pokazane na zorganizowanej 19 lipca tego roku w Monachium wystawie sztuki zdegenerowanej, gdzie stanowiły większość z wystawionych dzieł[30][32]. Niektórzy członkowie komisji wizytującej Kronprinzenpalais mieli wątpliwości co do słuszności konfiskaty obrazów Augusta Mackego i Franza Marca. Pojawiły się z ich strony sugestie, że byli oni „aryjskimi” artystami, którzy zginęli walcząc za Niemcy w I wojnie światowej i przez to nie zasługują na takie potraktowanie. Później, w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach, prace Franza Marca (w tym słynna Wieża niebieskich koni) zostały wyciągnięte z monachijskiej wystawy sztuki zdegenerowanej przed jej zakończeniem[33]. Poniesione przez Berlińską Galerię Narodową straty z tytułu konfiskat zostały częściowo pokryte przez dowódcę Luftwaffe i ministra gospodarki Hermanna Göringa, który wypłacił instytucji odszkodowanie w wysokości 150 000 reichsmarek za obraz Ogród Daubigny’ego Vincenta van Gogha oraz 15 000 reichsmarek za cztery obrazy Paula Signaca i Edvarda Muncha, a także dzięki odbywającej się w czerwcu 1939 roku aukcji skonfiskowanych dzieł w Lucernie, która przyniosła Galerii 1 milion reichsmarek, co stanowiło około szóstą część całkowitej straty[34].

 
Ruiny pałacu po II wojnie światowej

W dalszej części 1937 roku w Kronprinzenpalais ulokowano Pruską Akademię Sztuk Pięknych (niem. Preußische Akademie der Künste), po tym jak stanowiący jej dotychczasową siedzibę budynek przy placu Pariser Platz, został na polecenie ministra edukacji Bernharda Rusta przeznaczony na siedzibę biura architekta i późniejszego ministra uzbrojenia Alberta Speera[35][36]. W pałacu tymczasowo znajdowało się również biuro dyrektora Schauspielhausu na placu Gendarmenmarkt, Gustafa Gründgensa[37][38].

W czasie II wojny światowej, w marcu 1945 roku Kronprinzenpalais został zniszczony w wyniku nalotu[37][39]. Po wojnie dzielnica Mitte, na terenie której położony był pałac, znalazła się w radzieckim sektorze Berlina, który później przekształcono w Berlin Wschodni, stolicę NRD[40][41]. Do 1958 roku ocalałe z nalotu, tylne, poprzeczne skrzydło budynku użytkowała szkoła baletowa[37][39]. Trzy lata później skrzydło to, wraz ze zrujnowaną resztą pałacu, zostało całkowicie rozebrane[39].

Odbudowa i dalsze użytkowanie edytuj

 
Odbudowany pałac w 1980 roku; na dalszym planie siedziba MSZ NRD

W latach 1968–1969, w celu przywrócenia przedwojennych konturów wschodniej części Unter den Linden i dopełnienia zespołu odbudowanych wcześniej historycznych budynków, tj. Opery Państwowej, katedry św. Jadwigi, Biblioteki Królewskiej, Uniwersytetu Humboldtów, Nowego Odwachu i zbrojowni, a także uzyskania zadowalającego przejścia do nowo wybudowanej siedziby Ministerstwa Spraw Zagranicznych NRD (rozebranej w 1995 roku[42]) oraz centrum rządowego NRD na Schloßplatz, Kronprinzenpalais został odbudowany według projektu architekta Richarda Paulicka[1][39]. Paulick projekt rekonstrukcji pałacu oparł na jego wersji po klasycystycznej, XIX-wiecznej przebudowie – pierwotnie planował odbudować budynek w barokowej formie z 1733 roku, z przeznaczeniem na siedzibę muzeum, szkoły baletowej, szkoły muzycznej lub małej sali koncertowej, jednakże określenie nowych parametrów urbanistycznych i funkcjonalnych dla Kronprinzenpalais, po rozbiórce w 1961 roku budynku Berlińskiej Akademii Budownictwa oraz po wybudowaniu na jego miejscu siedziby wschodnioniemieckiego MSZ, spowodowało zmianę tych planów[39]. Uznano, że z nowym budynkiem ministerstwa lepiej będzie współgrać wersja klasycystyczna i w takiej postaci ostatecznie gmach odbudowano, podwyższając przy tym, w celu zachowania proporcji, wschodnie skrzydło o jedną kondygnację i wstawiając w miejsce stojących pierwotnie na attyce środkowego ryzalitu czterech rzeźb trofeów, rzeźby przedstawiające muzy[1][7]. Oddanemu do użytku budynkowi nadano ideologicznie neutralną nazwę Palais Unter den Linden i urządzono w jego odzwierciedlających klasycystyczne formy, aczkolwiek mających zmieniony układ oraz współczesny wystrój wnętrzach (wśród nich wyróżniało się foyer z fryzem autorstwa Johanna Gottfrieda Schadowa, pochodzącym z Potsdamer Schauspielhausu, wyłożona ciemną boazerią sala konferencyjna i klatka schodowa z przedstawiającymi wiwatujących robotników ceramicznymi reliefami), pensjonat oraz dom kultury dla pracowników magistratu Berlina Wschodniego[39][7]. W pałacu odbywały się również wizyty państwowe, jak np. premier Indii, Indiry Gandhi czy prezydenta Austrii, Kurta Waldheima[43].

W latach 1969–1970 odtworzony został pod kierownictwem Waltera Hinkefußa przypałacowy ogród, leżący pomiędzy ulicami Oberwallstraße i Niederlagstraße. Ogród ten położony jest powyżej poziomu tych ulic, pod nim zaś znajduje się częściowo podziemny parking. Centralnym punktem założenia jest duży trawnik, do którego z pałacu prowadzą szerokie schody. Po bokach trawnika znajdują się tarasy, na których rosną krzewy, byliny i róże. W ogrodzie znajduje się ponadto aleja obsadzona kasztanowcami, a także zbiornik wodny, wokół którego rosną topole. Na jego terenie postawiono również rzeźby autorstwa Senty Baldamus, Gerharda Thiemego i Gerharda Lichtenfelda[1][43][39]. W południowej części ogrodu znajduje się skrzydło mieszczące restaurację Schinkelklause, na którego fasadzie umieszczono niektóre płyty terakotowe oraz portal wejściowy, pochodzące ze zburzonego budynku Berlińskiej Akademii Budownictwa; w tej części ogrodu mieści się ponadto zaprojektowany przez Richarda Paulicka i wybudowany w 1969 roku na planie ośmiokąta pawilon o nazwie Schinkel Pavillon, w którego wnętrzach są organizowane wystawy sztuki współczesnej, co jest nawiązaniem do międzywojennych tradycji Kronprinzenpalais[1][44].

 
Tablica upamiętniająca podpisanie traktatu o zjednoczeniu Niemiec, umieszczona na fasadzie pałacu w 30 rocznicę tego wydarzenia[a]

31 sierpnia 1990 roku w Kronprinzenpalais podpisano traktat(inne języki) o zjednoczeniu Niemiec, po czym budynek przeszedł na własność Senatu Berlina[2][43][37]. W latach 1992–1993, w ramach prowadzonego przez Bundestag „zakończenia niemieckiej jedności”, przejawiającego się m.in. w zakwaterowaniu rządu federalnego w Berlinie, pojawił się i omawiany był pomysł, aby pałac wraz z przyległymi nieruchomościami stał się oficjalną berlińską siedzibą Prezydenta Federalnego Niemiec[45][46]. Zaplanowano też wówczas w sąsiedztwie pałacu nowe budynki dla około 150 pracowników Urzędu Prezydenta[45]. Wzbudziło to protesty jednego z berlińskich senatorów zajmujących się rozwojem miasta, jako iż oprócz Kronprinzenpalais na użytek prezydenta miałoby być przeznaczonych wiele ważnych dla społeczności miejskiej, okolicznych obiektów, m.in. sąsiedni pałac Księżniczek, w którym mieściła się kawiarnia Operncafé, będąca jednym z najbardziej popularnych i najczęściej odwiedzanych tego typu miejsc w mieście[46]. Ostatecznie z pomysłu przeznaczenia budynku na potrzeby niemieckiego prezydenta zrezygnowano m.in. z powodu wysokich cen gruntów i wątpliwości związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa[45]. W pewnym momencie inny berliński senator zaproponował, aby pierwszorzędną berlińską prezydencką rezydencją uczynić pałac Bellevue, który od lat 50. XX wieku pełnił funkcję drugiej oficjalnej siedziby Prezydenta Federalnego (po willi Hammerschmidt w Bonn)[46][47]. W 1994 roku prezydent Richard von Weizsäcker „zamienił” kolejność prezydenckich siedzib i pałac Bellevue stał się tą pierwszą[47]. Trzy lata później w Kronprinzenpalais odbyło się spotkanie grupy G7, dotyczące kursu dolara[43]. W 2004 roku, gdy pałac Bellevue był remontowany, Kronprinzenpalais był używany do organizacji państwowych uroczystości i dużych imprez; ulokowano w nim również biuro prezydenta Johannesa Raua[45].

 
Kronzprinzenpalais w 2014 roku

W latach 1998–2003 wnętrza Kronprinzenpalais były używane jako przestrzeń wystawiennicza przez Niemieckie Muzeum Historyczne, podczas gdy stanowiący jego główną siedzibę budynek Zeughaus był poddawany renowacji[48]. Od 2005 roku toczyło się postępowanie sądowo-administracyjne pomiędzy krajem związkowym Berlin, Federalnym Urzędem do spraw Usług Centralnych i Otwartych Spraw Majątkowych (niem. Bundesamt für Zentrale Dienste und Offene Vermögensfragen, BADV) oraz Federalną Agencją do spraw Nieruchomości (niem. Bundesanstalt für Immobilienaufgaben, BImA) w sprawie własności nieruchomości gruntowej, na której stoi pałac. 4 kwietnia 2012 roku postępowanie zakończyło się ugodą, na mocy której dawna pruska nieruchomość, początkowo przyporządkowana krajowi związkowemu Berlin przez BADV, stała się własnością BImA[49].

Pałac współcześnie wykorzystywany jest do organizacji wystaw oraz różnych wydarzeń kulturalnych. Na przykład w 2005 roku odbyła się w nim wystawa poświęcona Albertowi Einsteinowi, z kolei wiosną 2006 roku wystawiono w nim stworzoną przez Joshuę Sobola sztukę Alma opartą na życiorysie Almy Mahler-Werfel[50][51]. Sztukę grano w różnych pomieszczeniach jednocześnie, co wymagało tymczasowego odtworzenia historycznego wyglądu wnętrz[37]. W 2006 roku, od sierpnia do października w Kronprinzenpalais mieściła się również kontrowersyjna wystawa Erzwungene Wege – Flucht und Vertreibung im Europa des 20. Jahrhunderts (pol. „Wymuszone drogi - ucieczka i wypędzenie w Europie XX wieku”), poświęcona wysiedleniom Niemców w Europie w XX wieku i zorganizowana przez Związek Wypędzonych[52][53]. Latem 2009 roku budynek gościł wystawę Die Gerufenen – Deutsches Leben in Mittel- und Osteuropa (pol. „Wezwani – niemieckie życie w środkowej i wschodniej Europie”), opowiadającej o 800-letniej historii życia Niemców na terenie środkowej i wschodniej Europy[52][54]. Z kolei w okresie od marca do czerwca 2012 roku urządzono w pałacu trzyczęściową wystawę Heimatweh – Eine Trilogie (pol. „Ból ojczyzny - trylogia”), dotyczącą szeroko pojętego przymusowego wygnania, której jedną z części stanowiła znana z 2006 roku Erzwungene Wege[52][37]. Od stycznia 2015 roku Kronprinzenpalais jest miejscem organizacji tygodnia mody, zainicjowanego przez Christiane Arp, redaktor naczelną niemieckiej edycji „Vogue’a” oraz Marcusa Kurza, menedżera mody z agencji Nowadays[55].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Tłumaczenie tekstu z tablicy na język polski: „W Kronprinzenpalais 31 sierpnia 1990 roku został podpisany traktat pomiędzy Republiką Federalną Niemiec a Niemiecką Republiką Demokratyczną o ustanowieniu jedności Niemiec. Na jego podstawie naród niemiecki w wolnym samostanowieniu 3 października 1990 roku dopełnił jedności Niemiec w pokoju i wolności. 31 sierpnia 2010 roku”.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Kronprinzenpalais. [w:] Denkmaldatenbank [on-line]. stadtentwicklung.berlin.de. [dostęp 2017-07-24]. (niem.).
  2. ↑ a b c d e Kronprinzenpalais. [w:] Sehenswürdigkeiten [on-line]. berlin.de. [dostęp 2017-08-18]. (niem.).
  3. ↑ Joanna Maria Czupryna: Aleja pod Lipami w Berlinie. [w:] Place, ulice i dworce [on-line]. przewodnik-po-berlinie.pl, 2017-05-27. [dostęp 2018-04-05]. (pol.).
  4. ↑ Kronprinzenpalais. berlingeschichte.de, 2002. [dostęp 2022-11-07]. (niem.).
  5. ↑ a b Reuther 1969 ↓, s. 129.
  6. ↑ Wietzorek 2005 ↓, s. 148.
  7. ↑ a b c d Dieter Bartetzko: Auch Treppen und Putten gehen auf Wanderschaft. [w:] Feuilleton [on-line]. faz.net, 2004-04-02. [dostęp 2017-09-07]. (niem.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j Kaiser und Könige. [w:] Information [on-line]. alma-mahler.com. [dostęp 2017-07-27]. (niem.).
  9. ↑ Kronprinzenpalais. [w:] Location [on-line]. etrigg.com, 2016-12-18. [dostęp 2017-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-10)]. (niem.).
  10. ↑ Ladd 2004 ↓, s. 32.
  11. ↑ a b Schönpflug 2010 ↓, s. 109-111.
  12. ↑ a b Brigitte Ferlet: Kronprinzen-, Prinzessinnenpalais. berlin-die-hauptstadt.de, 2009. [dostęp 2017-07-25]. (niem.).
  13. ↑ Andreas Hentschel: Die „unzüchtige” Schwester. [w:] Mecklenburg Magazin [on-line]. svz.de, 2016-08-06. [dostęp 2017-07-25]. (niem.).
  14. ↑ Nowel 2001 ↓, s. 123–124.
  15. ↑ Giloi 2011 ↓, s. 54.
  16. ↑ Giloi 2011 ↓, s. 196.
  17. ↑ Schloss Friedrichshof – Hessische Hausstiftung. [w:] Stadtgeschichte [on-line]. kronberg.de. [dostęp 2017-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-01)]. (niem.).
  18. ↑ Giloi 2011 ↓, s. 345.
  19. ↑ a b c d Lorente 2011 ↓, s. 112.
  20. ↑ a b c Weinstein 1990 ↓, s. 85.
  21. ↑ Kratz-Kessemeier 2008 ↓, s. 138.
  22. ↑ Barron 1991 ↓, s. 116.
  23. ↑ a b Eksteins 2012 ↓, s. 101.
  24. ↑ Lee R. Sorensen, Monique Daniels: Scheffler, Karl. Dictionary of Art Historians. [dostęp 2017-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]. (ang.).
  25. ↑ a b Petropoulos 1999 ↓, s. 48.
  26. ↑ Andreas Hüneke, Christoph Zuschlag: Dossier zur NS-Kunstpolitik und ihren Auswirkungen auf private Sammlungen moderner Kunst. [w:] Forschung [on-line]. geschkult.fu-berlin.de. [dostęp 2017-08-03]. (niem.).
  27. ↑ Harry Nutt: Raub und Restitution. Immerzu am Anfang. Eine Berliner Tagung über Raub und Restitution. [w:] Kultur [on-line]. fr.de, 2008-12-13. [dostęp 2017-08-03]. (niem.).
  28. ↑ Petropoulos 2000 ↓, s. 68 w not..
  29. ↑ Evans 2005 ↓, s. 170.
  30. ↑ a b Eksteins 2013 ↓, s. nieozn..
  31. ↑ a b Petropoulos 1999 ↓, s. 56.
  32. ↑ Rosebrock 2012 ↓, s. 74.
  33. ↑ Petropoulos 1999 ↓, s. 57.
  34. ↑ Petropoulos 1999 ↓, s. 80-81.
  35. ↑ Geschichte. [w:] Akademie [on-line]. adk.de. [dostęp 2017-08-07]. (niem.).
  36. ↑ Petropoulos 1999 ↓, s. 73.
  37. ↑ a b c d e f Norbert Brunner: Kronprinzenpalais. [w:] Article [on-line]. mussenstellen.com, 2016-07-05. [dostęp 2017-08-07]. (niem.).
  38. ↑ Tanz auf dem Vulkan. [w:] Der Spiegel 40/1981 [on-line]. spiegel.de, 1981-09-28. [dostęp 2017-08-07]. (niem.).
  39. ↑ a b c d e f g Das Kronprinzenpalais – Ein Denkmal der DDR-Moderne. [w:] Rekonstruktion [on-line]. schlossdebatte.de, 2008-06-20. [dostęp 2017-08-07]. (niem.).
  40. ↑ Sektor, Sektoren. [w:] Sachbegriffe [on-line]. jugendopposition.de. [dostęp 2022-11-07]. (niem.).
  41. ↑ Ost-Berlin, sowjetischer Sektor, Berlin, Hauptstadt der DDR, Berlin (Ost). gov.genealogy.net. [dostęp 2022-11-07]. (niem.).
  42. ↑ Ministerium für Auswärtige Angelegenheiten der DDR. [w:] Lexikon [on-line]. luise-berlin.de, 2002. [dostęp 2017-01-06]. (niem.).
  43. ↑ a b c d Krieg und Nachkrieg. [w:] Information [on-line]. alma-mahler.com. [dostęp 2017-08-09]. (niem.).
  44. ↑ Schinkel Pavillon: About. schinkelpavillon.de. [dostęp 2017-08-18]. (ang.).
  45. ↑ a b c d Uwe Aulich: Wenn Schloss Bellevue saniert wird, arbeitet Johannes Rau im Präsidialamt – im Kronprinzenpalais empfängt er Gäste: Der Bundespräsident bleibt in seinem Kiez. berliner-zeitung.de, 2003-07-07. [dostęp 2017-08-09]. (niem.).
  46. ↑ a b c Robert Frank: Breiter Sitz. [w:] Die Zeit 10/1993 [on-line]. zeit.de, 1993-03-05. [dostęp 2017-08-09]. (niem.).
  47. ↑ a b Schloss Bellevue in Berlin. [w:] Politik [on-line]. visitberlin.de. [dostęp 2022-11-04]. (niem.).
  48. ↑ Kruse 2002 ↓, s. 56.
  49. ↑ Kronprinzenpalais bleibt Eigentum der Bundesanstalt. [w:] Informationen [on-line]. archive.ph, 2012. [dostęp 2022-11-05]. (niem.).
  50. ↑ Paletschek 2013 ↓, s. 173.
  51. ↑ Alma. [w:] Press [on-line]. alma-mahler.at. [dostęp 2017-08-09]. (ang.).
  52. ↑ a b c Kuhn 2016 ↓, s. 165.
  53. ↑ Christian O. Bruch: Ausstellung „Erzwungene Wege”: Auf schmalem Grat. [w:] Kultur [on-line]. spiegel.de, 2006-08-10. [dostęp 2017-08-09]. (niem.).
  54. ↑ Lutz Lichtenberger: „Die Gerufenen” – eine Ausstellung über 800 Jahre deutsches Leben in Mittel- und Osteuropa: Goldrähmchen der Erinnerung. berliner-zeitung.de, 2009-07-16. [dostęp 2017-08-09]. (niem.).
  55. ↑ Nikolaus Bernau: Kronprinzenpalais: Warum der Schauplatz der Fashion Week besonders ist. [w:] Berlin [on-line]. berliner-zeitung.de, 2018-01-16. [dostęp 2018-04-05]. (niem.).

Bibliografia edytuj

  • Hans Reuther: Barock in Berlin: Meister und Werke der Berliner Baukunst 1640-1786. Berlin: Rembrandt-Verlag, 1969. OCLC 476510798.
  • Paul Wietzorek: Das historische Berlin: Bilder erzählen. Berlin: Imhof, 2005. ISBN 978-3-86568-050-1.
  • Daniel Schönpflug: Luise von Preußen: Königin der Herzen; Eine Biografie. Monachium: C.H. Beck Verlag, 2010. ISBN 978-3-406-59813-5.
  • Brian Ladd: The Companion Guide to Berlin. Boydell & Brewer, 2004. ISBN 978-1-900639-28-6.
  • Ingrid Nowel: DuMont Kunst-Reiseführer Berlin. Berlin: Dumont Reiseverlag, 2001. ISBN 978-3-7701-5577-4.
  • Eva Giloi: Monarchy, Myth, and Material Culture in Germany 1750-1950. Cambridge University Press, 2011. ISBN 978-0-521-76198-7.
  • Jesús Pedro Lorente: The Museums of Contemporary Art: Notion and Development. Ashgate Publishing, Ltd., 2011. ISBN 978-1-4094-0586-3.
  • Joan Weinstein: The End of Expressionism: Art and the November Revolution in Germany, 1918–1919. University of Chicago Press, 1990. ISBN 978-0-226-89059-3.
  • Kristina Kratz-Kessemeier: Kunst für die Republik: Die Kunstpolitik des preußischen Kultusministeriums 1918 bis 1932. Walter de Gruyter, 2008. ISBN 978-3-05-006212-9.
  • Stephanie Barron: Degenerate art: the fate of the avant-garde in Nazi Germany. Los Angeles County Museum of Art, 1991. ISBN 978-0-8109-3653-9.
  • Modris Eksteins: Solar Dance. Harvard University Press, 2012. ISBN 978-0-674-06494-2.
  • Jonathan Petropoulos: Art as Politics in the Third Reich. UNC Press Books, 1999. ISBN 978-0-8078-4809-8.
  • Jonathan Petropoulos: The Faustian Bargain: The Art World in Nazi Germany. Oxford University Press, 2000. ISBN 978-0-19-988094-2.
  • Richard J. Evans: The Third Reich in Power, 1933-1939. Penguin Press, 2005. ISBN 978-1-59420-074-8.
  • Modris Eksteins: Solar Dance: Genius, Forgery and the Crisis of Truth in the Modern Age. Knopf Canada, 2013. ISBN 978-0-307-39861-1.
  • Tessa Friederike Rosebrock: Kurt Martin und das Musée des Beaux-Arts de Strasbourg: Museums- und Ausstellungspolitik im ‘Dritten Reich’ und in der unmittelbaren Nachkriegszeit. Akademie Verlag, 2012. ISBN 978-3-05-005189-5.
  • Christiane Kruse: Berlin – Heute /Today /Aujourd’hui. Prestel, 2002. ISBN 978-3-7913-2646-7.
  • Sylvia Paletschek: Popular Historiographies In The 19th And 20th Centuries: Cultural Meanings, Social Practices. Berghahn Books, 2013. ISBN 978-0-85745-838-4.
  • Ekkehard Kuhn: Flucht Vertreibung Integration: Über das Schicksal der Deutschen nach dem Zweiten Weltkrieg. BoD – Books on Demand, 2016. ISBN 978-3-8391-3646-1.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kronprinzenpalais&oldid=71508529”