Kutykula
Kutykula (łac. cuticula) – w botanice zwana też nabłonkiem, to cienka warstwa pokrywająca zewnętrzną ścianę komórek epidermy, okrywającej wszystkie organy nadziemne roślin, z wyjątkiem pędów drewniejących. Tworzy cienką, ciągłą warstwę na powierzchni całej rośliny z przerwami jedynie w miejscu porów między komórkami szparkowymi.
Podstawową funkcją kutykuli jest zabezpieczenie rośliny przed utratą wody i wpływem środowiska zewnętrznego. Skład chemiczny kutykuli jest złożony, a związkami budującymi są substancje lipidowe, głównie kutyna lub kutan. Warstwa kutyny powstaje w wyniku procesu kutykularyzacji[1].
Budowa edytuj
W kutykuli wyróżnianych jest kilka warstw o zróżnicowanym składzie i właściwościach. Do ścian komórkowych epidermy przylega warstwa kutykularna składająca się ze związków lipidowych oraz celulozy i pektyny. Zawartość polisacharydów spada wraz ze zwiększaniem odległości od komórki. U części gatunków można wyróżnić warstwę kutykularną wewnętrzną, w której dominują polisacharydy i warstwę kutykularną zewnętrzną, w której dominują substancje lipidowe. Do warstwy kutykularnej przylega kutykula właściwa, nie zawierająca celulozy i pektyny. Głównymi substancjami budującymi kutykulę właściwą są kutyna lub kutan oraz woski kutykularne, których udział zwiększa się w warstwach zewnętrznych. Kutykula właściwa pokryta jest amorficzną warstwą wosków, przechodzącą w warstwę wosków o strukturze krystalicznej lub semikrystalicznej[2].
Skład chemiczny edytuj
W zależności od gatunku głównym składnikiem kutykuli jest kutyna lub kutan. Obie nazwy obejmują grupy związków chemicznych. Kutyna jest biopolimerem, w którym pochodne kwasów alifatycznych o długości łańcucha C16 lub C18 połączone są wiązaniami estrowymi. Kutan jest również biopolimerem o mało poznanej budowie[3]. Nie ulega on hydrolizie w zasadach, co świadczy o braku wiązań estrowych. Prawdopodobnie kutan obecny w kutykuli roślin zwiększa odporność na utratę wody roślin przeprowadzających fotosyntezę CAM[4]. Druga grupa związków budujących kutykulę to woski, związki które z kutykuli można wyekstrahować rozpuszczalnikami organicznymi. Skład wosków w poszczególnych warstwach kutykuli jest różny. Związki chemiczne wchodzące w skład wosków to: węglowodory, kwasy tłuszczowe, alkohole pierwszorzędowe, aldehydy, diole, estry, β-diketony, terpenoidy[5]. Ostatnia grupa związków obecna głównie w warstwie kutykularnej to polisacharydy: celuloza i pektyny[2].
Funkcje edytuj
Główną funkcją kutykuli jest ochrona rośliny przez utratą wody i substancji obecnych w ścianie komórkowej. Warstwa kutykuli jest również barierą utrudniającą wnikanie w organizm rośliny strzępków grzybni, wirusów i bakterii[6]. Mechaniczne właściwości kutykuli utrudniają zgryzanie pędów przez owady oraz chronią roślinę przed uszkodzeniami natury abiotycznej (szerzej o tym w artykule aksenia). Kutykula pochłania lub odbija część promieniowania UV. Hydrofobowe woski ograniczają zatrzymywanie się wody na powierzchni rośliny, co ułatwia wymianę gazową, a zarazem utrudnia rozwój organizmów pasożytniczych na powierzchni pędu[7]. Umożliwia również pozbycie się zanieczyszczeń z powierzchni rośliny[8].
Tworzy także fyllosferę, miejsce życia organizmów. Kutykula umożliwia części owadów określenie właściwego miejsca do składania jaj, zapewnia środowisko dla mikroorganizmów, w tym pasożytniczych[9].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Zygmunt Hejnowicz: Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. Organy wegetatywne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 25. ISBN 83-01-13825-4.
- ↑ a b Tomaszewski D.. Czym są pokryte rośliny? O kutykuli i warstwie wosków epikularnych.. „Kosmos”. 56 (1-2 (174-275)), s. 167-174, 2007.
- ↑ Tegelaar E.W., de Leeuw J.W., Largeau C., Derenne S., Schulten H.-R., Muller R., Boon J.J., Sprenkels J.C.M.. Scope and limitations of several pyrolysis methods in the structural elucidation of a macromolecular plant constituent in the leaf cuticle of Agave americana L.. „Journal of Analytical and Applied Pyrolysis”. 15, s. 29-54, 1989. DOI: 10.1016/0165-2370(89)85021-1.
- ↑ Boom A., Sinninge Damste J.S., De Leeuw J.W.. Cutan, a common aliphatic biopolymer in cuticles of drought-adapted plants. „Organic Geochemistry”. 36 numer = 4, s. 595-601, 2005.
- ↑ Jetter R., Kunst L., Samuels A.L.: Composition of plant cuticular waxes. W: Riederer M, Müller C., Biology of the plant cuticle. Oxford [etc.]: Blackwell Publishing, 2006, s. 145-181. ISBN 1-4051-3268-X.
- ↑ Scott Freeman, Healy Hamilton: Biological science. Upper Saddle River, N.J.: Pearson Prentice Hall, 2005. ISBN 0-13-140941-7.
- ↑ Kerstiens G.. Signalling across the divide: A wider perspective of cuticular structure-function relationships. „Trends in Plant Science”. 1 (4), s. 125-129, 1996. DOI: 10.1016/S1360-1385(96)90007-2.
- ↑ Barthlott W., Neinhuis C.. Purity of the sacred lotus, or escape from contamination in biological surfaces. „Planta”. 202 (1), s. 1-8, 1997-04. DOI: 10.1007/s004250050096.
- ↑ C. Müller, M. Riederer. Plant surface properties in chemical ecology.. „J Chem Ecol”. 31 (11), s. 2621-51, Nov 2005. DOI: 10.1007/s10886-005-7617-7. PMID: 16273432.