Kwasy wieloprotonowe

każdy kwas, który w wyniku dysocjacji elektrolitycznej może odszczepić przynajmniej dwa atomy wodoru

Kwasy wieloprotonowe (kwasy wielozasadowe) – kwasy o cząsteczkach zawierających dwa lub więcej atomów wodoru mogących odczepiać się podczas dysocjacji elektrolitycznej; kwasem dwuprotonowym (dwuzasadowym) jest np. kwas siarkowy, dysocjujący według równania:

H2SO4 + H2O ⇌ HSO4- + H3O+    pKa1 −3,0
HSO4- + H2O ⇌ SO2−4 + H3O+    pKa2 1,9

Przykładem kwasu trójzasadowego jest kwas fosforowy:

H3PO4 + H2O ⇌ H2PO4- + H3O+    pKa1 2,1
H2PO4- + H2O ⇌ HPO2−4 + H3O+    pKa2 7,2
HPO2−4 + H2O ⇌ PO3−4 + H3O+    pKa3 12,7

Niektóre kwasy zawierają protony nieulegające dysocjacji, np. kwas fosfonowy (fosforawy), H3PO3, jest praktycznie kwasem dwuzasadowym:

H3PO3 + H2O ⇌ H2PO3- + H3O+    pKa1 1,3
H2PO3- + H2O ⇌ HPO2−3 + H3O+    pKa2 6,7

Wynika to z faktu, że trzeci atom wodoru połączony jest bezpośrednio z atomem fosforu, a nie z atomem tlenu:

kwas fosfonowy

Dysocjacja kwasów wieloprotonowych przebiega stopniowo, np. dla kwasu fosforowego zawartość poszczególnych jonów zmienia się w zależności od pH roztworu następująco:

Wykres dysocjacji kwasu fosforowego