Wikipedia

Lipniki (powiat ostrołęcki)

wieś w województwie mazowieckim, powiecie ostrołęckim

Lipniki (kurp. Lypńϊky[5]) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Łyse[6][4].

Lipniki
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

ostrołęcki

Gmina

Łyse

Liczba ludności (2021)

1004[2]

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

07-436[3]

Tablice rejestracyjne

WOS

SIMC

0513538[4]

Położenie na mapie gminy Łyse
Mapa konturowa gminy Łyse, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Lipniki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Lipniki”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Lipniki”
Położenie na mapie powiatu ostrołęckiego
Mapa konturowa powiatu ostrołęckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Lipniki”
Ziemia53°19′21″N 21°31′31″E/53,322500 21,525278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego
Wnętrze kościoła
Otoczenie kościoła
Wiatrak z 1870 roku
Remiza OSP

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lipniki. W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa ostrołęckiego[7].

Położenie edytuj

Miejscowość położona jest wśród krajobrazów Puszczy Kurpiowskiej w obszarze centralnym zwanym Puszczą Zieloną, w środkowej części Równiny Kurpiowskiej. Od zachodniej strony przepływa Szkwa[7], od wschodniej Kanał Kaczor[7]. W Lipnikach wypływa strumyk zdrojowy Ryk.

Podział administracyjny edytuj

Integralne części wsi Lipniki[6][4]:

Brzeźniaki, Długi Kąt, Do Budki, Dumienik, Glutówka, Kłodziny, Lasek, Lipniki (Dębe), Malarz, Nadlesie, Pieczysko, Podladzie, Podwłoczek, Polek, Popielna, Przymiarki, Siedziane, Struga, Zabagnie

Środowisko naturalne edytuj

Znajdują tu się duże zasoby gliny, kamienia, żwiru (eksploatowane w żwirowni)[7], piasków silikatowych, torfu i bursztynu, a także białe glinki[8].

Historia edytuj

Legenda edytuj

Według miejscowych podań założycielem wsi był Wiśniewski, uciekinier z Piotrkowa Trybunalskiego, podobno szlachcic[8]. Uciekł przed wyrokiem sądu lub plotkami. Do Lipnik przybył w 1663 roku i wraz z kompanami założył tu osadę[8][9]. 9 lat później udał się do starosty ostrołęckiego i towarzystwa bartnego, by zarejestrować osadę jako wieś Lipniki[8]. Przyjął prawo bartne i włączył wieś do parafii rzymskokatolickiej w Nowogrodzie[8]. Od 1672 roku Lipniki były siedzibą jedynego w okolicy uprzywilejowanego wójtostwa szlacheckiego[8][9]. Wkrótce zaczęła napływać fala osadników[8]. Już w 1690 roku w Lipnikach działał piec ceramiczny, istniała też kuźnia[8]. Powstał zajazd i dworek bartno-myśliwski na Zielonym Wzgórzu[8]. Panem dworku był Grabski – uciekinier z Kujaw[8].

W źródłach historycznych edytuj

Pierwsza wzmianka dotycząca Lipnik w zachowanych źródłach historycznych pochodzi z Metryki Koronnej – 16 grudnia 1646 na sejmie walnym w Warszawie król Władysław IV zezwolił Stanisławowi Duczymińskiemu na objęcie dożywocia na starostwie ostrołęckim należącym do jego żony Zofii z Szujskich. W skład starostwa wchodziły m.in. Lipniki oraz sąsiadujący z nią młyn Tartak[10]. W grudniu 1646 za pozwoleniem króla małżonkowie Duczymińscy scedowali wieś na starostę łomżyńskiego Hieronima Radziejowskiego[11]. Kolejnym dokumentem wspominającym Lipniki jest przywilej wydany przez królową Ludwikę Marię w 1661[12]. Lustracja starostwa łomżyńskiego przeprowadzona w listopadzie 1673 podaje, że Lipniki to wieś nowo zasadzona między Borami, zadney powinności ani Robocizny nie odprawuie, dla tego iż zarosli y Chrostow nie ma dobytych, gdyż Poddani tey wsi więcey bawią się Barciami aniżeli Rol uprawowaniem y Zasiewaniem. W lustracji tej wspominany został również przywilej nadany w Warszawie 28 lipca 1672 przez króla Michała, według którego z zapisanych dóbr we wsi Lipniki szlachetny Wojciech i Marcjanna małżonkowie Jurscy należytą Rzpltey usługę oddawać powinien[13]. Lustracje ziemi łomżyńskiej z lat 1736 i 1758 wśród dóbr łomżyńskich podają Lipniki zapisane jako wójtostwo[14][15]. W 1738 roku, w trakcie powstania Kurpiów, wójt lipnicki Wawrzyniec Jurski na zlecenie Józefa Mniszcha podejmował próby negocjacji z powstańcami, co doprowadziło do jego wypędzenia. W procesie przywódców powstania występował później w roli oskarżyciela[16]. W 1740 wieś została włączona do parafii w Kadzidle. W 1755 roku wizytował ją biskup Józef Eustachy Szembek, który poświęcił miejscowy cmentarz i zezwolił na budowę kościoła[8], jednak dopiero po 1775 wybudowana została drewniana kaplica[17].

W 1800 wójtostwo lipnickie należało do rodziny Kierznowskich[18]. W 1808 podjęte zostały kolejne starania o utworzenie w Lipnikach odrębnej parafii, co doszło do skutku dopiero w maju 1838. Do nowej parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego włączono Lipniki i 8 okolicznych wiosek[19]. Budowę murowanej świątyni pw. Najświętszego Serca Jezusowego rozpoczęto w 1841 roku, a zakończono trzy lata później. W 1845 roku przystąpiono do powiększenia budowli. Ostateczne zakończenie budowy nastąpiło w 1889 roku[17][9].

W 1795 roku nastąpił III rozbiór Rzeczypospolitej. W tej sytuacji Lipniki znalazły się w zaborze pruskim, a potem w granicach Carstwa Rosyjskiego. Później znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (Kongresowego). W 1827 w 133 domostwach mieszkało 828 osób[20]. Kurpie walczyli w powstaniach – listopadowym i styczniowym. Wielu ludzi wyemigrowało z Lipnik i dziś można znaleźć, np. w USA i Niemczech ludzi, którzy wiedzą, że ich przodkowie mieszkali właśnie w Lipnikach.

W I poł. XIX wieku w Lipnikach istniała szkoła elementarna, co pośrednio wynika z ksiąg parafialnych: zapis z 27 lutego 1844 roku o śmierci w wieku 23 lat nauczyciela lipnickiej szkoły – Antoniego Madrakowskiego[8]. Późniejsze zapisy o innych nauczycielach to: Andrzej Dąbrowski zm. 1852 r., Kazimierz Kurpiewski zm. 1865 r.[8] Analiza ksiąg parafialnych wskazuje, że większość mieszkańców Lipnik potrafiła się podpisać[8].

Wiadomo też, że przed 1865 rokiem utworzono szkoły rządowe w Myszyńcu, Kadzidle i właśnie w Lipnikach[9] - pierwsze trzy na Kurpiowszczyźnie.

Pod koniec XIX wieku w Lipnikach w 164 domostwach mieszkało 994 osób[20]. Miejscowość leżała na terenie powiatu kolneńskiego[20]. W tamtych czasach na terenie Lipnik oprócz Polaków mieszkała znaczna liczba Żydów, Niemców, a także Litwinów, Rusinów i Rosjan.

15 maja 1905 roku w Warszawie podpisano statut Polskiej Macierzy Szkolnej. W okręgu ostrołęckim PMS zawiązała się w dniu 1 maja 1907 r. i obejmowała powiat ostrołęcki oraz część makowskiego i kolneńskiego. Z 12 kół w tym okręgu trzy były zorganizowane w regionie kurpiowskim: w Myszyńcu, Czarni i Lipnikach[8].

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Przez Lipniki przez krótki okres przebiegał front i toczyły się działania wojenne. 11 listopada 1918 Polska odzyskała niepodległość, a Lipniki zaraz po jej odzyskaniu znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej.

Od okresu międzywojennego do dziś (nie licząc wojny) Lipniki rozwijają się. W II RP właśnie nastąpił dynamiczny rozwój, kontynuowany w PRL. W 1921 było tu 209 budynków mieszkalnych[21]. Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 1170 osób, 1144 było wyznania rzymskokatolickiego, 2 greckokatolickiego a 24 mojżeszowego. Jednocześnie 1166 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 2 żydowską a 2 rusińską[21]. W Lipnikach powstały dwa sklepy spożywcze i piekarnia[8].

Kolejne informacje o istnieniu szkoły pochodzą z lat 1925–1931, czyli już w odrodzonej Polsce. Kierownikiem szkoły był Jan Lech[8].

W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość została przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich[22]. W kampanii wrześniowej zginęło pięciu mieszkańców wsi[8]. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 ludność zaczęła opuszczać Lipniki. Wszyscy Żydzi lipniccy porzucali swoje posiadłości i uciekali przed wojskami niemieckimi. Praktycznie wszyscy „cudzoziemcy lipniccy” opuścili Lipniki, z wyjątkiem niektórych Niemców i Rosjan. Utworzono lokalną komórkę Armii Krajowej[8]. Pomagali ludności cywilnej, szykowali pułapki i zasadzki. W czasie II wojny światowej działalność szkoły została zawieszona.

Po zakończeniu wojny w 1945 roku w okolicy działali żołnierze wyklęci.

Po wojnie powstał sklep monopolowy i wielobranżowy, restauracja, dwie rzeźnio-masarnie, ubojnia, bank spółdzielczy „Kasa Stefczyka”. Nowym kierownikiem szkoły został Antoni Maruszko[8]. Przyczynił się on do budowy szkoły-pomnika Tysiąclecia[8]. Pierwszym dyrektorem został Józef Puławski (w tej roli 1961-1966), po nim Andrzej Krzyżewski (w latach 1966-1998), a następnie Danuta Kiernozek (1998 do przynajmniej 2003)[8]. Obecnie[kiedy?] dyrektorem jest Joanna Kurowska.

W 1954 ustanowiono gromadę Lipniki. W latach 60. założono kółko rolnicze, wybudowano Spółdzielcze Pawilony Handlowe i remizę strażacką (straż pożarna istniała od 1949 roku). W tym czasie istniał też Klub Książki i Prasy oraz Gromadzka Rada Narodowa. Rozwijała się kultura i sztuka – tkactwo, rzeźbiarstwo, robiono wycinanki. Sprzedawano po całej Polsce firanki i maty. Wielu ludzi w okresie PRL wyjeżdżało do Stanów Zjednoczonych. Lipniki zaczęły zmieniać swój wygląd. Budowano domy murowane zamiast drewnianych.

Nazwa edytuj

Prawidłową formą dopełniacza jest „Lipnik”[6]. Forma „Lipników” jest nieprawidłowa[6].

Demografia edytuj

Liczba ludności na przestrzeni lat:

  • w 1827 – 828 mieszkańców[20]
  • przed 1884 – 994 mieszkańców[20]
  • w 1921 – 1170 mieszkańców[21]
  • w 2018 – 1115[23]
  • w 2021 – 1004[2]

Gospodarka edytuj

W latach 60. XX wieku rolnicy zajmowali się szczególnie uprawą konopii i hodowlą trzody chlewnej[8]. Na początku XXI wieku przeważała hodowla bydła i produkcja mleka[8]. Ważną rolę pełniły zajęcia pozarolnicze, w tym rzemiosło ludowe[8]. Rolnictwo ustępuje innym gałęziom: mieszkańcy dojeżdżają też do masarni JBB w Łysych lub zajmują się pracami budowlano-remontowymi.

Infrastruktura edytuj

W miejscowości działa placówka pocztowa[3] i ochotnicza straż pożarna.

Transport edytuj

Przez miejscowość przebiega lokalna droga z Kadzidła do Łysych[7]. Do 1973 roku działała stacja kolei wąskotorowej[9].

Zabytki edytuj

Status zabytku uzyskały:

Kultura edytuj

W miejscowości działali rzeźbiarze ludowi: Bolesław Polak i Konstanty Chrostek[7].

Oświata i nauka edytuj

 
Zespół Szkół w Lipnikach

W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa[27].

Religia edytuj

Lipniki są siedzibą parafii Najświętszego Serca Jezusowego, należącej do dekanatu Kadzidło, w diecezji łomżyńskiej, a kościołem parafialnym jest kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 68933
  2. ↑ a b NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-09-30].
  3. ↑ a b Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 656 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. ↑ Lypńϊky, [w:] Słownik kurpiowsko-polski, Związek Kurpiów [dostęp 2022-09-04].
  6. ↑ a b c d Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1109, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2023-10-02]. 
  7. ↑ a b c d e f Helena Kalisz, Alfons Sieroń, Ewa Borowa: Ostrołęka: mapa topograficzna Polski. Wyd. 1. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 1995, s. 1-2. ISBN 978-83-7135-100-3.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Sylwia Klimaszewska, Historia Lipnik, „Kurpie: pismo edukacyjno-regionalne Związku Kurpiów” (2), Ostrołęka 2003, s. 23, ISSN 1644-3500 [dostęp 2022-08-23].
  9. ↑ a b c d e f Tomasz Darmochwał, Kurpie. Mapa turystyczna, Anna Filak, wyd. 1, Warszawa–Białystok: TD MAPY, 2014, s. 1–2, ISBN 978-83-88859-72-4 (pol.).
  10. ↑ Metryka Koronna 189 [online], AGAD, 513v–514v [dostęp 2022-08-19].
  11. ↑ Metryka Koronna 189 [online], AGAD, 522v–523v [dostęp 2022-08-19].
  12. ↑ Przywilej Królowej Ludwiki Marii dla wsi Lipniki w puszczy Łomżyńskiej [online], szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2022-08-19] (pol.).
  13. ↑ Metryka Koronna. Lustracje dz. XVIII, sygn. 64 [online], AGAD, 635v [dostęp 2022-08-19].
  14. ↑ Metryka Koronna Lustracje dz. XVIII, sygn. 14 [online], AGAD, s. 79 [dostęp 2022-08-19].
  15. ↑ Metryka Koronna Lustracje dz. XVIII, sygn. 13 [online], AGAD, s. 117 [dostęp 2022-08-19].
  16. ↑ Józef Gierowski, Stłumienie powstania chłopów kurpiowskich w 1738 r., „Przegląd Historyczny”, 44 (1–2), 1953, s. 97–99 [dostęp 2022-08-19].
  17. ↑ a b Parafia Lipniki, [w:] Witold Jemielity, Parafie Puszczy Kurpiowskiej, Łomża 2004, s. 45-49.
  18. ↑ Krzywicki Ludwik, Kurpie, [w:] Biblioteka Warszawska, t. 3, Warszawa 1892, s. 548 [dostęp 2022-08-19].
  19. ↑ Marcin Tomczak, Powstanie parafii w Lipnikach, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 25, 2011, s. 179, 188 [dostęp 2022-08-23].
  20. ↑ a b c d e * Lipniki 1(8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 276.
  21. ↑ a b c Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 43.
  22. ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Scharfenwiese [Stand: 1. 1. 1945] [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-12].
  23. ↑ Kwartalnik gminny. nr III/2018. s. 25.
  24. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2022-09-04].
  25. ↑ Rejestr Zabytków z obszaru działania Delegatury w Ostrołęce [online], Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków [dostęp 2022-09-04].
  26. ↑ Powiatowy program opieki nad zabytkami powiatu ostrołęckiego na lata 2022-2025 [online], Starostwo Powiatowe w Ostrołęce, 2022.
  27. ↑ Szkoła Podstawowa w Lipnikach [online], www.splipniki.pl [dostęp 2023-10-02].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lipniki_(powiat_ostrołęcki)&oldid=73115102”