Macierzanka wczesna

Macierzanka wczesna (Thymus praecox Opiz) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Rośnie dziko tylko w Europie. W Polsce rzadki. Występuje tylko w Ojcowskim Parku Narodowym w Dolinie Prądnika i Dolinie Sąspowskiej[3].

Macierzanka wczesna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

macierzanka

Gatunek

macierzanka wczesna

Nazwa systematyczna
Thymus praecox Opiz
Naturalientausch 6:40. 1824

Morfologia edytuj

 
Kwiatostan u podgatunku typowego
 
Liść i łodyga owłosiona dookoła
Łodyga
Płożące się gałązki rozłogowe do 30 cm długości, wzniesione gałązki kwiatostanowe do 10 cm długości.
Liście
Łopatkowate lub jajowate, orzęsione, od dołu ku górze coraz większe, do 15 mm długości i 8 mm szerokości.
Kwiaty
Skupione w główkowaty kwiatostan. Wargi kielicha równe, ząbki wargi górnej trójkątne.

Biologia i ekologia edytuj

Półkrzew. Rośnie w murawach naskalnych na skałach wapiennych. Gatunek charakterystyczny związku Seslerio-Festucion duriusculae[4].

Zmienność edytuj

 
Podgatunek arcticus w Islandii

Gatunek zróżnicowany na kilka podgatunków[5]:

  • Thymus praecox subsp. caucasicus (Willd. ex Ronniger) Jalas - występuje w Turcji i na Kaukazie
  • Thymus praecox subsp. grossheimii (Ronniger) Jalas - rośnie w Turcji i Iranie
  • Thymus praecox subsp. jankae (Celak.) Jalas - występuje na Półwyspie Bałkańskim i w Turcji
  • Thymus praecox subsp. polytrichus (A.Kern. ex Borbás) Jalas - rośnie w górach południowej Europy
  • Thymus praecox subsp. praecox - występuje w zachodniej i centralnej Europie
  • Thymus praecox subsp. widderi (Ronniger ex Machule) P.A.Schmidt - rośnie we wschodnich Alpach
  • Thymus praecox subsp. zygiformis (Heinr.Braun ex Wettst.) Jalas - występuje na Półwyspie Bałkańskim

Zagrożenia i ochrona edytuj

Kategorie zagrożenia gatunku:

Gatunek objęty ochroną ścisłą.

Zastosowanie i uprawa edytuj

Jest uprawiana jako roślina ozdobna. Nadaje się do ogrodów skalnych i jako roślina okrywowa. Wymaga słonecznego stanowiska i lubi lekko kwaśne podłoże (pH 5,5–6). Uprawiana jest przez siew nasion wczesną wiosną. Rośnie powoli, zakwita dopiero w drugim roku. Należy ją starannie odchwaszczać. Jest wystarczająco mrozoodporna (strefy mrozoodporności 5-10). Po przekwitnięciu kwiatostany należy usuwać[9].

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. Biderman A.W., Bąba W. 2001. Macierzanka wczesna. s. 320-321. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.
  4. Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059.
  5. The Plant List [dostęp 2013-10-10]
  6. Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  7. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  8. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  9. Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.