Malaga

miasto w południowej Hiszpanii.

Malaga (hiszp. Málaga, wym. [ˈmalaɰa]; fen. Malaka, łac. Malaca, arab. ‏مالقة‎ = Mālaqah) – miasto w południowej Hiszpanii, w regionie Andaluzja. Szóste co do wielkości miasto w Hiszpanii z liczbą ludności na poziomie 574 654 mieszkańców[1]. Metropolia liczy 1 001 680 mieszkańców[2]. Położona nad Morzem Śródziemnym, u podnóża Gór Betyckich. Jedno z najstarszych miast Europy, zamieszkane od VIII wieku p.n.e. Duży port handlowy i rybacki, kąpielisko na wybrzeżu Costa del Sol. Miejsce narodzin Pabla Picassa i Antonio Banderasa. W rankingu opublikowanym przez Globalization and World Cities Research Network, Malaga została sklasyfikowana w V kategorii (sufficiency level cities) miast o znaczeniu globalnym[3].

Malaga
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Hiszpania

Wspólnota autonomiczna

 Andaluzja

Prowincja

Malaga

Alkad

Francisco de la Torre Prados (Partido Popular)

Powierzchnia

398,25 km²

Wysokość

8 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


574 654[1]
1439 os./km²

Nr kierunkowy

(34)95

Kod pocztowy

29001 do 29018

Tablice rejestracyjne

MA

Położenie na mapie Hiszpanii
Mapa konturowa Hiszpanii, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Malaga”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, w lewym dolnym rogu znajduje się punkt z opisem „Malaga”
Położenie na mapie Andaluzji
Mapa konturowa Andaluzji, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Malaga”
Ziemia36°45′N 4°25′W/36,750000 -4,416667
Strona internetowa

Historia edytuj

W IX w p.n.e. rozpoczęła się kolonizacja południowych wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego przez Fenicjan z Tyru. Jako pierwszy powstał Kadyks (Gadir) – źródła literackie datują ten fakt na 1100 r. p.n.e., ale z badań archeologicznych wynika, że w rzeczywistości nastąpiło to między 800 a 775 r. p.n.e. Później powstawały kolejne fenickie kolonie: Sexi (dziś Almuñécar), Abdera (Abra) i wreszcie Malaka. Nazwa pochodziła prawdopodobnie od fenickiego słowa oznaczającego sól. W przypadku fenickich kolonii trudno jednak mówić o założeniu miasta. Były to raczej faktorie handlowe, zresztą w znacznym stopniu opierające się na zamieszkałej tu już wcześniej ludności iberyjskiej.

Równolegle z kolonizacją fenicką rozwijało się osadnictwo greckie. Półwysep Iberyjski pozostawał jednak terenem niejednorodnym politycznie, do czasu jej podboju przez Kartaginę. Po II wojnie punickiej i klęsce Kartaginy pod Zamą w 202 r. p.n.e. południowe wybrzeże płw. Iberyjskiego przeszło we władanie Rzymu. Municipium Malacitanum było częścią tzw. Hispanii Ulterior, a od czasów Oktawiana AugustaBetyki (łac. Hispania Baetica).

Panowanie Rzymian to okres gwałtownego rozwoju miasta. Malacitanum leżało na trasie tzw. Via Herculea lub później Via Augusta, czyli traktu łączącego Kadyks z Barceloną i dalej z Rzymem. To zapewniało miastu komunikację z innymi ważnymi osiedlami i katalizowało postęp ekonomiczny i kulturalny. To z tego okresu pochodzi teatr rzymski, który, choć niewielki, należy do najstarszych tego typu zabytków w Hiszpanii. Zachowały się również rzeźby, przechowywane dziś w miejscowym muzeum archeologicznym. Jednym z najciekawszych reliktów tej epoki jest jednak odnaleziona w 1851 r. brązowa tablica, na której zapisano Lex Flavia Malacitana, czyli statut definiujący Malacitanum jako miasto skonfederowane, o rozwiniętej samorządności.

W połowie VI w. Malaga, podobnie jak całe południowe wybrzeże półwyspu, przeszła we władanie Bizancjum Justyniana. Wraz z objęciem korony wizygockiej przez Leowigilda, rozpoczęła się ekspansja Wizygotów na południe. Malaga została zdobyta w 571 r. Ten okres to czas silnego konfliktu religijnego między rdzenną, katolicką ludnością, a ariańskimi Wizygotami. Przeciw arianizmowi występował Sewer, biskup Malagi. To pierwsza znana z imienia osoba związana z miastem. Konflikty zakończyły się wraz z koronacją syna Leowigilda – Rekkareda, który zdecydował o przejściu na katolicyzm.

W 711–712 Musa (muzułmański gubernator Afryki Północnej) i jego dowódca, berberyjski wyzwoleniec Tarik, przekroczyli Gibraltar i rozpoczęli muzułmańską inwazję Płw. Iberyjskiego. Malaga padła podczas wojennej ekspedycji syna Musy, Abd al-Aziza w 716, i od tego czasu aż do XV stulecia znajdowała się pod władaniem muzułmanów.

Ten czas to wielki rozkwit miasta, otoczonego murami z pięcioma dużymi bramami oraz licznymi przedmieściami. Malaga była wówczas najważniejszym portem na południowym wybrzeżu dzisiejszej Hiszpanii. Po rozpadzie kalifatu Umajjadów stała się stolicą niewielkiej taify pod panowaniem berberyjskiej dynastii Hammudi. W 1237 r., po upadku Almohadów, wraz z innymi miastami regionu dostała się we władanie grenadzkich Nasrydów i stało się stolicą jednej z trzech prowincji zwanych coras – Rajja. Królestwo zaludnione było wówczas przez muzułmanów i tzw. trybutariuszy, tj. ludność nieislamską, ale płacącą podatki. W Maladze szczególnie licznie reprezentowani byli genueńczycy, obdarzeni zresztą licznymi przywilejami. Miasto było wówczas centrum rzemiosła stoczniowego, tkactwa i handlu afrykańskim złotem.

 
Mury miejskie Malagi, które w 1487 były szturmowane przez chrześcijan
 
Arena corridy

Pod koniec XV w. katoliccy królowie Hiszpanii postanowili skończyć z muzułmańskim królestwem na Płw. Iberyjskim. Malaga upadła w 1487 r. W przeciwieństwie do innych, zdobytych wcześniej twierdz broniła się zaciekle, toteż po jej zdobyciu królowie wzięli do niewoli wszystkich żywych mieszkańców miasta. Pięć lat później padła Grenada i ta data uznawana jest za koniec rekonkwisty. Na pamiątkę zwycięstwa w Maladze wzniesiono klasztory de la Victoria (zwycięstwa) i de la Trinidad (Trójcy Św.).

Malaga katolicka pełniła ważną funkcję handlową po odkryciu Nowego Świata. W XVII w. rozpoczął się jednak powolny upadek miasta. Spory wpływ miało na to wygnanie Morysków po edykcie z 1609, a także epidemie oraz klęski żywiołowe, które regularnie nawiedzały miasto – głównie powodzie wywołane przez Guadalmedinę.

24 sierpnia 1704, podczas wojny o sukcesję hiszpańską doszło do bitwy morskiej pod Malagą.

Osobny artykuł: Bitwa morska pod Malagą.

14–15 października 1810, podczas wojen napoleońskich doszło do zwycięskiej obrony nieodległej twierdzy w Fuengiroli – 30 km na południowy zachód od Malagi wzdłuż wybrzeża, dowodzonej przez kpt. Franciszka Młokosiewicza siłami 4 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego przed korpusem brytyjskim lorda Blayneya.

Osobny artykuł: Bitwa pod Fuengirolą.

Kryzys zaczął przechodzić w XVIII stuleciu, a już w XIX rozpoczął się kolejny okres rozwoju miasta. Malaga szybko stała się jednym z najintensywniej rozwijających się miast Hiszpanii. Na zachodzie miasta powstały liczne zakłady przemysłowe, rozbudował się port, a w mieście osiedlili się liczni handlowcy z Kastylii i zagranicy. We wschodniej części miasta zbudowano wówczas liczne wille i hotele w stylu belle époque. W tym czasie Malaga, podobnie jak inne miasta Hiszpanii, była też jednak świadkiem burzliwych wystąpień przeciwko absolutystycznym rządom Ferdynanda VII. Na plaży pod miastem rozstrzelano w 1831 r. powstańca José Maríę Torrijosa i jego 52 towarzyszy. Koniec XIX w. to kolejny kryzys w historii miasta – zamykane były kolejne fabryki, okoliczne winnice dotknęła plaga filoksery. Miasto powoli zamierało. Dodatkowym ciosem były intensywne bombardowania Malagi przez siły frankistowskie podczas wojny domowej (1936–1939).

W latach 60. XX stulecia dzięki turystycznej modzie na Hiszpanię i Costa del Sol rozpoczął się kolejny rozkwit gospodarczy miasta.

Klimat edytuj

Malaga znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[4][5] typu śródziemnomorskiego[6], z bardzo łagodnymi zimami i długimi ciepłymi, częściowo gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi ponad 23 °C w dzień i 14 °C w nocy.

Średnia temperatura najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi 17,3 °C w dzień i 8,2 °C w nocy[7]. W najzimniejszym miesiącu roku – styczniu, temperatury wynoszą zwykle od 12 do 20 °C w ciągu dnia, od 4 do 12 °C w nocy, a średnia temperatura morza wynosi prawie 16 °C[8]. Opady śniegu, jak i mróz generalnie nie występują. Okres z letnimi temperaturami zaczyna się w kwietniu i trwa do listopada[7]. Marzec pod względem temperatury i nasłonecznienia przypomina maj w Polsce. W najcieplejszym miesiącu roku – sierpniu, temperatury wynoszą zwykle od 26 do 34 °C w ciągu dnia, około 22 °C w nocy, a średnia dobowa temperatura morza wynosi 23,5 °C[8]. Temperatury powyżej 30 °C występują w kilkudziesięciu dniach rocznie, standardowo w lipcu i sierpniu[7]. Najwyższa odnotowana temperatura w mieście to 44,2 °C, która miała miejsce 18 lipca 1978 roku, natomiast najniższą zanotowaną temperaturą było −3,8 °C w nocy 4 lutego 1956 roku[9].

Malaga ma tylko nieco ponad 40 dni deszczowych rocznie przy opadach ≥1 mm, 60 dni deszczowych rocznie przy opadach ≥0,1 mm, ze średnią kilka dni deszczowych w miesiącu. Opady wahają się od bezdeszczowego lipca do 6–8 dni deszczowych w grudniu. Średnia roczna wilgotność wynosi 65%, od 58% w czerwcu do 72% w grudniu[7]. Miasto ma ponad 2900 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od około 160 h (średnio 5,1 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 350 h (średnio 11,5 godzin czystego słońca na dobę) w lipcu[7].

Średnia temperatura i opady dla Malagi
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 16,8 17,7 19,6 21,4 24,3 28,1 30,5 30,8 28,2 24,1 20,1 17,5 23,3
Średnie dobowe temperatury [°C] 12,1 12,9 14,7 16,3 19,3 23,0 25,5 26,0 23,5 19,5 15,7 13,2 18,5
Średnie temperatury w nocy [°C] 7,4 8,2 9,8 11,1 14,2 18,0 20,5 21,1 18,8 15,0 11,3 8,9 13,7
Opady [mm] 69 60 52 44 20 6 0 6 20 57 100 100 534
Średnia liczba dni z opadami 5,8 4,8 4,0 4,5 3,1 0,8 0,1 0,5 2,1 4,4 5,6 6,6 42,3
Wilgotność [%] 69 68 67 63 59 58 58 61 65 70 71 72 65
Średnie usłonecznienie [h] 180 180 222 244 292 329 347 316 255 215 172 160 2905
Źródło: Agencia Estatal de Meteorología[7] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 5 m n.p.m., 2 km od morza, 1981–2010)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[8]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
15,9 15,6 15,6 16,8 18,4 20,9 22,9 23,5 21,8 20,4 18,1 16,6 18,9

Plaże edytuj

 
plaża La Malagueta w Maladze

Malaga to stolica hiszpańskiego wybrzeża słońca Costa del Sol. Miasto ma aż 16 plaż.[10] Od wschodu do zachodu są to kolejno: La Araña, Peñón del Cuervo, El Candado, El Dedo, El Palo, Pedregalejo, Baños del Carmen, La Caleta, centralnie położona i najpopularniejsza La Malagueta, San Andres, Huelin, La Misericordia wzdłuż której ciągnie się promenada nadmorska imienia Antonio Banderasa, Sacaba, Guadalhorce należąca do parku przyrody, Guadalmar i San Julian nazywana także plażą Campo del Golf sąsiadująca z miasteczkiem Torremolinos.

Atrakcje turystyczne edytuj

  • Alcazaba – ruiny twierdzy, wybudowanej przez Rzymian i przebudowanej w IX w.przez Maurów. Wewnątrz muzeum archeologiczne. Tuż obok ruiny teatru rzymskiego[11].
  • Zamek Gibralfaro – „góra z latarnią morską”, ruiny zamku z XIV w.[12]
  • Teatr rzymski w Maladze – został ufundowany w I wieku p.n.e. podczas panowania Augusta. Na pierwsze elementy teatru rzymskiego natrafiono przypadkiem w 1951 roku, ma 31 metrów długości oraz 16 metrów wysokości[13]
  • Katedra w Maladze, budowana z przerwami od 1528 do 1783, lecz nie ukończona. Olbrzymie wnętrze o wymiarach 117×72 m, wysokości 48 m wszystkich trzech naw. Najcenniejszym elementem są stalle chóru z 42 posągami świętych, dzieło wielu artystów.
  • Kościoły: S. Bartolomé z XI w., Nuestra Señora de la Victoria z XV w., Santuario de Nuestra Señora de la Victoria z XVI w. Nuestra Señora del Carmen oraz liczne barokowe kościoły i pałac biskupi z XVIII w.
  • Muzeum Sztuk Pięknych, dom, w którym urodził się Pablo Picasso.
  • El Caminito del Rey, szlak pieszy ciągnący się wzdłuż stromych ścian wapiennego wąwozu w parku narodowym Desfiladero de los Gaitanes

Demografia edytuj

Jest szóstym co do wielkości miastem Hiszpanii (po Madrycie, Barcelonie, Walencji, Sewilli i Saragossie), z liczbą ludności na poziomie 574 654 mieszkańców[1]. Metropolia liczy 1 001 680 mieszkańców na obszarze 817,4 km² przy gęstości zaludnienia na poziomie 1226 os./km² (2020), obejmując oprócz gminy Malagi także Mijas, Fuengirola, Torremolinos, Benalmádena, Rincón de la Victoria, Alhaurín de la Torre i Cártama[2]. W latach 2001–2011 nastąpił wzrost ludności o 190 783 osób, co stanowi wzrost o 25%[14]. Jednakże zasięg zespołu miejskiego rozszerza się dalej na zachód rozszerzając populację o dodatkowe 225 609 mieszkańców na powierzchni 399,8 km² (Marbella, Estepona, Benahavís) oraz wschód rozszerzając populację o dodatkowe 91 967 mieszkańców na powierzchni 173,4 km² (Vélez-Málaga, Algarrobo, Benamocarra)[2].

Rozwój populacji centrum administracyjnego Malagi (1842–2011)


Gospodarka edytuj

Ośrodek finansów oraz przemysłu stoczniowego, chemicznego, włókienniczego i budowlanego. Dzięki łagodnemu klimatowi na równinie Hoja de Malaga uprawia się pomarańcze, banany, figi, bawełnę, trzcinę cukrową oraz winorośl (wino malaga i rodzynki).

W rankingu InterNations Expat Insider 2020, Malaga zajęła szóste miejsce na świecie wśród najlepszych miast dla przyjezdnych[15].

W rankingu opublikowanym przez Globalization and World Cities Research Network, Malaga została sklasyfikowana w V kategorii (sufficiency level cities) miast o znaczeniu globalnym[3].

Transport edytuj

Miasto jest obsługiwane przez port lotniczy Malaga oddalony 6 km na południowy zachód od centrum. Działa tu kilka stacji kolejowych, w tym główny dworzec prowincji – Málaga-María Zambrano z koleją szybkich prędkości.

W mieście funkcjonuje morski port Malaga.

Sport edytuj

Gastronomia edytuj

 
Zachód słońca nad Malagą

Jako że Malaga jest jednym z ważniejszych hiszpańskich portów rybackich, tutejsza kuchnia opiera się w znacznym stopniu na darach Morza Śródziemnego – sardelach, barwenach, ostrobokach, ośmiornicach, kalmarach oraz innych rybach i owocach morza. W lokalnych potrawach znajdziemy jednak też obfitość świeżych warzyw i owoców, a także dziczyzny. Mówiąc o kuchni nie sposób nie wspomnieć o słynnym na cały świat winie typu malaga, produkowanym głównie z winogron typu Pedro Ximénez oraz Moscatel.

Niektóre typowe potrawy miejscowej kuchni:

  • ensalada malagueña – sałatka z gorzkich pomarańczy
  • pescaíto frito – różne gatunki ryb i owoców morza obtoczone w mące i smażone w głębokiej oliwie, podawane z kawałkami cytryny
  • sopa malagueña – z omułków, krewetek, pomidorów, cebuli, papryki, ziemniaków, z makaronem, szafranem, pietruszką i przyprawami

Miasta partnerskie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c Andalucía pueblo a pueblo – Málaga. juntadeandalucia.es. [dostęp 2020-06-26]. (hiszp.).
  2. a b c Dirección General de Vivienda y Suelo: Áreas Urbanas en España, 2021.
  3. a b The World According to GaWC 2016. [w:] Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network [on-line]. Loughborough University. (ang.).
  4. Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
  5. Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
  6. World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  7. a b c d e f Standard climate values. Málaga Aeropuerto – Agencia Estatal de Meteorología.
  8. a b c Málaga Water Temperature – seatemperature.org.
  9. Extreme Values. Málaga Aeropuerto – Agencia Estatal de Meteorología.
  10. Plaże w Maladze – przewodnik po wszystkich 16 plażach Malagi [online], Andaluzja zwiedzanie [dostęp 2020-12-28] (pol.).
  11. Teatr Rzymski w Maladze – zwiedzanie Teatro Romano de Malaga [online], Wypożyczalnia samochodów Malaga bez karty kredytowej. [dostęp 2021-04-23] (pol.).
  12. CEMI-Centro Municipal de Informática, History [online], Alcazaba y Castillo de Gibralfaro [dostęp 2023-12-05] (ang.).
  13. Teatr Rzymski w Maladze, „Malaga car rental” [dostęp 2017-02-19].
  14. Áreas urbanas +50, Ministerio de Fomento de España (pol. Ministerstwo Rozwoju).
  15. Expat Insider 2020 – InterNations.org.