Marzana

Marzana
	; Marzana barwierska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	marzanowate
Podrodzina	Rubioideae
Rodzaj	marzana
	Nazwa systematyczna
	Rubia Linnaeus; Sp. Pl. 109. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	R. tinctorum Linnaeus
Synonimy
	Gymnoleima Decne.;
	Gymnoleima Decne.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Marzana (Rubia) – rodzaj roślin należący do rodziny marzanowatych (Rubiaceae). Obejmuje 82 gatunki^[5]^[6]^[7]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Azji wschodniej i południowo-wschodniej, mniej liczne gatunki poprzez Himalaje sięgają do Azji południowo-zachodniej, Afryki wschodniej i południowej, poprzez obszar śródziemnomorski sięgają do wysp Makaronezji z Azorami włącznie^[7]. W samych Chinach występuje 38 gatunków, z czego 20 to endemity^[7]. W Europie rosną cztery gatunki^[6] (w Polsce jako gatunek uprawiany i przejściowo dziczejący – efemerofit – obecna jest tylko marzana barwierska R. tinctoria)^[8].

Znaczenie użytkowe mają zwłaszcza ci przedstawiciele rodzaju, z których korzeni pozyskuje się czerwony barwnik. W Europie jest to marzana barwierska R. tinctoria, a w Indiach – marzana sercolistna R. cordifolia^[9]. Jako roślina lecznicza wykorzystywana jest zwłaszcza R. peregrina^[6].

Morfologia edytuj

Pokrój: Krzewy, półkrzewy i byliny, często wspinające się pnącza. Łodyga często kolczasta, żebrowana lub oskrzydlona^[7].
Liście: Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–6 lub więcej. Czasem przylistki zredukowane lub odpadające^[7].
Kwiaty: Skupione w szczytowe lub wyrastające w kątach górnych liści wierzchotki dwuramienne, tworzące kwiatostany złożone wiechokształtne. Kwiaty są zwykle obupłciowe. Działki kielicha bardzo drobne lub całkiem zredukowane. Płatki korony cztery, rozpostarte kołowo, rzadko lejkowate lub dzwonkowate. Koloru białego, żółtego, zielonkawego, czerwonego do fioletowego, często ciemniejące po zaschnięciu. Pręcików zwykle jest 5, zrośnięte z płatkami u ich nasady. Zalążnia dolna (wewnątrz hypancjum) elipsoidalna lub kulistwa, dwukomorowa, z pojedynczymi zalążkami w każdej z komór. Słupek o znamieniu rozwidlonym^[7].
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie jednonasienne rozłupki, często z powodu redukcji jednego z zalążków powstaje jedna rozłupka. Rozłupki kuliste, nagie lub owłosione, często mięsiste – jagodopodobne^[7].

Systematyka edytuj

Rodzaj należy do plemienia Rubieae w podrodzinie Rubioideae Arnott w obrębie rodziny marzanowatych Rubiaceae^[4].

Wykaz gatunków^[5]^[10]

Rubia agostinhoi Dans. & P.Silva
Rubia aitchisonii Deb & Malick
Rubia alaica Pachom.
Rubia alata Wall.
Rubia albicaulis Boiss.
Rubia angustisissima Wall. ex G.Don
Rubia argyi (H.Lév. & Vaniot) Hara ex Lauener
Rubia atropurpurea Decne.
Rubia balearica (Willk.) Porta
Rubia caramanica Bornm.
Rubia charifolia Wall. ex G.Don
Rubia chinensis Regel & Maack
Rubia chitralensis Ehrend.
Rubia clematidifolia Blume ex Decne.
Rubia cordifolia L. – marzana sercolistna
Rubia crassipes Collett & Hemsl.
Rubia cretacea Pojark. – marzana kredowa
Rubia danaensis Danin
Rubia davisiana Ehrend.
Rubia deserticola Pojark.
Rubia discolor Turcz.
Rubia dolichophylla Schrenk
Rubia edgeworthii Hook.f.
Rubia falciformis H.S.Lo
Rubia filiformis F.C.How ex H.S.Lo
Rubia florida Boiss.
Rubia fruticosa Aiton
Rubia garrettii Craib
Rubia gedrosiaca Bornm.
Rubia haematantha Airy Shaw
Rubia hexaphylla (Makino) Makino
Rubia himalayensis Klotzsch
Rubia hispidicaulis D.G.Long
Rubia horrida (Thunb.) Puff
Rubia infundibularis Hemsl. & Lace
Rubia jesoensis (Miq.) Miyabe & Kudo
Rubia komarovii Pojark.
Rubia krascheninnikovii Pojark.
Rubia laevissima Tsckern.
Rubia latipetala H.S.Lo
Rubia laurae (Holmboe) Airy Shaw
Rubia laxiflora Gontsch.
Rubia linii J.M.Chao
Rubia magna P.G.Xiao
Rubia mandersii Collett & Hemsl.
Rubia manjith Roxb. ex Fleming
Rubia maymanensis Ehrend. & Schönb.-Tem.
Rubia membranacea Diels
Rubia oncotricha Hand.-Mazz.
Rubia oppositifolia Griff.
Rubia ovatifolia Z.Ying Zhang ex Q.Lin
Rubia pallida Diels
Rubia pauciflora Boiss.
Rubia pavlovii Bajtenov & Myrz.
Rubia peregrina L.
Rubia petiolaris DC.
Rubia philippinensis Elmer
Rubia podantha Diels
Rubia polyphlebia H.S.Lo
Rubia pseudogalium Ehrend.
Rubia pterygocaulis H.S.Lo
Rubia rechingeri Ehrend.
Rubia regelii Pojark.
Rubia rezniczenkoana Litv.
Rubia rigidifolia Pojark.
Rubia rotundifolia Banks & Sol.
Rubia salicifolia H.S.Lo
Rubia schugnanica B.Fedtsch. ex Pojark.
Rubia schumanniana E.Pritz.
Rubia siamensis Craib
Rubia sikkimensis Kurz
Rubia sylvatica (Maxim.) Nakai
Rubia tatarica (Trevir.) F.Schmidt
Rubia tenuifolia d'Urv.
Rubia thunbergii DC.
Rubia tibetica Hook.f.
Rubia tinctorum L. – marzana barwierska
Rubia transcaucasica Grossh.
Rubia trichocarpa H.S.Lo
Rubia truppeliana Loes.
Rubia wallichiana Decne.
Rubia yunnanensis Diels

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-01-01] (ang.).
↑ ^a ^b Rubia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-01].
↑ ^a ^b Genus: Rubia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-01].
↑ ^a ^b Rubia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-01].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 807, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Rubia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-01-01].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 150, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 187. ISBN 83-7079-779-2.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 155. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-01-01] (ang.).

[ing-3] Rubia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-01].

[grin-4] Genus: Rubia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-01].

[tpl-5] Rubia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-01].

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 807, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Rubia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-01-01].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 150, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[encyk-9] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 187. ISBN 83-7079-779-2.

[gawrys-10] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 155. ISBN 978-83-925110-5-2.

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[4]

[9]

[10]