Maurycy Dzieduszycki
Maurycy Ignacy Aleksander Dzieduszycki, pseud. M.J.A. Rychcicki (ur. 10 lutego 1813 w Rychcicach, zm. 22 kwietnia 1877 we Lwowie) – historyk polski, pisarz, wicekurator Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, członek Polskiej Akademii Umiejętności. Hrabia, ziemianin, szambelan austriacki od 1855[1].
| Maurycy Ignacy Aleksander Dzieduszycki | |
| |
 Sas (herb szlachecki) | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec |
Ludwik Dzieduszycki |
| Matka |
Domicela Monika z Bielskich, |
| Żona |
Karolina Zagórska, Natalia Rudnicka |
| Dzieci |
Aniela, August Pius (1844-1922), Karol (1847-1902), Maurycy, Domicella, Franciszek Ksawery (zm. 1896), Andrzej (1853-1906) i Tomasz (1854-1907), Anna Natalia (1860-1944), Klemens Dzieduszycki (1856-1923). |
Życiorys edytuj
Pochodził z arystokratycznego rodu, był synem Ludwika (szambelana austriackiego, porucznika wojsk inżynieryjnych) i Domiceli Moniki z Bielskich, wnukiem Waleriana (agenta Kościuszki w czasie powstania 1794), prawnukiem Tadeusza (cześnika wielkiego koronnego). Kształcił się w szkole elementarnej ojców bazylianów w Drohobyczu, gimnazjum w Czerniowcach, Gimnazjum jezuitów w Tarnopolu; w latach 1832-1836 studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim. W młodości wiele podróżował po Galicji. Po ukończeniu studiów podjął pracę w cyrkule w Bochni, w 1840 w cyrkule (od 1850 powiecie) lwowskim. W latach 1851-1869 pełnił funkcję wicekuratora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich; uregulował sprawy finansowe, uporządkował administrację, doprowadził do przebudowania gmachu. Udało mu się zatrudnić w Zakładzie Ossolińskich m.in. Augusta Bielowskiego, Karola Szajnochę i Franciszka Ksawerego Godebskiego. Jako gorliwy katolik przeprowadził podporządkowanie Biblioteki Zakładu rzymskiemu indeksowi ksiąg zakazanych.
W 1847 był członkiem Stanów Galicyjskich, w 1854 otrzymał godność radcy namiestnictwa w Wiedniu; był ponadto podkomorzym i radcą dworu (1855). Od 1876 sprawował mandat poselski na Sejm Galicyjski z obwodu stryjskiego. W 1856 założył we Lwowie pierwszy galicyjski zakład karno-poprawczy dla kobiet. Cieszył się opinią człowieka bardzo dowcipnego. W 1873 został członkiem czynnym AU, w 1875 członkiem czynnym Krakowskiego Towarzystwa Naukowego; w 1859 otrzymał tytuł członka honorowego Sekcji Historyczno-Statystycznej Towarzystwa Morawsko-Śląskiego do Krzewienia Rolnictwa i Badania Przyrody Kraju. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim papieskiego Orderu Św. Grzegorza (1859), Krzyżem Kawalerskim Orderu Leopolda, Krzyżem Kawalerskim Orderu Żelaznej Korony.
Był autorem prac filozoficznych, utworów poetyckich i prozatorskich. Ceniono go jako historyka amatora, ale spotykał się z zarzutami pisania z pozycji wyłącznie konserwatywnych i klerykalnych. W obszernej pracy Zbigniew Oleśnicki (1853-1854) przedstawił syntezę dziejów Polski XV wieku. Wykazywał polskie tradycje ziemi oświęcimskiej, określając roszczenia niemieckie do tego terytorium jako bezpodstawne. Interesował się dziejami Kościoła katolickiego w Szwecji oraz historią własnej rodziny. Opracował „Mapę Palestyny” (1862), rozpoczął prace nad II wydaniem Słownika języka polskiego Lindego. Rozpatrywał dzieje Polski z punktu widzenia ultramontańskiego.
W styczniu 1856 sprzedał Andrzejowi Cywińskiemu dobra ziemskie Płotycza wraz z przysiółkiem Budyłówka[2][3] w obwodzie brzeżańskim[4].
Został pochowany w kaplicy rodowej na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w 1944 zniszczonej przez pocisk artyleryjski[5].
Rodzina edytuj
W 1840 r. poślubił Karolinę Zagórską. Miał z nią ośmioro dzieci: Anielę, Augusta Piusa (1844-1922), Karola (1847-1902), Maurycego (ożenionego z Marią Doschot), Domicellę (zakonnicę we Lwowie), Franciszka Ksawerego (zm. 1896), Andrzeja (1853-1906) i Tomasza (1854-1907). Drugą jego żoną była Natalia Rudnicka herbu Lis (1825-1900)[6]. Potomstwem z tego związku byli: Anna Natalia (1860-1944), Klemens Dzieduszycki (1856-1923) oraz Natalia (1862-1876).
Dorobek (częściowy) edytuj
- szkice filozoficzne Ojczyzna (1867), Nieprzeliczeni (1877)
- Powieść z dawnych czasów (1868)[7]
- komedia Mandat poselski (1871)
- poemat Pieśń o dziejach polskich (1873)[8]
- rozprawa filozoficzno-moralna Samobójstwo (1876)[9]
- prace historyczne:
- Krótki rys dziejów i spraw lisowczyków (1843-1844, 2 tomy)[10][11]
- Tadeusz Dzieduszycki i początki konfederacji barskiej (1843)
- Piotr Skarga i jego wiek (1850, 2 tomy)[12][13]
- Zbigniew Oleśnicki (1853)—(1854), 2 t.)[14][15]
- Opinia publiczna (1856)
- Dążności moralne teatru (1859)
- Kronika domowa Dzieduszyckich (1865)[16]
- Święty Stanisław, biskup krakowski, wobec dzisiejszej dziejowej krytyki (1865)[17]
- Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego, arcybiskupa lwowskiego (1868)[18]
- Dwie polityczne unie, kolmarska i lubelska (1873)
- Dni, nocy, godziny (Lwów 1874)[19]
- wiersze, baśnie, artykuły popularnonaukowe
- przekłady:
- Hymn o Św. Krzyżu z mszału łacińskiego (1854)
Przypisy edytuj
- ↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 343.
- ↑ Budyłówka, pow. brzeżański, par. gr. kat. Kuropatniki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 444.
- ↑ Położonym na zachód od Kuropatnik, obecnie część tej wsi
- ↑ Maurycy Dzieduszycki: Kronika domowa Dzieduszyckich. Lwów : Drukarnia Zakładu narodowego im. Ossolińskich, 1865, s. 473.
- ↑ Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 238. ISBN 83-04-02817-4.
- ↑ PSB, t. VI, s. 115, 1948.
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Powieść z dawnych czasów [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Pieśń o dziejach polskich [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Samobójstwo [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Krótki rys dziejów i spraw lisowczyków. T. 1 [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Krótki rys dziejów i spraw lisowczyków. T. 2 [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Piotr Skarga i jego wiek. [T. 1] [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Piotr Skarga i jego wiek. T. 2 [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Zbigniew Oleśnicki. T. 1 [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Zbigniew Oleśnicki. T. 2 [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Kronika domowa Dzieduszyckich : odbita w 200 exemplarzach [...] dla własnego użytku [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Święty Stanisław biskup krakowski w obec dzisiejszej dziejowej krytyki [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego arcybiskupa lwowskiego [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
- ↑ Maurycy Dzieduszycki, Dni, nocy, godziny [online], polona.pl [dostęp 2019-06-07].
Bibliografia edytuj
- Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław, 1983.
Linki zewnętrzne edytuj
Dzieła Maurycego Dzieduszyckiego: