Wikipedia

Metateza

Metateza (łac. metathesis, z gr. μετάθεσις metáthesis „przestawienie”)[1][2] – reakcja chemiczna przebiegająca według ogólnego schematu:

A–B + C–D ⇌ A–D + C–B

W wyniku tej reakcji fragmenty reagujących cząsteczek „zamieniają się miejscami” w skoordynowany sposób.

Metateza w chemii nieorganicznej edytuj

Osobny artykuł: Reakcja podwójnej wymiany.

W chemii nieorganicznej reakcje metatezy znane są zazwyczaj pod nazwą reakcji podwójnej wymiany[3]. Należą do nich. m.in. reakcje zobojętniania i strącania, np.

AgNO3(aq) + NaCl(aq) ⇌ AgCl(s)↓ + NaNO3(aq)

Metateza olefin edytuj

Definicja i omówienie edytuj

Metateza olefin to wymiana dwóch fragmentów alkilidenowych z utworzeniem dwóch nowych olefin. W 1967 Calderon jako pierwszy zaproponował nazwę metateza w opisie tej reakcji. Słowo metateza pochodzi z języka greckiego (metathesis) i oznacza zmianę pozycji (meta- zmieniać, thesis-pozycja). Reakcje metatezy olefin katalizowane alkilidenowymi związkami kompleksowymi metali przejściowych stały się atrakcyjną metodą umożliwiającą powstanie nowego wiązania podwójnego węgiel-węgiel[4]. W odróżnieniu od wielu reakcji organicznych w przypadku metatezy olefin nie powstają niepożądane, stechiometryczne ilości produktów ubocznych takich jak sole (reakcje substytucji nukleofilowej) czy tlenki fosfin (Reakcje Wittiga)[5]

Historia edytuj

Reakcję metatezy odkrył w latach 50. XX w. Karl Ziegler. Jednak dopiero Yves Chauvin w 1971 roku podał jej szczegółowy mechanizm i określił katalizujące ją metale. W 1967 roku Calderon jako pierwszy użył terminu metateza olefin, który zastąpił określenie dysproporcjonowanie. W 1990 Richard Schrock opracował katalizatory reakcji w oparciu o molibden i prazeodym (tzw. katalizatory molibdenowe Schrocka), a profesor Robert Grubbs dwa lata później (w 1992) otrzymał katalizator rutenowy (katalizatory tego typu znane są obecnie jako katalizatory Grubbsa), który umożliwia przeprowadzenie bardzo wydajnych reakcji metatezy w roztworze. Dzięki wprowadzonym do metatezy katalizatorom rutenowym, jest to niezwykle efektywna metoda syntetyczna. Umożliwia ona m.in. syntezę leków, tworzyw sztucznych, herbicydów, dodatków do paliw oraz feromonów. Metoda metatezy służy do zamykania dużych pierścieni i tworzenia długich łańcuchów.

W roku 2005 Chauvin, Schrock i Grubbs otrzymali nagrodę Nobla w dziedzinie chemii[6].

Mechanizm edytuj

Bezpośrednia [2+2] cykloaddycja dwóch alkenów jest formalnie zabroniona symetrią i dlatego ma wysoką energię aktywacji. Mechanizm Chauvina obejmuje [2+2] cykloaddycję podwójnego wiązania alkenu do alkilidenu metalu przejściowego z wytworzeniem metalacyklobutanu jako stanu pośredniego. Wytworzony metalacyklobutan spontanicznie ulega fragmentacji w której uzyskuje się związek początkowy (cykl bezproduktywny) lub nowego alkenu i alkilidenu (Cykl produktywny). Oddziaływanie z orbitalami d na katalizatorze metalicznym obniża energię aktywacji na tyle, że obecnie stosowane katalizatory pozwalają na osiąganie stanu równowagi w temperaturze pokojowej w zaledwie kilka minut[7].

 
Ogólny schemat metatezy

W przypadku tego rodzaju reakcji dochodzi zazwyczaj do niewielkiej zmiany entalpii (wyjątek stanową m.in. związki o naprężonych pierścieniach takich jak norbornen, Wykorzystuje się to w procesie ROMP). Metateza olefin zazwyczaj jest procesem napędzanym zwiększaniem się entropii układu

Katalizatory edytuj

Spośród metali przejściowych obecnie najszersze zastosowanie w metatezie olefin w roztworach znajdują dwa metale: Molibden i Ruten. Z kolei w wielkotonażowych procesach przemysłowych (np. przemysł petrochemiczny) szerokie zastosowanie znajdują tlenki Renu (Re2O7) osadzone na nośnikach stałych (np. tlenek glinu Al2O3)

Katalizatory molibdenowe edytuj

Schrock wszedł na pole metatezy olefin w 1979 roku jako rozszerzenie prac nad alkilidenami tantalu[8]. Początkowy wynik był rozczarowujący, ponieważ reakcja CpTa(=CH–t–Bu)Cl2 z etylenem dała tylko metalacyklopentan, a nie produkty metatezy[9].

 
Pierwsze próby wykorzystania kompleksów alkilidenowych w metatezie

Jednak w 1990 roku Schrock opublikował alkilidenowe katalizatory molibdenowe, nazywane od nazwiska twórcy, katalizatorami Schrocka, zawierają centra metaliczne na bazie molibdenu(VI) oraz ligandy alkoksylowe oraz imidkowe, tworząc niezwykle aktywne i efektywne układy katalityczne[10][11],

 

Katalizatory rutenowe edytuj

Alkilidenowe Katalizatory Rutenowe, nazywane katalizatorami Grubbsa lub Hoveydy-Grubbsa, zawierają centa metaliczne na bazie Rutenu (II), 2 ligandy anionowe (najczęściej chlorki), oraz 2-3 ligandy neutralne (alkilowe fosfiny, karbeny N-heterocykliczne bądź pirydyny). W przypadku katalizatorów rutenowych wyróżniane są 3 generacje kompleksów[5], jednak to dwie pierwsze z nich odgrywają kluczową rolę w katalizie. Katalizatory rutenowe charakteryzują się dużo większą trwałością na czynniki zewnętrzne (tlen, wilgoć) w porównaniu do katalizatorów molibdenowych. Dodatkowo wykazują znacznie wyższą tolerancje na grupy funkcyjne w substratach, lecz to katalizatory molibdenowe posiadają znacznie wyższą aktywność[12].

Katalizatory I generacji edytuj
 
Katalizator Grubbsa I generacji

W przypadku I generacji kompleksów wyróżniają się dwa kompleksy – Katalizator Grubbsa I generacji (na górze) oraz katalizator Hoveydy-Grubbsa I generacji. W tym przypadku, jak i w przypadkach następnych, jeżeli kompleks posiada ligand alkilidenowy połączony z ligandem neutralnym (izopropoksylowym) tworząc ligand chelatujący, kompleksy noszą nazwę katalizatorów Hoveydy-Grubbsa[5]

 
Katalizator Hoveydy-Grubbsa I generacji
Katalizatory II generacji edytuj
 
Katalizator Grubbsa II generacji
 
Katalizator Hoveydy-Grubbsa II generacji

Katalizatory II generacji posiadają w swojej strukturze karbeny N-heterocykliczne, które powodują znaczące poprawienie się zarówno aktywności, jak i stabilności katalizatorów rutenowych. Tak jak poprzednio wyróżniamy katalizatory typu Grubbsa II generacji oraz Hoveydy-Grubbsa II generacji[13]. Katalizatory Hoveydy-Grubbsa II generacji wykazywały się wysoką trwałością, niestety połączone z niską aktywnością. Rozwiązaniem tego problemu był katalizator opracowany przez polskiego chemika Karola Grelę, posiadający grupę nitrową w pierścieniu arylowym ligandu alkilidenowego. Dodanie grupy EWG spowodowało uzyskanie struktury która znacznie szybciej ulegała aktywacji[14].

 
Katalizator Nitro-Grela
Katalizatory selektywne edytuj

W przypadku stosowania standardowych katalizatorów w warunkach reakcji powstają mieszaniny E/Z produktów. W przypadku tworzenia molekuł o znaczeniu biologicznym, w których najczęściej obecnym wiązaniem jest to o konfiguracji Z, cenną metodologią jest taka, która pozwala na kontrolę geometrii powstającego wiązania podwójnego[15]

Z-Selektywne edytuj
 
4 z najpopularniejszych katalizatorów Z-selektywnych

W zastosowaniu metatezy olefin w nowoczesnej syntezie organicznej bardzo istotna jest kontrola konfiguracji wiązania podwójnego C=C. Pierwsze doniesienie literaturowe na temat Z-selektywnych rutenowych katalizatorów metatezy olefin pochodzi z 2011 roku[16]. W tej publikacji naukowej Grubbs et al. opisał kompleksy rutenu zawierające symetryczne i niesymetryczne ligandy NHC zawierające przy atomie azotu podstawnik mezytylowy oraz adamantylowy, a także anionowy ligand kwasu piwalowego (tBuCOO−). Następnie, zespół prof. Grubbsa otrzymał analogiczne struktury w których ligandem anionowym jest reszta kwasu nitrowego[17]. Katalizatory te wykazywały wysoką chemoselektywność względem terminalnych wiązań podwójnych C=C, które selektywnie tworzą w reakcji metatezy olefin produkty o konfiguracji Z.

Rodzaje metatezy edytuj

Metateza Krzyżowa (CM) edytuj

 
Metateza krzyżowa

Metateza krzyżowa (dysproporcjonującą) – cross-metathesis (CM) jest stosowana w przemyśle rafineryjnym do zwiększania liczby oktanowej surowej benzyny. Reakcję tę w przemyśle rafineryjnym prowadzi się w wysokiej temperaturze, z użyciem katalizatorów wolframowych (np.: WCl6–EtOH–EtAlCl2). Na skutek reakcji metatezy mieszaniny alkenów obecnych w destylacie z ropy naftowej powstają rozgałęzione alkany, które mają wysokie liczby oktanowe i wzbogacają surową benzynę. Proces ten został opracowany przez firmę Shell i jest znany jako „SHOP” (z ang. Shell higher olefin process).

Etenoliza edytuj

Etenoliza to proces chemiczny, w którym wewnętrzne olefiny są degradowane przy użyciu etylenu jako odczynnika. Reakcja jest szczególnym przypadkiem metatezy krzyżowej. Użyteczność reakcji wynika z niskiego kosztu etylenu jako odczynnika i jego selektywności. Wytwarza związki z końcową grupą funkcyjną alkenów (α-olefiny), które są bardziej podatne na inne reakcje, takie jak polimeryzacja i hydroformylowanie.

Ogólne równanie reakcji to:

A=B + CH2=CH2 → A=CH2 + B=CH2

W jednym zastosowaniu neoheksen, prekursor perfum, jest wytwarzany przez etenolizę diizobutenu[18]:

(CH3)3C-CH=C(CH3)2 + CH2=CH2 → (CH3)3C-CH=CH2 + (CH3)2C=CH2

Metatezę z zamknięciem pierścienia (RCM) edytuj

Metateza z zamknięciem pierścienia – ring-closing metathesis (RCM) – jest szeroko stosowaną odmianą metatezy olefin w chemii organicznej do syntezy różnych nienasyconych pierścieni poprzez wewnątrzcząsteczkową metatezę dwóch terminalnych alkenów, które tworzą cykloalken jako izomery E- lub Z- i lotny etylen[19].

 
Ogólny schemat metatezy z zamknięciem pierścienia

Najczęściej syntetyzowane rozmiary pierścieni mieszczą się w zakresie od 5 do 7 atomów[20]; jednak raportowano syntezy od 45 do nawet 90-członowych makroheterocykli[21][22][23]. Reakcja ta została po raz pierwszy opublikowana przez Didera Villemina w 1980 r., opisująca syntezę prekursora egzaltolidu[24], a później została spopularyzowana przez Roberta H. Grubbsa i Richarda R. Schrocka[25][26]. RCM jest ulubioną reakcją chemików organicznych ze względu na jego syntetyczną użyteczność w tworzeniu pierścieni, które wcześniej były trudno dostępne, oraz szeroki zakres substratów[27]. Ponieważ jedynym produktem ubocznym jest etylen, reakcje te można również uznać za atomowo ekonomiczną, co jest coraz ważniejszą kwestią w rozwoju zielonej chemii.

Polimeryzację z metaetycznym otwarciem pierścienia (ROMP) edytuj

Polimeryzację z metatetycznym otwarciem pierścienia – ring-opening metathesis polymerization (ROMP) – Inną reakcją o dużym praktycznym zastosowaniu jest ROMP (z ang. ring opening metathesis polymerisation), czyli polimeryzacja przez metatezę z otwarciem pierścienia (polimeryzacja z metatetycznym otwarciem pierścienia):

 
Polimeryzacja przez metatezę z otwarciem pierścienia

Dzięki tej reakcji stało się możliwe uzyskanie wielu poliolefin, których nie można było otrzymać w wyniku zwykłej polimeryzacji winylowej. Poliolefiny te są stosowane m.in. jako powłoki płyt CD i powłoki zabezpieczające powierzchnie natarcia skrzydeł samolotowych.

Reakcja metatezy jest też bardzo wygodnym sposobem otrzymywania czynnych optycznie związków chemicznych, których nie można otrzymać w inny sposób, co rozszerzyło znacznie metody dostępne w ramach syntezy asymetrycznej:

 
Przykład asymetrycznej syntezy przez metatezę[28]

Metateza acyklicznych dienów (ADMET) edytuj

Metateza acyklicznych dienów – Acyclic diene metathesis (ADMET) to specjalny rodzaj metatezy olefin stosowanych do polimeryzacji końcowych dienów do polienów:

 
Schemat ogólny ADMET

Powstające nowe wiązania podwójne mogą być w konfiguracji cis lub trans. Dokładny stosunek zależy od budowy monomeru i katalizatora. ADMET to rodzaj polimeryzacji stopniowej, kondensacyjnej. Należy ją odróżnić od polimeryzacji przez metatezę z otwarciem pierścienia (ROMP), która jest polimeryzacją addycyjną ze wzrostem łańcucha[29]. Podczas gdy ADMET jest napędzany przez uwalnianie lotnego etylenu, ROMP jest napędzany przez zmniejszanie naprężenia pierścienia. Chociaż koncepcja ADMET była omawiana w literaturze naukowej od lat 70., pierwsza udana polimeryzacja ADMET została opisana w 1991 r.[18] W tym raporcie 1,5-heksadien i 1,9-dekadien poddano polimeryzacji odpowiednio do 1,4-polibutadienu i poli(oktenylenu). Polibutadien miał wagowo średnią masę molową (Mw) 28 000 z ponad 70% podwójnymi wiązaniami trans. Poli(oktenylen) miał Mw 108 000 z ponad 90% wiązań podwójnych trans. ADMET znalazł zastosowanie w syntezie różnych polimerów. Ze względu na wyższy stopień kontroli w ADMET niż w tradycyjnych polimeryzacjach rodnikowych, zastosowano go do syntezy polimerów modelowych, które w innym przypadku byłyby trudne do przygotowania. Przykłady obejmują czysto liniowy polietylen, naprzemienne i blokowe kopolimery etylenu z różnymi innymi monomerami winylowymi, chiralne polimery i polimery z osadzonymi aminokwasami[30]. Wysoka tolerancja grup funkcyjnych ADMET katalizowanego rutenem została zastosowana w syntezie nowych struktur supramolekularnych[30].

Metateza wiązań σ edytuj

Metateza wiązań σ, która zachodzi w przypadku wielu związków metaloorganicznych jest reakcją analogiczną do metatezy olefin, w której zamiast pękania i powstawania wiązań podwójnych węgiel-węgiel dochodzi do wymiany wiązań pojedynczych węgiel-metal i węgiel-wodór lub wodór-wodór:

 
Metateza wiązań σ. M – atom metalu, Cp – ligand cyklopentadienylowy, R, R’ – atom wodoru lub grupa alkilowa

Reakcji tej ulegają szczególnie chętnie kompleksy cyklopentadienylowe (Cp) tzw. wczesnych metali przejściowych, tj. znajdujących się w grupach 3 (wraz z lantanowcami), 4 i 5 układu okresowego pierwiastków. Dla tego rodzaju związków reakcja ta zachodzi spontanicznie i ma charakter równowagowy.

Mimo pozornego podobieństwa, reakcja ta ma jednak inny mechanizm niż reakcja metatezy olefin i jest on obecnie[kiedy?] jeszcze nie do końca zrozumiany. Jest to jedna z nielicznych reakcji metaloorganicznych, które zachodzą bez żadnej zmiany stopnia utlenienia metalu centralnego. Ze względu na to, że wczesne metale przejściowe w kompleksach Cp i tak już mają maksymalne, dostępne dla nich stopnie utleniania, mechanizm metatezy wiązań σ nie może zachodzić według klasycznego dla chemii metaloorganicznej mechanizmu z udziałem etapu utleniającej addycji i reduktywnej eliminacji.

Metateza wiązań σ jako samodzielna reakcja chemiczna nie ma zbyt wielu zastosowań. Stosuje się ją czasem do wymiany ligandów w celu uaktywnienia „uśpionego” katalizatora metaloorganicznego. Reakcja ta występuje jednak jako jeden z etapów mechanizmu reakcji wielu procesów stosowanych na skalę przemysłową, m.in. hydrosililowania i polimeryzacji winylowej z użyciem katalizatorów metaloorganicznych.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Władysław Kopaliński, metateza, [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [online], slownik-online.pl [dostęp 2018-07-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-02].
  2. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott, μετάθεσις, [w:] A Greek-English Lexicon [online] [dostęp 2018-07-16] (ang.).
  3. ↑ Mały słownik chemiczny, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1971.
  4. ↑ A) Ahlenberg, P. „Advanced information on the Nobel Prize in Chemistry 2005” http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2005/chemadv05.pdf; b) “Grubbs Reaction” c) “Olefin Metathesis -The Mechanism”
  5. ↑ a b c Karol Grela, Olefin metathesis. Theory and practice, Hoboken, New Jersey 2014, ISBN 978-1-118-71156-9, OCLC 862222401 [dostęp 2022-04-09].
  6. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2005. Nobelprize.org, 2005. [dostęp 2014-11-07].
  7. ↑ Par Jean-Louis Hérisson, Yves Chauvin, Catalyse de transformation des oléfines par les complexes du tungstène. II. Télomérisation des oléfines cycliques en présence d'oléfines acycliques, „Die Makromolekulare Chemie”, 141 (1), 1971, s. 161–176, DOI: 10.1002/macp.1971.021410112 [dostęp 2022-04-09] (fr.).
  8. ↑ R.R. Schrock, P. Meakin, Pentamethyl complexes of niobium and tantalum, „Journal of the American Chemical Society”, 96 (16), 1974, s. 5288–5290, DOI: 10.1021/ja00823a064, ISSN 0002-7863 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  9. ↑ S.J. McLain, C.D. Wood, R.R. Schrock, Preparation and characterization of tantalum(III) olefin complexes and tantalum(V) metallacyclopentane complexes made from acyclic.alpha. olefins, „Journal of the American Chemical Society”, 101 (16), 1979, s. 4558–4570, DOI: 10.1021/ja00510a022, ISSN 0002-7863 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  10. ↑ Richard R. Schrock i inni, Synthesis of molybdenum imido alkylidene complexes and some reactions involving acyclic olefins, „Journal of the American Chemical Society”, 112 (10), 1990, s. 3875–3886, DOI: 10.1021/ja00166a023, ISSN 0002-7863 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  11. ↑ Guillermo C. Bazan i inni, Living ring-opening metathesis polymerization of 2,3-difunctionalized 7-oxanorbornenes and 7-oxanorbornadienes by Mo(CHCMe2R)(NC6H3-iso-Pr2-2,6)(O-tert-Bu)2 and Mo(CHCMe2R)(NC6H3-iso-Pr2-2,6)(OCMe2CF3)2, „Journal of the American Chemical Society”, 113 (18), 1991, s. 6899–6907, DOI: 10.1021/ja00018a028, ISSN 0002-7863 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  12. ↑ Robert H. Grubbs i inni, Handbook of metathesis., Second edition, Weinheim, Germany 2015, ISBN 978-3-527-67410-7, OCLC 907676339 [dostęp 2022-04-09].
  13. ↑ Cezary Samojłowicz, Michał Bieniek, Karol Grela, Ruthenium-based olefin metathesis catalysts bearing N-heterocyclic carbene ligands, „Chemical Reviews”, 109 (8), 2009, s. 3708–3742, DOI: 10.1021/cr800524f, ISSN 1520-6890, PMID: 19534492 [dostęp 2022-04-09].
  14. ↑ Karol Grela, Syuzanna Harutyunyan, Anna Michrowska, A Highly Efficient Ruthenium Catalyst for Metathesis Reactions, „Angewandte Chemie International Edition”, 41 (21), 2002, s. 4038–4040, DOI: 10.1002/1521-3773(20021104)41:21<4038::AID-ANIE4038>3.0.CO;2-0, PMID: 12412074.
  15. ↑ Kamal M. Dawood, Kotohiro Nomura, Recent Developments in Z-Selective Olefin Metathesis Reactions by Molybdenum, Tungsten, Ruthenium, and Vanadium Catalysts, „Advanced Synthesis & Catalysis”, 363 (8), 2021, s. 1970–1997, DOI: 10.1002/adsc.202001117, ISSN 1615-4150 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  16. ↑ Koji Endo, Robert H. Grubbs, Chelated Ruthenium Catalysts for Z-Selective Olefin Metathesis, „Journal of the American Chemical Society”, 133 (22), 2011, s. 8525–8527, DOI: 10.1021/ja202818v, ISSN 0002-7863, PMID: 21563826, PMCID: PMC3121191 [dostęp 2022-04-09].
  17. ↑ Jeffrey S. Cannon, Robert H. Grubbs, Alkene Chemoselectivity in Ruthenium-Catalyzed Z -Selective Olefin Metathesis, „Angewandte Chemie International Edition”, 52 (34), 2013, s. 9001–9004, DOI: 10.1002/anie.201302724, PMID: 23832646, PMCID: PMC3826562 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  18. ↑ a b K.B. Wagener, J.M. Boncella, J.G. Nel, Acyclic diene metathesis (ADMET) polymerization, „Macromolecules”, 24 (10), 1991, s. 2649–2657, DOI: 10.1021/ma00010a001, ISSN 0024-9297 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  19. ↑ Sebastien Monfette, Deryn E. Fogg, Equilibrium Ring-Closing Metathesis, „Chemical Reviews”, 109 (8), 2009, s. 3783–3816, DOI: 10.1021/cr800541y, ISSN 0009-2665 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  20. ↑ Alexander Deiters, Stephen F. Martin, Synthesis of Oxygen- and Nitrogen-Containing Heterocycles by Ring-Closing Metathesis, „Chemical Reviews”, 104 (5), 2004, s. 2199–2238, DOI: 10.1021/cr0200872, ISSN 0009-2665 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  21. ↑ Matthew F. Cain i inni, Synthesis of a TREN in Which the Aryl Substituents are Part of a 45 Atom Macrocycle, „Journal of the American Chemical Society”, 135 (41), 2013, s. 15338–15341, DOI: 10.1021/ja408964g, ISSN 0002-7863 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  22. ↑ Suvankar Dasgupta, Jishan Wu, Template-directed synthesis of kinetically and thermodynamically stable molecular necklace using ring closing metathesis, „Organic & Biomolecular Chemistry”, 9 (9), 2011, s. 3504, DOI: 10.1039/c0ob01034k, ISSN 1477-0520 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  23. ↑ Kyu Ho Song, Sang Ook Kang, Jaejung Ko, Template Synthesis of a Huge Macrocycle by Olefin Metathesis Using Easily Accessible [Pt(PEt3)2] Templates, „Chemistry - A European Journal”, 13 (18), 2007, s. 5129–5134, DOI: 10.1002/chem.200700213 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  24. ↑ Didier Villemin, Synthese de macrolides par methathese., „Tetrahedron Letters”, 21 (18), 1980, s. 1715–1718, DOI: 10.1016/S0040-4039(00)77818-X [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  25. ↑ Robert H. Grubbs, Olefin-Metathesis Catalysts for the Preparation of Molecules and Materials (Nobel Lecture), „Angewandte Chemie International Edition”, 45 (23), 2006, s. 3760–3765, DOI: 10.1002/anie.200600680, ISSN 1433-7851 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  26. ↑ Richard R. Schrock, Multiple Metal–Carbon Bonds for Catalytic Metathesis Reactions (Nobel Lecture), „Angewandte Chemie International Edition”, 45 (23), 2006, s. 3748–3759, DOI: 10.1002/anie.200600085, ISSN 1433-7851 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  27. ↑ Tina M. Trnka, Robert H. Grubbs, The Development of L 2 X 2 RuCHR Olefin Metathesis Catalysts: An Organometallic Success Story, „Accounts of Chemical Research”, 34 (1), 2001, s. 18–29, DOI: 10.1021/ar000114f, ISSN 0001-4842 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  28. ↑ Van Veldhuizen, Joshua J., Garber, Steven B., Kingsbury, Jason S., Hoveyda, Amir H. A Recyclable Chiral Ru Catalyst for Enantioselective Olefin Metathesis. Efficient Catalytic Asymmetric Ring-Opening/Cross Metathesis in Air. „Journal of the American Chemical Society”. 124 (18), s. 4954–4955, 2002. DOI: 10.1021/ja020259c. 
  29. ↑ Hatice Mutlu, Lucas Montero de Espinosa, Michael A.R. Meier, Acyclic dienemetathesis: a versatile tool for the construction of defined polymer architectures, „Chem. Soc. Rev.”, 40 (3), 2011, s. 1404–1445, DOI: 10.1039/B924852H, ISSN 0306-0012 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  30. ↑ a b Travis W. Baughman, Kenneth B. Wagener, Recent Advances in ADMET Polymerization, Michael R. Buchmeiser (red.), t. 176, Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 3 lutego 2005, s. 1–42, DOI: 10.1007/b101318, ISBN 978-3-540-23358-9 [dostęp 2022-04-09].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Metateza&oldid=73423456”