Wikipedia

Michał Kalecki

polski ekonomista

Michał Kalecki (ur. 22 czerwca 1899 w Łodzi[2], zm. 17 kwietnia 1970 w Warszawie) – polski ekonomista, profesor Zakładu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk i Szkoły Głównej Planowania i Statystyki, członek rzeczywisty PAN.

Michał Kalecki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 czerwca 1899
Łódź

Data i miejsce śmierci

17 kwietnia 1970
Warszawa

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A32-2-10)[1]

Zawód, zajęcie

ekonomista

Narodowość

polska

Rodzice

Abram, Klara z d. Segałło

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys edytuj

Młodość edytuj

Był synem Abrama Kaleckiego i Klary Kaleckiej, z domu Segałły[2]. Rodzice byli narodowości żydowskiej[2], nie praktykowali religijnie[3], on sam nie uważał się za Żyda[3]. Jego ojciec był do 1913 właścicielem przędzalni, po jej likwidacji pracował jako księgowy[4], zm. w 1933[5].

Kiedy miał 10 lat, matka zostawiła jego ojca, on sam pozostał przy ojcu[6]. Od 1910 był uczniem Prywatnego Gimnazjum Męskiego Mieczysława Witanowskiego w Łodzi[6] (przemianowanym w 1915 na Gimnazjum Filologiczne). Tam w 1917 zdał egzamin maturalny i w tym samym roku rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej[7]. W 1919 został powołany do Wojska Polskiego, odbywał służbę w batalionie telegraficznym we Lwowie[7]. W lutym 1920 zapisał się na studia matematyczne na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego[7], jednak w lutym 1921 przeniósł się na Politechnikę Gdańską[7]. W tym samym roku został zwolniony ze służby wojskowej w stopniu starszego szeregowego[7]. Studia te przerwał w 1925 i powrócił do Łodzi[7]. Tam początkowo pracował jako korepetytor[8] oraz w agencji tzw. Wywiadu kredytowego[9]. Od 1927 mieszkał w Warszawie, tam m.in. do 1929 wykonywał prace projektowe dla Polskiego Towarzystwa Budowlanego[9]. W 1927 debiutował na łamach „Przeglądu Gospodarczego“ artykułem "Zbliżenie gospodarcze amerykańsko-rosyjskie a Polska"[10]. Publikował też m.in. w czasopismach „Przegląd Polityczny“ i „Przemysł i Handel“[11], komentując bieżącą sytuację ekonomiczną, a także analizując rynki surowców i kartele surowcowe[11]. Od 1 grudnia 1929 pracował w Instytucie Badań Koniunktur Gospodarczych i Cen w Warszawie, którego dyrektorem był Edward Lipiński. Został zatrudniony na stanowisku konsultanta do spraw karteli[12] zajmował się początkowo specjalistycznymi badaniami statystycznymi[13], prowadził badania nad obrotami handlowymi i kartelami gospodarczymi (został kierownikiem referatu karteli)[14]. Współpracował z Janem Wiśniewskim i Ludwikiem Landauem[15]. Z tym ostatnim opublikował m.in. broszury Szacunek dochodu społecznego w r. 1929 (wyd. 1934) i Dochód społeczny w r. 1933 i podstawy badań periodycznych nad zmianami dochodu (wyd. 1935)[16]. Od 1931 publikował pod pseudonimem "Henryk Braun" w „Przeglądzie Socjalistycznym“ (zamkniętym w 1932)[17], tam poruszał kwestie natury kryzysu kapitalizmu oraz polityki gospodarczej władz wobec recesji[18]. W latach 30. podjął badania nad cyklami koniunkturalnymi[19]. W 1932 opublikował w "Polityce Gospodarczej" artykuły Koniunktura a inflacja i Wpływ kartelizacji na koniunkturę, w 1933 w tym samym piśmie Nakręcanie koniunktury światowej[20], wreszcie w formie odrębnej broszury Próba teorii koniunktury (wyd. 1933)[21]. Swoje badania przedstawił w 1933 na zebraniu Econometric Society w Lejdzie[22].

W 1930 poślubił Adelę Szternfeld[23]. Szwagrem Michała Kaleckiego był Ary Sternfeld, jeden z pionierów kosmonautyki, astronautyki.

Lata poza Polską edytuj

Pod koniec 1935 roku, dzięki rekomendacji Edwarda Lipińskiego otrzymał stypendium od Fundacji Rockefellera (200 dolarów miesięcznie), które pokrywało koszty pobytów naukowych za granicą[24]. W styczniu 1936 przyjechał z żoną do Sztokholmu, gdzie spotkał się m.in. z Gunnarem Myrdalem[25]. W czasie pobytu tamże przeczytał opublikowaną wówczas „Ogólną teorię zatrudnienia, procentu i pieniądza“ Johna M. Keynesa[24]. Zdecydował się wówczas kontynuować badania w Wielkiej Brytanii, uważając, że tam rodzi się nowa teoria kapitalizmu[26].

Od kwietnia 1936 mieszkał z żoną w Londynie[27]. Tam początkowo uczęszczał na seminarium badawcze Lionela Robbinsa w London School of Economics[27]. W tym samym roku opublikował recenzję "Ogólnej teorii" Keynesa w piśmie Ekonomista, nazywając ją zwrotnym punktem w historii ekonomii[28], zajął się w niej jedynie kwestią zatrudnienia, pomijając teorię stopy procentowej i pieniądza[29]. Zaprzyjaźnił się z Joan Robinson i dzięki niej znalazł się w kręgu uczonych skupionych wokół Keynesa[30]. W redagowanym przez Keynesa czasopiśmie „Economic Journal“ opublikował w 1937 artykuł A Theory of Commodity, Income and capital Taxation[31]. W późniejszych latach uważał, że swoimi pracami wyprzedził Keynesa i przed nim sformułował zasadnicze elementy zawarte później w "Ogólnej teorii"[32].

Wciąż przebywając za granicą zrezygnował pod koniec 1936 z etatu w Instytucie Badań Koniunktur Gospodarczych i Cen, protestując publicznie w prasie przeciwko zwolnieniu z pracy tamże Ludwika Landaua i Marka Breita (zwolniono ich za krytyczny wobec polityki monetarnej Eugeniusza Kwiatkowskiego artykuł)[33]. Ze stypendium Fundacji Rockefellera korzystał do końca 1937[34]. W tym czasie publikował, odbył też wyjazdy naukowe do Oslo i Paryża[35]. Jesienią 1937 zamieszkał w Cambridge[34]. Od tego czasu jego brytyjscy przyjaciele próbowali znaleźć dla niego miejsce pracy[36] (utrudnieniem był brak płynności w mówionej angielszczyźnie oraz brak dyplomu wyższej uczelni[37]). Ostatecznie pod koniec 1938 został pracownikiem Cambridge Research Scheme - jednostki badawczej Narodowego Instytutu Badań Ekonomicznych i Społecznych (niezależnego od Uniwersytetu Cambridge)[38], tam prowadził badania statystyczne[39]. Od 1938 pracował nad polskim przekładem "Ogólnej teorii" Keynesa (przetłumaczył ostatecznie 18 pierwszych rozdziałów)[40]. W 1939 opublikował zbiór Essays in Theory of Economic Fluctuaction[41]. Jego prace zaczęto cytować częściej w okresie II wojny światowej, po tym jak J.M. Keynes przyznał, że prace Kaleckiego dotyczące zagadnienia płac trafnie rozwijają niektóre kwestie z "Ogólnej teorii"[42].

Pod koniec 1939 w związku z zakończeniem projektu badawczego w Cambridge wyjechał do Oxfordu[43]. Na początku 1940 przygotował raport What Germany Can Get Out of Poland poświęcony skutkom gospodarczym okupacji Polski[44]. Od początku tegoż roku pracował w Oksfordzkim Instytucie Statystyki[45]. Tam zajmował się min. analizami bieżącej polityki gospodarczej[46], kwestią reglamentacji towarów[47], badał zagadnienie postępu technicznego jako czynnika wpływającego na wydajność pracy[48], rozwijał także teorię zysków[49], pracował nad rola pieniądza w finansowaniu kapitalizmu[50]. W 1943 opublikował zbierający te badania tom Studies in Economic Dyamies[51]. Przez pierwsze dwa miesiące 1945 przebywał we Francji, gdzie doradzał Pierre Mendèsowi France'owi w sprawie reglamentacji towarów[52] Z pracy w OIS odszedł w w marcu 1945[51], zawiedziony pominięciem go przy wyborze nowego dyrektora jednostki[53]. W marcu 1945 wyjechał z żoną do Montrealu, gdzie został zatrudniony w Międzynarodowej Organizacji Pracy. Zajmował się tam problemami powojennej odbudowy, pełnym zatrudnieniem i inflacją[54]. W sierpniu 1946 przyjechał na krótko do Polski. Dla Hilarego Minca i Jakuba Bermana napisał wówczas artykuły poświęcone racjonowaniu i systemowi cen, oszczędnościom i obiegowi pieniężnemu oraz zestawił plany finansowe na II półrocze 1946 i I półrocze 1947[55]. Z dniem 30 grudnia 1946 objął stanowisko zastępcy dyrektora Działu Stabilizacji i Rozwoju Gospodarczego w Departamencie Gospodarczo-Społecznym Sekretariatu ONZ w Nowym Jorku[56], wszedł także w skład Międzynarodowej Rady Konsultacyjnej powołanej przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju[57]. Jako ekspert ekonomiczny doradzał rządowi Izraela (1950)[58] i Meksyku (1953)[59]. W 1954 wydał książkę Theory of Economic Dynamics. An Essay on Cyclical and Long-Run Changes in Capitalist Economy opartą na tekstach wcześniejszych, ale zmodyfikowaną i rozszerzoną[60]. W 1954 uznał, że przygotowane zmiany organizacyjne jego działu ograniczają jego kompetencje i zrezygnował z dniem 1 stycznia 1955 z pracy w ONZ[61].

Ponownie w Polsce edytuj

W lutym 1955 zamieszkał wraz z żoną w Warszawie[62]. Początkowo został doradcą ówczesnego wicepremiera Hilarego Minca[62]. W październiku 1956 został wiceprzewodniczącym rządowej komisji, która miała sformułować propozycje odpowiedniego ukształtowania tworzących się oddolnie rad robotniczych[63]. W styczniu 1957 wszedł w skład Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, został także członkiem Rady Ekonomicznej przy Radzie Ministrów (działającej do 1961)[64]. We wrześniu 1957 został przewodniczącym Komisji Głównej Planu Perspektywicznego[65], w październiku 1957 przewodniczącym polskiej delegacji do Komisji Ekonomicznej RWPG[66]. Doradzał także rządom Indii (1959-1960)[67] i Kuby (1960)[68]. Od lat 60. jego relacje z decydentami politycznymi w Polsce pogarszały się[69]. W 1962 skrytykował założenia planu pięcioletniego na lata 1966-1970[70]. Z końcem 1963 odszedł z Komisji Planowania, w lipcu 1964 ze stanowiska w Komisji Ekonomicznej RWPG[71]

W czerwcu 1956 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego[66], został zatrudniony w Instytucie Ekonomii Polskiej Akademii Nauk[66]. W 193 opublikował książkę Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej[72]. Od października 1961 pracował w Szkole Głównej Planowania i Statystyki[71], od 1962 jako profesor zwyczajny w Katedrze Ekonomii Politycznej[73]. Kierował Międzyuczelnianym Zakładem Problemów Gospodarki Krajów Słabo Rozwiniętych SGPiS i Uniwersytetu Warszawskiego (do likwidacji w 1968)[74]. Od 1960 do likwidacji 1968 przewodniczył Komitetowi Badań nad Zagadnieniami Społecznymi Polski Ludowej PAN[74].

W grudniu 1965 doznał zawału serca[75]. W wyniku antysemickiej nagonki w 1968 złożył w październiku tego roku rezygnację z zajmowanych stanowisk i przeszedł na wcześniejszą emeryturę[76][77]. Zmarł na udar mózgu[78].

Wyróżnienia edytuj

W 1958 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk[71], w 1966 roku został członkiem rzeczywistym akademii[79][80]. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1964)[81][82] i Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu (1965)[75]. W 1968 został członkiem zagranicznym Churchill College w Cambridge[83]. Był laureatem nagrody państwowej I stopnia (1966[84], za pracę Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej) oraz Nagrody im. Oskara Langego (1967) przyznawanej przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Został również odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1964) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 1970 r. był kandydatem do Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii[77].

Poglądy edytuj

Prace naukowe Kaleckiego dotyczyły analizy cykli koniunkturalnych, efektywności inwestycji, teorii dochodu narodowego, teorii wzrostu w gospodarce socjalistycznej, ekonometrii i metodologii planowania.

W 1933 opublikował Próbę teorii koniunktury (1933), w której podjął kwestię wpływu popytu globalnego na rozmiary i strukturę dochodu narodowego, wskazując w niej na decydującą rolę inwestycji. Swoje tezy, występujące później w The General Theory of Employment, Interest and Money Johna Maynarda Keynesa (wyd. 1936), pogłębił, wbudowując je w model niedoskonałej konkurencji. W Theory of Economic Dynamics (1954) zawarł syntezę badań nad procesami wzrostu gospodarki rynkowej[85]. W swoich analizach problemów ekonomicznych krajów rozwijających się zwracał uwagę na centralne znaczenie reformy rolnej oraz opodatkowania właścicieli ziemskich i klasy średniej. Był sceptyczny wobec potencjału inwestycji zagranicznych jako środka stymulującego rozwój ekonomiczny[85]. Interesowała go matematyka, którą zajął się naukowo pod koniec swej aktywności twórczej. W wieku 66 lat uzyskał wybitne wyniki w teorii liczb, m.in. związane z twierdzeniami o asymptotycznej gęstości liczb pierwszych[86].

Publikacje edytuj

  • Próba teorii koniunktury (1933)
  • Szacunek dochodu społecznego w roku 1929 (1934, z Ludwikiem Landauem)
  • Dochód społeczny w roku 1933 i podstawy badań periodycznych nad zmianami dochodu (1935, z Landauem)
  • A Macrodynamic Theory of Business Cycles (w: Econometrica, nr 3/1935)
  • The Determinants of Distribution of the National Income (w: Econometrica, nr 6/1938)
  • Essays in the Theory of Economic Fluctuations (1939)
  • Płace nominalne i realne (1939)
  • Studies of Economic Dynamics (1943)
  • Theory of Economic Dynamics. An Essay on Cyclical and Long-Run Changes in Capitalistic Economy (1954), wyd. polskie Teoria dynamiki gospodarczej. Rozprawa o cyklicznych i długofalowych zmianach gospodarki kapitalistycznej (1958)
  • Prace z teorii koniunktury 1933-1939 (1962)
  • Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej (1963)
  • Dzieła (1979–1980, 2 tomy)

Przypisy edytuj

  1. ↑ Cmentarze [online], mapa.um.warszawa.pl [dostęp 2021-06-23].
  2. ↑ a b c Toporowski 2022 ↓, s. 25.
  3. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 27.
  4. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 25, 42.
  5. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 109.
  6. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 40.
  7. ↑ a b c d e f Toporowski 2022 ↓, s. 43.
  8. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 45.
  9. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 47.
  10. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 49.
  11. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 53.
  12. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 63.
  13. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 66.
  14. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 76.
  15. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 68.
  16. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 72.
  17. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 78, 90.
  18. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 90.
  19. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 95.
  20. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 97, 99.
  21. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 100.
  22. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 107.
  23. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 59.
  24. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 117.
  25. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 117-121.
  26. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 121.
  27. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 123.
  28. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 125.
  29. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 129-130.
  30. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 134.
  31. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 142, 503.
  32. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 226.
  33. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 135.
  34. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 155.
  35. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 144-145.
  36. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 156.
  37. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 165.
  38. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 182, 186.
  39. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 186.
  40. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 1204.
  41. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 174.
  42. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 203-204.
  43. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 225.
  44. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 253.
  45. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 256-257.
  46. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 260.
  47. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 266.
  48. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 287.
  49. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 297.
  50. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 312.
  51. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 321.
  52. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 389.
  53. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 369.
  54. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 380-381.
  55. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 396.
  56. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 399.
  57. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 403.
  58. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 409.
  59. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 410.
  60. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 422.
  61. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 427.
  62. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 437.
  63. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 442-443.
  64. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 444.
  65. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 446.
  66. ↑ a b c Toporowski 2022 ↓, s. 447.
  67. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 454.
  68. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 455.
  69. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 457.
  70. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 459.
  71. ↑ a b c Toporowski 2022 ↓, s. 460.
  72. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 453.
  73. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 462.
  74. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 460, 494.
  75. ↑ a b Toporowski 2022 ↓, s. 479.
  76. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 493.
  77. ↑ a b Kalecki Michał, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-11-05].
  78. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 498.
  79. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 480.
  80. ↑ KALECKI, Michał [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  81. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 466.
  82. ↑ Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 2011-02-21].
  83. ↑ Toporowski 2022 ↓, s. 489.
  84. ↑ Nowiny Rzeszowskie, nr 170 (5306), 20 lipca 1966, s. 2.
  85. ↑ a b Jan Toporowski: Powrót Kaleckiego. Krytyka Polityczna, 2013-07-14. [dostęp 2013-07-14].
  86. ↑ J. Oderfeld, A. Schinzel, O pracach matematycznych Michała Kaleckiego, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego”, Seria II «Wiadomości Matematyczne», t. 16 (1973), s. 71–73.

Bibliografia edytuj

  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O, Wrocław 1984.
  • M. Leitner, Michał Kalecki – ekonomista niedoskonały czy geniusz ekonomii?, Warszawa: SGH, 2004.
  • Jan Toporowski: Michał Kalecki. Biografia intelektualna. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2022. ISBN 978-83-67075-56-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Michał_Kalecki&oldid=72927568”