Mocz

Mocz (łac. urina) – uryna, płyn wytwarzany w nerkach i wydalany z organizmu, zawierający produkty metabolizmu bezużyteczne lub szkodliwe dla ustroju. Powstaje w nerkach podczas filtracji i resorpcji.

Mocz człowieka w pojemniczku plastikowym

Dobowa ilość moczu wydalanego przez zdrowego człowieka waha się od 600 do 2500 ml. Zależy ona od wielu czynników, m.in. ilości spożytych płynów i temperatury otoczenia.

W skład moczu wchodzi:

• 96% wody;
• 2,5% azotowych produktów przemiany materii (mocznik, kwas moczowy, amoniak);
• 1,5% soli mineralnych (chlorki, fosforany, węglany);
• minimalne ilości innych substancji, np. barwników żółciowych (nadają moczowi kolor, zapach i smak).

W moczu zdrowego człowieka nie powinny znajdować się węglowodany (cukry), białka, krwinki czerwone i krwinki białe oraz bakterie. Obecność któregoś z tych czynników może być objawem choroby:

• cukier w moczu może oznaczać cukromocz – objaw cukrzycy;
• białko w moczu może oznaczać białkomocz – zaburzenia w pracy wątroby (np. żółtaczka);
• limfocyty oraz bakterie w moczu – objaw (np. roponercza).

Cechy i skład moczu zdrowego, dorosłego człowieka

cecha	wartość
kolor	słomkowy
smak	słony
odczyn	pH 4,5–7,5
cukier	brak
białko	brak
nabłonki	pojedyncze
erytrocyty	do kilku w polu widzenia
leukocyty	kilka w polu widzenia

Choroby związane z wydalaniem moczu:

• moczówka prosta
• kamienie nerkowe.

Wydzielanie moczu jest regulowane na drodze nerwowej (przez międzymózgowie, korę mózgową i układ wegetatywny) oraz przez wazopresynę (hormon antydiuretyczny wydzielany przez przysadkę), posiada także związek z układem krążenia. Wypływ moczu następuje w wyniku skurczu mięśni pęcherza i rozkurczu zwieracza pęcherza moczowego. W zasadzie jest to akt odruchowy, którego kontroli człowiek uczy się w wieku ok. 1,5 roku. Zbyt wypełniony pęcherz powoduje mimowolne oddawanie moczu, czasem także w czasie snu (również u osób dorosłych). Niektóre zwierzęta, m.in.: ptaki oddają mocz bezwarunkowo, choć można ich nauczyć warunkowego oddawania moczu poprzez trenowanie.

Powstawanie moczu:

1. Tętnica nerkowa doprowadza do nerki krew z mocznikiem, nadmiarem wody oraz innymi zbędnymi i szkodliwymi substancjami.
2. Ta krew dostaje się do warstwy korowej kłębuszków nerkowych.
3. W kłębuszkach nerkowych następuje filtrowanie krwi.
4. W kanalikach nerkowych następuje resorpcja moczu pierwotnego – czyli wchłonięcie cennych substancji z moczu pierwotnego do krwi: glukozy, witamin, soli mineralnych, wody.
5. Z kanalików nerkowych wypływa mocz ostateczny i wpada do kanalików zbiorczych.
6. Z miedniczek nerkowych mocz przedostaje się do moczowodów.
7. Moczowodami mocz spływa do pęcherza moczowego.
8. Przez cewkę moczową mocz wydalany jest z organizmu na zewnątrz.

Właściwości fizykochemiczne

Właściwości fizykochemiczne moczu

Cecha	Zakres	Średnia wartość	Uwagi
Objętość	0,4-2,6	1,0 (±0,5)	l/24h
Gęstość (względna)	1,001-1,028	1,015 (±0,010)	–
Lepkość (względna)	1,0-1,14	–	woda=1,0
Napięcie powierzchniowe	64-69	–	10−3 N/m
Obniżenie punktu zamarzania	0,1-2,6	–	K
Osmolalność	50-1400	850 (±200)	mmol/kg
pH	4,5-8,2	6,2 (±0,5)	–
Kwaśność miareczkowana	–	0,64 (±0,13)	mmol/(24h•kg)
	–	23 (±10)	mmol/24h
Ciśnienie CO2	2-18	10 (±2)	kPa
Masa sucha	50 (±72)	–	g/24h

Zobacz też

• mocz pierwotny
• mocz ostateczny
• nerka
• nefron
• urofilia
• izostenuria