Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

muzeum w Krakowie, oddział Muzeum Narodowego

Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie – jedno z najstarszych muzeów w Polsce, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. W jego skład wchodzą trzy budynki: Pałac Czartoryskich przy ul. św. Jana 17-19 (na rogu z ul. Pijarską 15), Klasztorek przy ul. Pijarskiej 6 oraz budynek dawnego Arsenału Miejskiego przy ul. Pijarskiej 8.

Muzeum Książąt Czartoryskich
w Krakowie
Oddział Muzeum Narodowe w Krakowie
Ilustracja
Pałac Czartoryskich
ul. św. Jana 17-19 (ul. Pijarska 15).
Jeden z budynków Muzeum.
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków

Adres

ul. Pijarska 15
31-015 Kraków

Data założenia

1878

Zakres zbiorów

sztuka starożytna, malarstwo europejskie XIII–XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego, militaria

Kierownik

Katarzyna Migacz (p.o.)

Strona internetowa
Zespół budynków
Muzeum Czartoryskich
Symbol zabytku nr rej. A-107 z 2 stycznia 1968 Pałac Czartoryskich
A-1000 z 21 listopada 1995 Klasztorek
A-97 z 18 stycznia 1932 Arsenał Miejski[1]
Ilustracja
Klasztorek w kompleksie Muzeum Czartoryskich
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków
ul. św. Jana 19 / ul. Pijarska 15

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zespół budynkówMuzeum Czartoryskich”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół budynkówMuzeum Czartoryskich”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zespół budynkówMuzeum Czartoryskich”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zespół budynkówMuzeum Czartoryskich”
Ziemia50°03′52,94″N 19°56′24,14″E/50,064706 19,940039
Strona internetowa
Galeria malarstwa europejskiego w Muzeum Czartoryskich (2007)
Leonardo da Vinci, Dama z gronostajem, 1489–1490
Rembrandt, Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem, 1638
Dirk Bouts, Zwiastowanie, ok. 1475–1487

Zostało otwarte w 1878 roku[2]. Jego początki sięgają roku 1801 i zbiorów księżnej Izabeli Czartoryskiej, prezentowanych w jej puławskim muzeum. Z końcem XIX wieku zbiory przeniesiono do Krakowa.

Po II wojnie światowej muzeum było pod opieką Muzeum Narodowego w Krakowie, a w 1991 pieczę nad zbiorami przejęła Fundacja Książąt Czartoryskich. 29 grudnia 2016 roku Fundacja Książąt Czartoryskich sprzedała Skarbowi Państwa całą kolekcję wraz z budynkami muzealnymi za łączną kwotę 100 mln euro. Od tej pory kolekcja książąt Czartoryskich stała się integralną częścią Muzeum Narodowego w Krakowie[3].

Muzeum gromadzi dzieła malarstwa europejskiego XIII–XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego od średniowiecza do XIX w., grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. Najcenniejszym dziełem w muzeum jest Dama z gronostajem Leonarda da Vinci.

Historia edytuj

W 1801 roku otwarto Świątynię Sybilli w Puławach – prywatne muzeum założone przez księżną Izabelę Czartoryską, małżonkę księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego.

Zbiory puławskie uległy częściowemu rozproszeniu i zniszczeniu po upadku powstania listopadowego i konfiskacie majątku Czartoryskich przez Rosjan, większość jednak udało się uchronić i następnie przewieźć do Paryża do Hôtelu Lambert. W 1870 roku książę Władysław Czartoryski zdecydował o przeniesieniu zbiorów do Krakowa, gdzie ostatecznie trafiły w roku 1876. W tym samym roku Czartoryscy przekazali również swój wielki księgozbiór do użytku publicznego w Krakowie (Biblioteka Czartoryskich).

Muzealne zbiory Czartoryskich początkowo zostały umieszczone w Arsenale Miejskim, który został przekazany na cele muzealne przez władze miejskie. Następnie ks. Władysław Czartoryski zakupił wschodnią część klasztoru Pijarów (tzw. klasztorek pijarski) i trzy kamienice na rogu ulic Pijarskiej i św. Jana, które zostały scalone i przekształcone w jednolitą budowlę pałacową przez architektów: Alberta Bitnera, Wandalina Beringera i Zygmunta Hendla. Przebudowa miała miejsce w l. 1879–1901. W jej wyniku powstała rezydencja z attyką i renesansowym dziedzińcem ozdobionym kolumnadą. Przebudowy pałacu na muzeum dokonał Maurycy Ouradou, uczeń Viollet le Duca. Architekt ten zaprojektował fasady od strony ul. Pijarskiej i od strony baszty Pasamoników oraz ozdobiony herbami kryty ganek przerzucony nad ul. Pijarską, łączący budynek główny pałacu z „klasztorkiem” i dalej z Arsenałem oraz z częścią murów miejskich z basztami Stolarską i Ciesielską. W ten sposób powstał zespół pałacowo-muzealny.

Samo Muzeum Książąt Czartoryskich zostało otwarte w 1880 roku i początkowo zajmowało tylko część pomieszczeń późniejszego kompleksu muzealnego[4]. Przez 42 lata kustoszem był Bolesław Biskupski[5]. Po wybuchu II wojny światowej najcenniejsza część zbiorów została ewakuowana i ukryta w pałacu w Sieniawie. 16 lub 17 września Niemcy dowiedzieli się o kryjówce i rozpoczęli grabież. Rozbili skrzynie i wyrzucili na ziemię schowane w nich dzieła sztuki. Wówczas bezpowrotnie przepadły 64 obiekty ze Szkatuły Królewskiej, 156 obiektów złotnictwa starożytnego, 104 obiekty złotnictwa nowożytnego oraz 375 złotych monet[6]. Przez całą niemiecką okupację Krakowa grabież była kontynuowana. Po wojnie dzięki staraniom Polski Ludowej większość eksponatów odzyskano. Jednak do zaginionych należy m.in. obraz Portret młodzieńca, przypisywany Rafaelowi. W 1950 roku Muzeum Czartoryskich zostało włączone do krakowskiego Muzeum Narodowego jako jeden z jego oddziałów. Ze względu na brak podstaw prawnych do przejęcia ruchomego majątku Czartoryskich, nie dokonano formalnej nacjonalizacji zasobów i status własnościowy kolekcji i budynków pozostał nieuregulowany[7].

W 1991 roku ówczesny minister kultury, Marek Rostworowski (który wcześniej był wieloletnim kuratorem kolekcji Czartoryskich z ramienia Muzeum Narodowego w Krakowie), postanowił uporządkować status prawny Muzeum. Z inicjatywy Adama Karola Czartoryskiego, utworzono Fundację Książąt Czartoryskich, która przejęła w imieniu prawowitych właścicieli pieczę nad zbiorami, pozostawiając je jednocześnie pod techniczną i kuratorską opieką Muzeum Narodowego. Zgodnie ze statutem Prezesem Fundacji miał pozostawać każdorazowo dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, w 2004 Rada Fundacji zmieniła jednak statut i powierzyła prezesurę Adamowi Zamoyskiemu, który sprawował ją aż do 2011 roku[8].

11 stycznia 2010 roku rozpoczęto gruntowny remont muzeum i od tego czasu placówka była zamknięta do końca 2019 roku[9].

23 grudnia 2016 zarząd Fundacji Książąt Czartoryskich podał się do dymisji. Ówczesny prezes zarządu Marian Wołkowski-Wolski decyzję tę tłumaczył utratą zaufania do fundatora. W rozmowie z PAP przybliżył opinii publicznej, że prowadzone wówczas negocjacje dotyczące sprzedaży zbiorów odbywały się bez wiedzy zarządu Fundacji[10]. Nowymi członkami zarządu Fundacji zostali Jan Lubomirski-Lanckoroński i Maciej Radziwiłł. 29 grudnia 2016 roku Fundacja Książąt Czartoryskich podpisała umowę o przekazaniu Skarbowi Państwa całej kolekcji Czartoryskich oraz nieruchomości w Krakowie za kwotę 100 mln euro[11]. W czerwcu 2017 roku zbiory w całości zostały przekazane do krakowskiego Muzeum Narodowego[9].

Od 20 grudnia 2019 roku w Muzeum Książąt Czartoryskich ponownie można obejrzeć kolekcję pamiątek narodowych i dzieł sztuki, takich jak Damę z gronostajem Leonarda da Vinci czy Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta[12]. Dziedziniec został nakryty przeszklonym dachem, a dzięki adaptacji oficyn pałacu przestrzeń ekspozycyjna zwiększyła się o jedną trzecią[13]. Trwający blisko 10 lat remont i opracowanie nowej ekspozycji zostały sfinansowane ze środków unijnych i środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego[13].

Ekspozycja do 2010 edytuj

Galeria sztuki starożytnej edytuj

Galeria sztuki starożytnej mieściła się do czasu rozpoczęcia remontu (w 2010 roku) w dawnym arsenale miejskim. Wejście do wielkiej sali wystawowej prowadziło przez przewiązkę między klasztorkiem a dawnym arsenałem. Znajdowały się tam zabytki kultury greckiej, egipskiej, etruskiej oraz rzymskiej. Zgromadzone obiekty pochodziły z okresu od III tysiąclecia p.n.e. do IV wieku n.e. Wśród nich były m.in. sarkofagi egipskie wraz z mumią, grobowce etruskie oraz liczne rzeźby.

Dział malarstwa europejskiego edytuj

Dział malarstwa zachodnioeuropejskiego znajdował się na drugim piętrze pałacu. Znajdowały się tu obrazy takich mistrzów jak:

Pamiątki z dziejów Polski XIV–XVII w. i europejskie rzemiosło artystyczne edytuj

Obie połączone wystawy zajmowały pierwsze piętro pałacu. Znajdowały się tam m.in. portrety ostatnich Jagiellonów wykonane w warsztacie Łukasza Cranacha Młodszego w połowie XVI wieku, oprawione w XIX wieku w jedną ramę, a także całopostaciowe wizerunki marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego i Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej. Ekspozycja prezentowała historię Polski uszeregowaną chronologicznie od czasów Jagiellonów do czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Zbrojownia i pamiątki puławskie edytuj

Stała ekspozycja prezentowana była w klasztorku, który z pałacem muzealnym połączony został przewiązką. Zebrano tu pamiątki rodu Czartoryskich, przede wszystkim portrety największych przedstawicieli rodu, a także militaria polskie, europejskie i bliskowschodnie.

Przypisy edytuj

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2020-11-28].
  2. Edward Chwalewik: Zbiory polskie : archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie. T. 1: A–M. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza, 1926, s. 229.
  3. Muzeum Książąt Czartoryskich – o Oddziale. Muzeum Narodowe w Krakowie.
  4. Marek Żukow-Karczewski, Pałace Krakowa. Pałac Czartoryskich, „Echo Krakowa”, 15 XI 1989 r., nr 222 (13031).
  5. Zgon cichego, a zasłużonego pracownika. „Nowości Illustrowane”. Nr 29, s. 10, 16 lipca 1921. 
  6. Marek Rostworowski (red.); Zdzisław Żygulski (wstęp), Muzeum Narodowe w Krakowie, Zbiory Czartoryskich: historia i wybór zabytków, Warszawa, Arkady, 1978, s. 36-37
  7. Kolekcja Książąt Czartoryskich własnością narodu polskiego – Muzeum Narodowe w Krakowie [online] [dostęp 2017-01-02].
  8. Bartłomiej Misiniec, Rozmowa z Adamem Karolem Czartoryskim, „Gazetakrakowska.pl” [dostęp 2017-01-02].
  9. a b Łukasz Gazur, „Dama” nie ruszy nawet do Luwru, „dziennikpolski24.pl” [dostęp 2017-07-29] (pol.).
  10. „Szlachta nie pracuje”. Partia Razem o zakupie kolekcji Czartoryskich. TVN24. [dostęp 2017-01-01]. (pol.).
  11. Marek Kozubal. Dama narodowa. „ Rzeczpospolita”, s. A7, 30 grudnia 2016. 
  12. Muzeum Książąt Czartoryskich ponownie otwarte. „Kolekcja wróciła do domu”. gov.pl, 2019-12-20. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-29)].
  13. a b Monika Kuc. Kładką do Leonarda da Vinci. „ Rzeczpospolita”, s. A10, 27 grudnia 2019. 

Linki zewnętrzne edytuj