Wikipedia

Nawrot (roślina)

Nawrot (Lithospermum L.) – rodzaj roślin z rodziny ogórecznikowatych. Obejmuje 80 gatunków[4]. Rośliny te występują głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, poza tym na obszarach górskich w strefie subtropikalnej i tropikalnej w Ameryce Południowej i Afryce[4]. Centrum zróżnicowania rodzaju stanowi Meksyk i południowo-zachodnia część Stanów Zjednoczonych[5]. W wąskim ujęciu rodzaju jest on reprezentowany we florze Polski przez jeden gatunek – nawrot lekarski L. officinale. Dwa inne, tradycyjnie tu zaliczane gatunki (nawrot polny i nawrot czerwonobłękitny)[6] klasyfikowane są współcześnie do odrębnych rodzajów, odpowiednio Buglossoides i Aegonychon.

Nawrot
Ilustracja
Nawrot lekarski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

nawrot

Nazwa systematyczna
Lithospermum L.
Sp. Pl. 132. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

L. officinale Linnaeus[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Lithospermum canascens
Lithospermum latifolium

Kilka gatunków wykorzystywanych jest jako rośliny barwierskie. Purpurowy barwnik uzyskiwany z L. erythrorhizon wykorzystywany jest przy produkcji szminek. Barwnikiem z L. canescens północnoamerykańscy Indianie barwili twarze na czerwono. L. incisum dostarcza barwnika niebieskiego. Gatunek ten wykorzystywano także jako leczniczy i środek antykoncepcyjny. Takie samo zastosowanie miał L. ruderale, który uznawany jest za pierwowzór doustnych tabletek antykoncepcyjnych. L. macromeria wykorzystywany był przez Indian w mieszankach z tytoniem w ceremoniach wywoływania deszczu. Liście nawrotu lekarskiego służą do sporządzania naparów[7].

Systematyka edytuj

Rodzaj należy do plemienia Lithospermeae w podrodzinie Boraginoideae Arnott w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[8]. W obrębie plemienia tworzy monofiletyczny klad z rodzajami Aegonychon, Glandora i Buglossoides, którego powstanie datowane jest na ok. 21,4 miliony lat temu[5].

Rodzaje w obrębie plemienia opisane zostały na podstawie niewielkich różnic morfologicznych w budowie kwiatów i, wobec braku dowodów w XX wieku na odrębne pochodzenie tej grupy roślin, taksony te na ogół nie były wyróżniane i rodzaj Lithospermum był ujmowany szeroko[9]. Takie ujęcie przyjęte też zostało w polskiej liście roślin naczyniowych zarówno w 2002[10] i nawet jeszcze w 2020 roku[6]. Badania molekularne na początku XXI wieku potwierdziły jednak odrębność tych rodzajów i w pracach taksonomów dążących do ustalenia możliwie monofiletycznych rodzajów oraz w bazach taksonomicznych rodzaj Lithospermum jest wąsko ujmowany, i część tradycyjnie doń zaliczanych gatunków wyłączana jest do ww. rodzajów[9][5][4].

Grupa pnia rodzaju datowana jest na 16,8 miliona lat temu, zaś powstanie grupy koronnej na 14,4 miliona lat temu[5].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
  3. ↑ Lithospermum Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-18].
  4. ↑ a b c d e Lithospermum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-18].
  5. ↑ a b c d Juliana Chacóna, Federico Lueberta, Federico Selvid, Lorenzo Cecchie, Maximilian Weigenda. Phylogeny and historical biogeography of Lithospermeae (Boraginaceae): Disentangling the possible causes of Miocene diversifications. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 141, s. 106626, 2019. DOI: 10.1016/j.ympev.2019.106626. 
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 110, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 534, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ Genus: Lithospermum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-18].
  9. ↑ a b Cecchi, Lorenzo; Coppi, Andrea; Hilger, Hartmut H.; Selvi, Federico. Non-monophyly of Buglossoides (Boraginaceae: Lithospermeae): Phylogenetic and morphological evidence for the expansion of Glandora and reappraisal of Aegonychon. „Taxon”. 63, 5, s. 1065-1078, 2014. DOI: 10.12705/635.4. 
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nawrot_(roślina)&oldid=72986663”