Wikipedia

Nike z Olimpii

rzeźba Pajoniosa z Mende z V w. p.n.e.

Nike z Olimpii (także Lecąca Nike)[7] – marmurowy posąg bogini zwycięstwa Nike dłuta Pajoniosa z Mende z ok. 420 p.n.e., wykonany na zamówienie Meseńczyków jako dar dziękczynny dla Zeusa za zwycięską bitwę ze Spartą, umieszczony przed świątynią Zeusa Olimpijskiego w Olimpii; zachowany fragmentarycznie, obecnie w Muzeum Archeologicznym w Olimpii.

Nike z Olimpii
Ilustracja
Zachowane pozostałości posągu
Autor

Pajonios z Mende

Data powstania

ok. 420 p.n.e.[1][2][a]

Medium

marmur

Wymiary

2,16 m[b]

Miejsce przechowywania
Lokalizacja

Muzeum Archeologiczne w Olimpii

Multimedia w Wikimedia Commons
Pozostałości piedestału posągu w Olimpii

Historia odkrycia edytuj

Posąg został odnaleziony przez ekspedycję niemiecką podczas wykopalisk w Olimpii w grudniu 1875 roku[4][8] i styczniu 1876 roku[9]. Odkryta rzeźba, zachowana w odosobnionych fragmentach[5], obecnie znajduje się w miejscowym muzeum archeologicznym[6].

Opis edytuj

Posąg edytuj

Posąg przedstawia boginię zwycięstwa Nike ukazaną w locie – po raz pierwszy w sztuce greckiej – gdy zstępuje z Olimpu, by obwieścić tryumf Meseńczyków nad Lakonią w II wojnie peloponeskiej[6]. Jej postać szczelnie opina peplos, który zsunął się z lewego ramienia, odsłaniając lewą pierś; również lewa noga pozostaje odsłonięta[5]. W tym ujęciu bogini wydaje się lekka i zwiewna[6]. W oryginale trzymała w dłoniach poły płaszcza, który wydymał się z tyłu niczym żagiel pod wpływem wiatru[5]. Pozostałości polichromii wskazują, że peplos miał kolor czerwony, a włosy bóstwa były czarne[5].

Do dziś nie zachowały się twarz, skrzydła, przedramiona, dłonie i płaszcz[5]. Pod stopami postaci znajdował się orzeł, z którego dotąd przetrwała jedynie głowa[6], a na jej plecach zachowały się pozostałości przyczepów skrzydeł[5].

Rzeźba została wykonana z marmuru paryjskiego przez Pajoniosa z Mende[4][8]. Różne źródła podają rozmaite wymiary posągu: od 1,98 m[4], poprzez 2 m[5] i 2,16 m[3][8] aż do 2,90 m[6]. Według Curtiusa i innych (1897), jego wysokość liczona do szczytu głowy wraz z bazą wynosi 2,16 m, a 2,90 m to wysokość liczona do szczytów niezachowanych skrzydeł[8].

Jest to najstarszy znany posąg Nike w sztuce greckiej i charakterystyczny przykład stylu bogatego[6]. Opisał go grecki geograf Pauzaniasz[10][c].

Piedestał edytuj

Posąg osadzony był na dziewięciometrowym piedestale zbudowanym z sześciu bloków, który zachował się ok. 30 m na południowy wschód od świątyni Zeusa Olimpijskiego[12][13]. Piedestał skonstruowano na planie trójkąta równobocznego[13]. Statua wraz z piedestałem miała ok. 12 m wysokości[12][8].

Na piedestale znajdują się dwie inskrypcje wotywne[6]. Pierwsza, wyryta na trzecim bloku od dołu[8], to dedykacja posągu Zeusowi Olimpijskiemu przez mieszkańców Mesenii i Nafpaktos, sojuszników Aten, po ich zwycięstwie nad Lakonią (Spartą) w II wojnie peloponeskiej (bitwa pod Sfakterią w 425 roku p.n.e.[2][14][12]), wraz z nazwiskiem artysty, który posąg wykonał – Pajoniosem z Mende[12].

Μεσσάνιοι καὶ Ναυπάκτιοι ἀνέθεν Διὶ / Ολυμπίωι δεκάταν ἀπὸ τῶν πολεμίων[15].
Mieszkańcy Mesenii i Nafpaktos dedykują to Zeusowi Olimpijskiemu jako dziesięcinę z łupów wojennych[d].
Παιώνιος ἐποίησε Μενδαῖος καὶ τἀκρωτήρια ποιῶν ἐπὶ τὸν ναὸν ἐνίκα[15].
Pajonios z Mende to stworzył i zwyciężył [w konkursie na] akroterion świątyni[e].

 
Inskrypcja wotywna z dedykacją posągu Zeusowi Olimpijskiemu

Ufundowanie posągu było wyzwaniem rzuconym Spartanom, którzy po ostatecznym zwycięstwie nad Atenami i ich sojusznikami, na polecenie wodza Lizandra w odpowiedzi wystawili w Sparcie dwa pomniki unoszącej się Nike[5], również opisane przez Pauzaniasza[13].

Druga inskrypcja Meseńczyków z ok. 135 p.n.e. znajduje się na prawym boku piedestału i upamiętnia arbitraż pomiędzy Meseńczykami a Lakończykami w sprawie o sporny teren na górze Tajget – Dentheliatis[12].

 
Inskrypcja upamiętniająca arbitraż pomiędzy Meseńczykami a Lakończykami

Rekonstrukcje edytuj

 
Wyobrażenie posągu (XIX w.)

Pierwszą rekonstrukcję posągu w skali 1:5 przeprowadził w 1883 roku niemiecki rzeźbiarz Richard Grüttner (1854–1919)[9][16]. Na podstawie znalezionych fragmentów sporządził szkice jego prawdopodobnego wyglądu i model gipsowy[9]. Nike otrzymała twarz, przedramiona i dłonie, płaszcz oraz gałąź palmową w prawej dłoni[9]. Gipsowy model Grüttnera znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Olimpii[9]. Zmieniał on swój model na przestrzeni czasu, pracując nad nim przez 40 lat[16].

Kolejny model – bez gałęzi palmowej – wykonał na zlecenie archeologa Georga Treu (1843–1921) rzeźbiarz Oskar Rühm, który wzorował się na pracy Grüttnera i wskazówkach archeologa[9].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Różne źródła podają różne daty: ok. 425–420 p.n.e.[3] lub ostatnia ćwierć V w. p.n.e.[4]
  2. ↑ Wysokość podana za Curtiusem. Różne źródła podają różne wymiary posągu: od 1,98 m[4], przez 2 m[5] do 2,90 m[6].
  3. ↑ Opis Pauzaniasza w języku angielskim: The Dorian Messenian who received Naupactus from the Athenians dedicated at Olympia the image of Victory upon the pillar. It is the work of Paeonius of Mende, and was made from the proceeds of enemy spoils, I think from the war with the Arcarnanians and Oeniadae. The Messenians themselves declare that their offering came from their exploit with the Athenians in the island of Sphacteria, and that the name of their enemy was omitted through dread of the Lacedaemonians; for, they say, they are not in the least afraid of Oeniadae and the Acarnanians. Pauz. 5.26.1 [11]
  4. ↑ Wolne tłumaczenie z języka niemieckiego: Die Messenier und Naupaktier weihten dies dem olympischen Zeus als den Zehnten aus der Kriegsbeute[5]..
  5. ↑ Wolne tłumaczenie z języka niemieckiego: Paionios von Mende hat es gemacht und er siegte [beim Wettbewerb um den Auftrag] für die Akrotere des Tempels[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Paeonius, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-12-30] (ang.).
  2. ↑ a b Lawrence A. Tritle: The Peloponnesian War. Greenwood Publishing Group, 2004, s. 51. ISBN 978-0-313-32499-4. [dostęp 2017-12-30].
  3. ↑ a b Pajonios z Mende, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2017-12-30].
  4. ↑ a b c d e Nike of Paionios. W: (red.) Nancy Thomson de Grummond: Encyclopedia of the History of Classical Archaeology. London: Routledge, 2015, s. 806. ISBN 978-1-134-26854-2.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Universität Göttingen: Nike des Paionios. [w:] Virtuelles Antiken Museum [on-line]. [dostęp 2017-12-29]. (niem.).
  6. ↑ a b c d e f g h Olympia Vikatou: Archaeological Museum of Olympia: Permanent exhibition of the Olympia Archaeological Museum – Nike of Paionios. odysseus.culture.gr. [dostęp 2017-12-28]. (ang.).
  7. ↑ Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 197. ISBN 83-01-04780-1.
  8. ↑ a b c d e f Ernst Curtius, Friedrich Adler, Georg Treu: Olympia: die Ergebnisse der von dem Deutschen Reich veranstalteten Ausgrabung. T. 3: Die Bildwerke von Olympia in Stein und Thon. Berlin: Asher, 1897, s. 182. [dostęp 2017-12-30].
  9. ↑ a b c d e f Astrid Fendt: Archäologie und Restaurierung: Die Skulpturenergänzungen in der Berliner Antikensammlung des 19. Jahrhunderts. Walter de Gruyter, 2012, s. 258–259. ISBN 978-3-11-023885-3. [dostęp 2017-12-30].
  10. ↑ J. J. Pollitt: The Art of Ancient Greece: Sources and Documents. Cambridge University Press, 1990, s. 71. ISBN 978-0-521-27366-4. [dostęp 2017-12-31].
  11. ↑ Pausanias Description of Greece. [w:] perseus.tufts.edu [on-line]. [dostęp 2017-12-31]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e Olympia Vikatou: Pedestal of the Nike of Paionios. odysseus.culture.gr. [dostęp 2017-12-28]. (ang.).
  13. ↑ a b c Tonio Hölscher: Die Nike der Messenier und Naupaktier in Olympia.Kunst und Geschichte im späten 5.Jahrhundert v.Chr.. W: Jahrbuch Deutschen Archaeologischen Instituts Band 89. 1974, s. 70–111. [dostęp 2017-12-31].
  14. ↑ Panos Valavanēs: Great Moments in Greek Archaeology. Getty Publications, 2007, s. 105. ISBN 978-0-89236-910-2. [dostęp 2018-01-01].
  15. ↑ a b IG IX,1² 3:656. [w:] epigraphy.packhum.org [on-line]. [dostęp 2017-12-29]. (ang.).
  16. ↑ a b Modell der Nike des Paionios. [w:] Wissenschaftliche Sammlungen an der Humboldt-Universität zu Berlin [on-line]. [dostęp 2017-12-31]. (niem.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nike_z_Olimpii&oldid=71086699”