Wikipedia

Nornik północny

gatunek gryzonia

Nornik północny[38] (Alexandromys oeconomus) – gatunek ssaka z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Nornik północny
Alexandromys oeconomus[1]
(Pallas, 1776)
Ilustracja
Nornik północny sfotografowany w dolinie Biebrzy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

ssaki żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

chomikowate

Podrodzina

karczowniki

Plemię

Arvicolini

Rodzaj

Alexandromys

Gatunek

nornik północny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[37]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Systematyka edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1776 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Mus oeconomus[2]. Holotyp pochodził z doliny rzeki Iszym w syberyjskiej części Rosji[39].

A. oeconomus należy do podrodzaju Alexandromys. Analizy morfometryczne, chromosomalne i hybrydyzacji plasują go w kladzie, do którego należą także nornik tundrowy (A. middendorffii), nornik mongolski (A. mongolicus), nornik wschodni (A. fortis), nornik sachaliński (A. sachalinensis), nornik amurski (A. maximowiczii), nornik buriacki (A. mujanensis) i nornik samotny (A. evoronensis). Analizy filogenetyczne oparte o geny kodujące cytochrom b wskazują, że nornik północny i nornik tajwański (A. kikuchii) to gatunki siostrzane, a wraz z nimi jeden klad tworzą nornik japoński (A. montebelli), nornik tundrowy i nornik wschodni[39][40]. Istnieją cztery różne klady mtDNA A. oeconomus: środkowoeuropejski (południowa Skandynawia, Holandia, Polska, Litwa, Węgry i południowo-zachodnia Słowacja), północnoeuropejski (północno-wschodnia Skandynawia, Białoruś i europejska część Rosji), środkowoazjatycka (Syberia i zachodnia część Rosyjskiego Dalekiego Wschodu) oraz beringiadzki (półwyspy Czukocki i Kamczacki, Wyspy Kurylskie, Alaska i zachodnia Kanada)[40].

W obrębie gatunku w nearktyce wyróżnianych jest 10 podgatunków, a w palearktyce 15 lub więcej, jednak podział ten jest niepewny i podlega dyskusji. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwadzieścia pięć podgatunków[40].

Etymologia edytuj

  • Alexandromys: Boyd Alexander (1873–1910), oficer British Army, podróżnik ornitolog[41]; gr. μυς mus, μυος muos „mysz”[42].
  • oeconomus: gr. οικονομος oikonomos „zarządzający domem”, od οικος oikos „dom, mieszkanie”[43]; νομος nomos „dowodzenie”, od νεμω nemō „kontrolować”[44].
  • amakensis: Amak Island, Alaska, Stany Zjednoczone[41].
  • arenicola: łac. arena (właściwie harena) „pustynia”; -cola „mieszkaniec”, od colere „mieszkać”[45].
  • dauricus: Dauria, południowo-wschodnia Syberia, Rosja[45].
  • elymocetes: botaniczny rodzaj Elymus Linnaeus, 1753 (perz); οικητης oikētēs „mieszkaniec”, od οικεω oikeō „mieszkać”[17][43].
  • finmarchicus: Finnmark, Norwegia[41].
  • innuitus: łac. innuitus „kiwanie głową”, od innuo „kiwać”[46].
  • kamtschaticus: Kamczatka, Rosyjski Daleki Wschód, Rosja[45].
  • kharanurensis: Char nuur, Mongolia[36].
  • kjusjurensis: Kjusjur, Syberia, Rosja[41].
  • koreni: Johan Koren (1877–1919), norweski marynarz, podróżnik, zoolog, kolekcjoner z Antarktyki w latach 1897–1899[20][45].
  • macfarlani: Roderick MacFarlane (1833–1920), szkocki kolekcjoner, podróżnik[16][47].
  • mehelyi: Lajos Méhelÿ (1862–1953), węgierski zoolog i herpetolog[22][48].
  • montiumcaelestinum: łac. montium „z gór”, od mons, montis „góra”[49]; caelestinus „niebiański”, od caelum „niebo”[50] (tj. z Tienszanu)[41].
  • operarius: łac. operarius „robotnik, pracownik”, od opera „praca, trud”[51].
  • popofensis: Popof Island, Alaska, Stany Zjednoczone[15].
  • punukensis: Big Punuk Island, Alaska, Stany Zjednoczone[41].
  • ratticeps: łac. rattus „szczur”[52]; -ceps „-głowy”, od caput, capitis „głowa”[53].
  • sitkensis: Sitka, Alaska, Stany Zjednoczone[9][45].
  • stimmingi: dr. R. Stimming[12].
  • suntaricus: ułus suntarski, Jakucja, Rosja[41].
  • tschuktschorum: Półwysep Czukocki, Rosja[45].
  • uchidae: Tohru Uchida (1897–1981), japoński zoolog[41].
  • unalascensis: Unalaska, Alaska, Stany Zjednoczone[10].
  • yakutatensis: Yakutat Bay, Alaska, Stany Zjednoczone[15].

Opis edytuj

Nornik północny jest średniej wielkości nornikiem o ubarwieniu grzbietu od ciemnobrunatnego lub szarawego do cynamonowego, rdzawego lub ochrowego; wszystkie te odmiany barwne mają w futrze domieszkę włosów z czarnymi końcówkami. Boki ciała są jaśniejsze, brzuch jest znacznie jaśniejszy, beżowy, popielatoszary lub biały. Zwierzęta żyjące na otwartych terenach są jaśniejsze, te zamieszkujące lasy mają raczej żółtawe lub szarawe ubarwienie. Ogon jest jaśniejszy od spodu, co może zaznaczać się bardziej lub mniej wyraźnie[54].

Dymorfizm płciowy u norników północnych przejawia się różnicą rozmiarów ciała: dorosłe samce są przeciętnie o 30% większe od samic. Osobniki żyjące w północnej części zasięgu są większe i mają krótsze ogony, co zapewne jest przystosowaniem do chłodniejszego klimatu; także wyspiarskie populacje mają większe rozmiary ciała. Długość ciała wraz z ogonem to od 118 mm w Eurazji do 226 mm w przypadku większych podgatunków z wysp Ameryki Północnej (długość ciała (bez ogona) 79–150 mm[55]). Ogon jest dość krótki o długości 28–60 mm[55], zwykle stanowi mniej niż 30% długości ciała. Uszy są małe i w dużej mierze ukryte w futrze o długości 8–21 mm[55], co jest wspólną cechą tego rodzaju. Długość tylnej stopy wynosi 15–22 mm[55]. Norniki mają jedną parę siekaczy i trzy pary trzonowców w szczęce[54]. Masa ciała zawiera się w granicach 36–78 g[55], średnio około 50 g[54][56].

Występowanie edytuj

Gryzonie te zamieszkują palearktykę, w tym północną Europę i Azję, oraz częściowo nearktykę (północno-zachodnią Amerykę Północną), do której zawędrowały prawdopodobnie przez Beringię[56]. Miało to miejsce w plejstocenie, w okresie zlodowacenia Wisconsin (czasowo odpowiadającego zlodowaceniu Wisły), 100–80 tysięcy lat temu, lub zlodowacenia Illinois (odpowiadającego zlodowaceniom środkowopolskim), 300–130 tysięcy lat temu[54].

W Europie żyje w Niemczech, Czechach, Słowacji, Polsce, Białorusi, Ukrainie, Litwie, Estonii, Finlandii, Rosji, Kazachstanie, Mongolii, Chinach (Sinciang i Mongolia Wewnętrzna), Stanach Zjednoczonych (Alaska) i Kanadzie. Reliktowe populacje żyją także w Holandii, południowej Norwegii i północnej Szwecji, na fińskim wybrzeżu oraz Austrii, Słowacji i Węgrzech[37]. W Polsce spotyka się go w północnej, środkowej i częściowo południowej części kraju, z wyjątkiem terenów górskich[57]. Ogółem jest spotykany od poziomu morza do 2900 m n.p.m.[37] Żyje najdalej na północ spośród wszystkich norników w Ameryce Północnej, aż do 71 równoleżnika[54].

Norniki północne preferują siedliska wilgotne i podmokłe, spotyka się je na torfowiskach, w dolinach rzecznych, nad brzegami jezior, strumieni i na wybrzeżu morza[56][37]. Można je spotkać w tundrze, tajdze, lasostepie, a nawet na półpustyniach[37]. Środowiskiem szczególnie preferowanym są turzycowiska o budowie kępowej, w których gatunek ten może żyć nawet na terenach częściowo zalewanych. W kępach turzyc zakłada gniazda[58].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[40]:

Nornik północny występuje również na wyspie Kodiak i niewielkich sąsiednim wyspach, a także na wielu innych wyspach Aleutów, w południowo-zachodniej Alasce, ale przynależność podgatunkowa nie jest znana[40].

Tryb życia edytuj

Norniki północne prowadzą naziemny tryb życia; kopią płytkie nory, które zwykle służą im do szybkiego przemieszczania się. Wykorzystują także naturalne trasy, takie jak szczeliny w pokrywie wiecznej zmarzliny. Szybko biegają w otwartym terenie, w ukryciu raczej chodzą[54]. Dobrze pływają i nurkują[58].

Samce zajmują terytoria o średniej powierzchni 804 m² (do 3900 m²), pokrywające się w małym stopniu. Samice zajmują mniejsze terytoria, średnio 377 m², ale są do nich bardziej przywiązane; mogą dzielić terytorium ze spokrewnionymi samicami. Samce w ciągu dnia przemierzają około dwukrotnie większy dystans niż samice i w ciągu dnia mogą przewędrować obszar o powierzchni do 12 000 m²[54].

Norniki są roślinożerne, zjadają zielone części roślin[37], żywią się także młodymi pędami krzewów, bulwami i kłączami[58]. Podstawą diety tego gryzonia są turzyce, które pozwala mu strawić wydajny układ pokarmowy i flora bakteryjna jelita[58].

Zwierzęta te są przeważnie aktywne przez całą dobę, typowo z siedmioma okresami wzmożonej aktywności, choć zdarzają się odstępstwa od tej normy. Aktywność jest większa w ciągu dnia, największa około zmierzchu lub świtu; wzmaga ją także spadek temperatury. Nie hibernują ani nie zapadają w torpor[54], są aktywne w ciągu całego roku. Jesienią gromadzą zapasy na zimę (nasiona i inny pokarm roślinny)[56]. Rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej wykorzystywali niekiedy zapasy zgromadzone przez norniki północne, aby zdobyć pożądane jedzenie, na przykład korzeń lukrecji[54].

Rozmnażanie edytuj

U tego gatunku obserwowano różne strategie rozrodcze: promiskuityzm, grupy z wieloma partnerami, poligynię i monogamię. Wybór zależy od zagęszczenia populacji, na które wpływają warunki środowiskowe i sezon. Niewielka przewaga liczebności samic (57%) nad samcami (43%) skłania je do poligynii. Monogamia występuje na terenach o małym zagęszczeniu norników[54].

Samica często rodzi dwa lub trzy mioty w ciągu roku, sezon rozrodczy trwa od końca kwietnia do września w latach, w których liczebność norników jest duża i miesiąc lub dwa krócej, jeśli jest mała. W rzadkich przypadkach, jeśli gorące lato pozwoliło na wzrost populacji na jesieni, rozród zdarza się także zimą. W miocie rodzi się od 4 do 8 młodych (średnio 6,9), więcej rodzą starsze samice, szczególnie te, które przeżyły zimę[54].

Gniazdo jest budowane z twardszej roślinności z miększą wyściółką. Buduje je i młodymi opiekuje się przede wszystkim matka, choć u południowych populacji zaobserwowano także opiekę ze strony ojca; przypuszczalnie wiąże się to z mniejszą dostępnością pokarmu. Ciąża trwa 20–21 dni, młode po narodzeniu mają masę około 3 gramów i są pozbawione włosów, oprócz wibrysów. Początkowo są w pełni zależne od matki. Po pięciu dniach wyrasta im futro, po 11–13 dniach otwierają się oczy, a po 18 dniach samica przestaje je karmić. Dorosłe rozmiary osiągają dwa miesiące później. Samice stają się seksualnie dojrzałe w wieku trzech tygodni, samce po 6–8 tygodniach[54].

Długość życia tego gatunku nie jest pewna, ale inne gatunki norników żyją zwykle do około dwóch lat. Niewiele norników północnych przeżywa na wolności ponad rok[54].

Interakcje międzygatunkowe edytuj

Nornik północny ma podobne wymagania środowiskowe co np. nornik długoogonowy (Microtus longicaudus), nornik łąkowy (M. pennsylvanicus), nornik bury (M. agrestis) i nornik żółtolicy (M. xanthognathus), ale albo unika rywalizacji poprzez zajęcie wyspecjalizowanej niszy ekologicznej, albo wygrywa rywalizację z konkurencyjnym gatunkiem (tak jest w przypadku nornika burego)[54].

Jest on ważnym pożywieniem dla wielu ssaków drapieżnych, takich jak łasice, kuny, rosomaki tundrowe, lisy rude i lisy polarne; stwierdzono, że w okresie zwiększonego zagęszczenia populacji norniki te stanowią podstawę diety lisów polarnych z Alaski. Polują na nie także ptaki drapieżne, takie jak sowy, sokoły, jastrzębiowate, wydrzyki, mewy i dzierzby[54].

Na nornikach północnych żerują liczne pasożyty. Do pasożytów wewnętrznych należą tasiemce (bąblowce, Paranoplocephala i Taenia), nicienie (Heligmosomoides) i przywry (Quinqueserialis nassalli), do zewnętrznych – pchły, wszy (Polyplax) i kleszcze (Ixodes angustus)[54].

Norniki północne przenoszą choroby, którymi mogą zarazić się ludzie, z których najważniejszą jest tularemia, ostra choroba bakteryjna. W latach o dużym zagęszczeniu populacji mogą rywalizować o pokarm ze zwierzętami hodowlanymi i uszkadzać korzenie drzew. Gryzonie te są jednak także ważnymi zwierzętami laboratoryjnymi dzięki dużej płodności i szybkiemu rozwojowi, służą jako organizmy modelowe w eksperymentach biologicznych. Są także ważnym pożywieniem dla drapieżników cenionych ze względu na futro[54].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Nornik północny jest szeroko rozprzestrzeniony, jego liczebność podlega fluktuacjom, ale jest stabilna i globalnie nie ma zagrożeń dla tego gatunku. Jest uznawany za gatunek najmniejszej troski. Niektóre lokalne, odizolowane subpopulacje (bądź podgatunki) są zagrożone, w szczególności Microtus oeconomus aernicola żyjący w Holandii i panoński M. o. mehelyi są wymienione w załączniku IV dyrektywy siedliskowej jako wymagające ścisłej ochrony (pierwszy również w załączniku II). W Ameryce Północnej za wymagające ochrony uznaje się wyspiarskie podgatunki M. o. punakensis, M. o. amakensis, M. o. elymocetes, M. o. innuitus, M. o. popofensis, M. o. sitkensis i M. o. unalascensis[37]. Spadki liczebności niektórych populacji powiązano z pogarszającymi się warunkami środowiskowymi; w przypadku M. o. arenicola na spadek liczebności ma też wpływ konkurencja ze strony nornika zwyczajnego (M. arvalis)[54].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Alexandromys oeconomus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b P.S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs. Cz. 3: Reise aus Sibirien zurück an die Wolga im 1773sten Jahr. St. Petersburg: Kayserl. Akademie der Wissenschaften, 1776, s. 693. (łac.).
  3. ↑ P.S. Pallas: Novae species quadrupedum e Glirium ordine, cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium. Erlangae: sumtu Wolfgangi Waltheri, 1778, s. 233. (łac.).
  4. ↑ E. de Sélys-Longchamps. Note sur le Mus agrestis de Linné. „Bulletins de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique”. 8 (2), s. 236, 1841. (fr.). 
  5. ↑ A. Keyserling & J.H. Blasius. Beschreibung einer neuen Feldmaus, Arvicola ratticeps. „Bulletin Scientifique publié par Académie Impériale des Sciences de Saint-Pétersbourg”. 9 (2/3), s. 33, 1842. (niem.). 
  6. ↑ S. Nilsson. Svenska arter af Sorex och Hypudæus. „Öfversigt af Kongliga Vetenskaps-akademiens forhandlingar”. 1, s. 34, 1844. (szw.). 
  7. ↑ И.С. Поляков. Систематический обзор полевок, водящихся в Сибири. „Запи́ски Импера́торской Акаде́мии нау́к”. 39 (Приложение 2), s. 50, 1881. (ros.). 
  8. ↑ E.W. Nelson. Description of a new species of Arvicola, of the Mynomes group, from Alaska. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 8, s. 139, 1893. (ang.). 
  9. ↑ a b Merriam 1897 ↓, s. 221.
  10. ↑ a b c Merriam 1897 ↓, s. 222.
  11. ↑ G.S. Miller. Description of a new vole from eastern Siberia. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 13, s. 11, 1901. (ang.). 
  12. ↑ a b A. Nehring. Ueber das Vorkommen einer Varietät von Arvicola ratticeps Keys. u. Blas, bei Brandenburg a. d. H. und bei Anklam in Vorpommern. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1899, s. 58, 1899. (niem.). 
  13. ↑ A. Nehring. Ueber das Vorkommen der nordischen Wühlratte (Arvicula ratticeps Keys. u. Blas.) in Ostpreussen. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1899, s. 69, 1899. (niem.). 
  14. ↑ Merriam 1900 ↓, s. 21.
  15. ↑ a b c d Merriam 1900 ↓, s. 22.
  16. ↑ a b Merriam 1900 ↓, s. 24.
  17. ↑ a b W.H. Osgood. A new vole from Montague Island, Alaska. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 19, s. 71, 1906. (ang.). 
  18. ↑ W.H. Osgood. Biological investigations in Alaska and Yukon Territory. „North American Fauna”. 30, s. 23, 1909. (ang.). 
  19. ↑ Н.ф Кащенко. О коллекции млекопитающих из Забайкалья. „Ежегодникъ Зоолoгическаго Музея Імператорсуй Академіи Наукъ”. 15 (3), s. 293, 1910. (ros. • łac.). 
  20. ↑ a b G.M. Allen. Notes on the birds and mammals of the Arctic coast of east Siberia. Mammals. „Proceedings of the New England Zoölogical Club”. 5, s. 64, 1914–1915. (ang.). 
  21. ↑ N. Kuroda. Two new murine rodents from Kurile Islands, Japan. „Journal of Mammalogy”. 5 (2), s. 118, 1924. DOI: 10.2307/1373616. (ang.). 
  22. ↑ a b G. Éhik. Néhány adat Magyarország emlõsfaunájának ismeretéhez. „Annales historico-naturales Musei Nationalis Hungarici”. 25, s. 197, 1928. (węg.). 
  23. ↑ N.M. Dukelskaya. Materialien über die Saugetier-Fauna des Jakutien-Gebietes (Nordost-Sibirien). „Zoologischer Anzeiger”. 78, s. 106, 1928. (niem.). 
  24. ↑ S.I. Ognev. „Zoologischer Anzeiger”. 83, s. 85, 1929. (niem.). 
  25. ↑ O.J. Murie. A new Alaskan Microtus. „Journal of Mammalogy”. 11 (11), s. 74, 1930. DOI: 10.2307/1373790. (ang.). 
  26. ↑ E.R. Hall & R.M. Gilmore. New mammals from St. Lawrence island, Bering sea, Alaska. „University of California publications in zoology”. 38 (9), s. 399, 1932. (ang.). 
  27. ↑ Z.-j. Young. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and Primates other than Sinanthropus from locality 1 at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica”. 8 (3), s. 101, 1934. (ang.). 
  28. ↑ В.Н. Скалой. Новые данные по фауне млекопитающих и птиц Сибири и Дальне-Восточного Края. „Известия Госпoдина прогивочум. института Сибири и ДВК”. 2, s. 45, 1935. (ros.). 
  29. ↑ И.И. Колюшев. „Труды Биологического НИИ Томского института”. 1, s. 1, 1935. (ros.). 
  30. ↑ С.У. Строганов. „Бюллетень научно-исследовательского института зоологии Московского государственного университета им. М. Н. Покровского”. 3, s. 110–112, 1936. (ros.). 
  31. ↑ Н.Ф. Егорин. Материалы к изучению грызунов таежной полосы западной Сибири. „Трудов Биологического Научно-Исследовательского Института”. 6, s. 147, 1939. (ros.). 
  32. ↑ a b Ognev 1944 ↓, s. 181.
  33. ↑ Ognev 1944 ↓, s. 182.
  34. ↑ H.W. Setzer. A new subspecies of Microtus oeconomus from Alaska. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 65, s. 75, 1952. (ang.). 
  35. ↑ L. Siivonen: Nordeuropas däggdjur. Stockholm: Norstedt et Söners, 1968. (szw.).
  36. ↑ a b F. Courant, P. Brunet-Lecomte, V. Volobouev, J. Chaline, J.P. Quéré, A. Nadachowski, S. Montuire, G. Bao, L. Viriot, R. Rausch, M. Erbajeva, D. Shi & P. Giraudoux. Karyological and dental identification of Microtus limnophilus in a large focus of alveolar echinococcosis (Gansu, China). „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 322 (6), s. 480, 1999. (ang.). 
  37. ↑ a b c d e f g A.V. Linzey i inni, Microtus oeconomus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2 [dostęp 2021-12-01] (ang.).
  38. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 238. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  39. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Microtus (Alexandromys) oeconomus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-12-01].
  40. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 358. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  41. ↑ a b c d e f g h J. Nijhof: Nederlandse namen van de overige Knaagdieren, waaronder alle Muizen. paulvoorhaar.nl. [dostęp 2021-11-28]. (niderl.).
  42. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 141.
  43. ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 51.
  44. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 147.
  45. ↑ a b c d e f The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  46. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 112.
  47. ↑ Roderick MacFarlane. Inuvialuit Pitqusiit Inuuniarutait: Inuvialuit Living History. [dostęp 2021-12-01]. (ang.).
  48. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 269. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  49. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 139.
  50. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 37.
  51. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 154.
  52. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 193.
  53. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
  54. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Chad Bieberich: Microtus oeconomus. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2007. [dostęp 2017-05-08].
  55. ↑ a b c d e U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 330. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  56. ↑ a b c d Root Vole. [w:] North American Mammals [on-line]. Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie. [dostęp 2017-05-08].
  57. ↑ Nornik północny. [w:] Atlas ssaków Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2017-04-24. [dostęp 2017-05-08].
  58. ↑ a b c d Marcin Siuchno, Dawid Kaźmierczak: Nornik północny (Microtus oeconomus). Bagna są dobre, 2013-05-06. [dostęp 2017-05-08].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nornik_północny&oldid=73124889”