Ofensywa w Saarzedziałania wojenne prowadzone w pierwszym okresie II wojny światowej na froncie zachodnim po wypowiedzeniu przez Francję i Wielką Brytanię 3 września 1939 wojny III Rzeszy po agresji III Rzeszy na Polskę.

Ofensywa w Saarze
II wojna światowa, front zachodni
Ilustracja
Żołnierz francuski w Saarze 9 września 1939 r.
Czas

7–12 września 1939

Miejsce

Saara

Terytorium

Francja, III Rzesza

Przyczyna

agresja III Rzeszy na Polskę,
wypowiedzenie wojny Niemcom przez Francję oraz Wielką Brytanię

Wynik

nierozstrzygnięta

Strony konfliktu
 III Rzesza  Francja
Dowódcy
Erwin von Witzleben Maurice Gamelin
André-Gaston Prételat
Siły
22 dywizje, ok. 100 dział 40 dywizji, 2400 czołgów, 4700 dział
Straty
196 zabitych, 356 rannych, 114 zaginionych[1] 2000 zabitych, rannych i zaginionych[2]
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej
Mapa konturowa Rzeszy Niemieckiej, blisko lewej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
49°10′N 7°15′E/49,166667 7,250000
Mapa pokazująca skrawki niemieckiego terytorium zajęte przez Francuzów w czasie ofensywy w Saarze

Przebieg bitwy edytuj

Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Armia francuska 7 września 1939 roku siłami 3 i 4 Armii po przekroczeniu granicy francusko-niemieckiej w Zagłębiu Saary zajęła teren bezpośrednio przyległy do niemieckiej głównej linii obrony, łamiąc opór niemieckich jednostek granicznych oraz czyszcząc graniczne pola minowe Niemców. Tereny te jednak były wcześniej w ramach tzw. operacji „oczyszczenie strefy czerwonej” (niem. Freimachung der Roten Zone) specjalnie przygotowane. Niemcy ewakuowali z tych terenów ludność cywilną. Ofensywa kosztowała Francję 1750 żołnierzy i 98 oficerów (zabici, ranni oraz zaginieni w okresie ofensywy, do 16 października 1939 r.)[3] – przykładowo 21 DP straciła do 15 września 76 zabitych, 4 zaginionych, 241 rannych[4], były to straty porównywalne do tych, jakie niemiecka 21 DP poniosła pod Nowogrodem nad Narwią w podobnym okresie, Alianci stracili około 120 samolotów, Niemcy 56. Termin głównego uderzenia został określony, zgodnie z polsko-francuską konwencją wojskową, na piętnasty dzień po rozpoczęciu mobilizacji francuskiej (tzn. 17 września). Do tej chwili Francja zmobilizowała na kontynencie 70 dywizji, z których część przerzucono nad granicę.

Przerwanie działań wojennych edytuj

12 września 1939 roku w Abbeville odbyło się jednak posiedzenie francusko-brytyjskiej Najwyższej Rady Wojennej z udziałem Neville Chamberlaina, Edouarda Daladiera i referującego głównodowodzącego armii francuskiej gen. Maurice Gamelina. W konsekwencji narady podjęto decyzję o maksymalnym zmobilizowaniu środków, zanim zostaną podjęte duże operacje lądowe oraz ograniczeniu działań powietrznych[5] RAF i Armee de l’Air nad Niemcami w celu minimalizacji niemieckiego odwetu[6]. Oznaczało to w praktyce wstrzymanie wszystkich działań ofensywnych armii francuskiej na przedpolu Linii Zygfryda i złamanie zobowiązań sojuszniczych wobec Polski podjętych 19 maja 1939 roku w aneksie do konwencji wojskowej polsko-francuskiej z 1921, uzgodnionym przez delegację pod przewodnictwem gen. Tadeusza Kasprzyckiego oraz gen. Maurice Gamelin[7][8] i ratyfikowanym poprzez podpisanie w Paryżu 4 września 1939 protokołu politycznego do konwencji. Strona francuska zwlekała z podpisaniem protokołu i dokonała tego dopiero pod naciskiem Brytyjczyków już po wybuchu wojny. Protokół ze strony Rzeczypospolitej podpisał ambasador Juliusz Łukasiewicz, ze strony Francji minister spraw zagranicznych Republiki Georges Bonnet[9].

Aneks do konwencji wojskowej zobowiązywał stronę francuską do rozpoczęcia ofensywy głównymi siłami w piętnastym dniu od rozpoczęcia mobilizacji armii francuskiej, a działania powietrzne nad Niemcami od chwili rozpoczęcia działań wojennych przeciw Niemcom. Ambasadorowie Rzeczypospolitej w Wielkiej Brytanii – Edward Raczyński i we Francji – Juliusz Łukasiewicz bezskutecznie próbowali wpłynąć we wrześniu 1939 na wykonanie zobowiązań krajów sojuszniczych.

Protokół z maja 1939 r. zobowiązywał stronę francuską do rozpoczęcia ofensywy siłami głównymi w piętnastym dniu od rozpoczęcia mobilizacji armii francuskiej, a ofensywę powietrzną nad Niemcami od chwili rozpoczęcia działań wojennych Niemiec przeciw sojusznikowi[a]. Generałowie Stachiewicz i Kutrzeba szacowali, że musi minąć sześć do ośmiu tygodni, by Polacy odczuli efekty ofensywy francuskiej. Ambasadorowie Rzeczypospolitej w Wielkiej Brytanii – Edward Raczyński i we Francji – Juliusz Łukasiewicz bezskutecznie próbowali wpłynąć we wrześniu 1939 na wykonanie zobowiązań krajów sojuszniczych[10]. Była to ze strony Francji i Wielkiej Brytanii klasyczna felonia – zdrada sojusznika na polu bitwy, przy czym to Francuzi wpływali hamująco na Brytyjczyków[b][11]. Na założeniu ofensywy sojuszniczej w piętnastym dniu od rozpoczęcia francuskiej mobilizacji oparty był plan obrony „Z” i strategia obrony terytorium Polski marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego

W połowie września sytuacja, po początkowych klęskach zaczęła się stabilizować. Wojsko cofało się na południowy wschód, ku „przedmościu rumuńskiemu”, w oparciu o które Rydz-Śmigły zamierzał kontynuować walkę. Powoli przestawały również grać decydującą rolę te czynniki, które sprzyjały Niemcom. Polska południowo-wschodnia nie była bowiem terenem, na którym można byłoby rozwinąć działania wojsk pancernych. Spodziewano się, i słusznie, nadejścia dni, podczas których ze względu na warunki meteorologiczne Luftwaffe musiałaby ograniczyć swą aktywność. Zaczynała się wojna piechoty z piechotą. A w takiej konfrontacji znajdująca się w obronie strona polska miała duże szanse. Plan Rydza miałby zatem szansę powodzenia, zwłaszcza że zakładał, iż niedługo działania wojenne rozpoczną Francuzi i tym samym odciążą front polski[12][13][14][8]

Uwagi edytuj

  1. I. W wypadku agresji niemieckiej przeciwko Polsce lub w wypadku zagrożenia żywotnych interesów Polski w Gdańsku, co wywołałoby zbrojną akcję Polski, Francuskie Siły Zbrojne rozpoczną automatycznie działania w sposób następujący: 1. Francja podejmie natychmiast działania powietrzne zgodnie z uprzednio ustalonym planem. 2. Gdy tylko część sił francuskich będzie gotowa (około trzeciego dnia I +), Francja stopniowo przystąpi do działań ofensywnych o ograniczonych celach. 3. Gdy tylko zaznaczy się główny wysiłek niemiecki przeciw Polsce, Francja głównymi siłami rozpocznie działania ofensywne przeciwko Niemcom (poczynając od piętnastego dnia I +) Protokół końcowy francusko-polskich rozmów sztabowych 15–17 maja 1939 w: Bellona, Londyn 1958 z. II s. 176–177.
  2. 'Kłamstwa w tej mierze, fałszywe informacje, niepowiadomienie aż do końca o postanowieniach niewdrażania ofensywy powietrznej, a potem lądowej na Niemcy – nie dają się wytłumaczyć niczym. Ten nieszczery, wręcz kłamliwy, nie liczący się z jakimikolwiek zobowiązaniami stosunek władz politycznych i wojskowych Francji i Anglii we wrześniu do Polski – może być nazwany jednym tylko, wystarczająco precyzyjnym terminem: była to felonia – zdrada sojusznika na polu bitwy. Leszek Moczulski, Wojna polska, Wyd. III, Lublin 1990, s. 422. Por. też Marek Kornat, Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej. Warszawa 2002, Wyd. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, ISBN 83-915767-2-8; s. 501–527 (Dlaczego władze II Rzeczypospolitej nie brały pod uwagę zagrożenia ze strony ZSRR w 1939 r.?), s. 531–654 (Aneks: Dyplomacja II Rzeczypospolitej wobec zbliżenia niemiecko-sowieckiego w świetle nie publikowanych dokumentów – dokumenty). Por. też Juliusz Łukasiewicz, Dyplomata w Paryżu. 1936–1939. Wspomnienia i dokumenty Juliusza Łukasiewicza Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie rozszerzone, opr. Wacław Jędrzejewicz i Henryk Bułhak, Londyn 1989, Wyd. Polska Fundacja Kulturalna, ISBN 0-85065-169-7; Edward Bernard Raczyński, W sojuszniczym Londynie. Dziennik ambasadora Edwarda Raczyńskiego 1939–1945, Warszawa 1990, Nowa, no ISBN. Por. Paul Johnson, Historia świata (od roku 1917), Londyn 1989, wyd. Polonia Book Fund, ISBN 0-902352-80-6, s. 390.

Przypisy edytuj

  1. Full text of „Berlin diary: the journal of a foreign correspondent, 1934-1941” [online], archive.org [dostęp 2019-08-21] (ang.).
  2. 666-4 Bad Request !!! [online], www.cheminsdememoire.gouv.fr [dostęp 2019-08-21].
  3. Za P. Gaujac Septembre 1939. L’Offensive sur la Sarre, Batailles 11/2005.
  4. Za Y. Bueffaut, Septembre 39 (2), Varsovie et la Sarre, w „Armes Militaria Magazine” H-S no. 40.
  5. Między 9–13 września AdlA straciła w działaniach nad Niemcami ogółem 28 samolotów: 9 myśliwskich, 18 rozpoznawczych, 27 zabitych, 22 rannych, 28 zaginionych lotników. Pierre Watteeuw LES PERTES DE LA CHASSE DE JOUR ALLEMANDE EN FRANCE VOLUME 1 : SEPT. 1939 – DÉC. 1940.
  6. Stenogram „Wnioski wynikające z wymiany poglądów” pkt. 2 i 3, [w:] François Bédarida: La stratégie secrète de la drôle de guerre, Le Conseil suprême interallié, septembre 1939 avril 1940.
  7. Pełny tekst dokumentu: Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej, T. I, Kampania wrześniowa cz. 1, s. 94. Por. też Protokoły polsko-francuskich rozmów sztabowych odbytych w Paryżu w maju 1939 r., w: Bellona, Londyn 1958, z. 2, s. 165–179.
  8. a b Protokół końcowy francusko-polskich rozmów sztabowych 15 – 17 maja 1939.
  9. Protocole franco-polonais signé à Paris le 4 septembre 1939.
  10. Juliusz Łukasiewicz: Dyplomata w Paryżu. 1936–1939. Wspomnienia i dokumenty Juliusza Łukasiewicza Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej, Wydanie rozszerzone, opr. Wacław Jędrzejewicz i Henryk Bułhak, Londyn 1989, Wyd. Polska Fundacja Kulturalna, ISBN 0-85065-169-7, s. 345–388 (gdzie opis sytuacji militarnej, szczegółowy opis prób wyegzekwowania przez Polskę zobowiązań sojuszniczych Francji i Wielkiej Brytanii wraz z dokumentami dyplomatycznymi i innymi źródłami); Edward Raczyński: W sojuszniczym Londynie. Dziennik ambasadora Edwarda Raczyńskiego 1939–1945, Warszawa 1990, Nowa, no ISBN, s. 35–50 (działania dyplomacji i polskiej misji wojskowej w Londynie).
  11. „w razie gdyby głównym celem niemieckiego ataku stał się polski sojusznik Francuzi zobowiązali się do wkroczenia w granice Rzeszy i podjęcia działań ofensywnych "głównymi siłami", poczynając od piętnastego dnia po dniu początkowym powszechnej mobilizacji ich sił zbrojnych.(…) Zgodnie bowiem z zapisami protokołu Kasprzycki-Gamelin ofensywa francuskiej "siły głównej" miała ruszyć 15 + 1 dni po rozpoczęciu mobilizacji.” Wojciech Mazur, Offensive pour la Pologne w: "Technika Wojskowa Historia" nr.4/2023 s.6,7.
  12. Paweł Wieczorkiewicz, Wojna polska w: Łańcuch historii, Łomianki [2014], Wydawnictwo LTW, ISBN 978-83-7565-256-7, s. 452
  13. Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej. T. I. Kampania wrześniowa cz. 1, s. 94.
  14. Protocole Gamelin – Kasprzycki