Osetia Północna
Osetia Północna (oficj. Republika Osetii Północnej – Alania[2], ros. Республика Северная Осетия – Алания, Riespublika Siewiernaja Osietija – Ałanija, oset. Цæгат Ирыстоны Аланийы Республикæ) – jedna z autonomicznych republik wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej, położona na Kaukazie Północnym.
| republika | |||||
| |||||
| |||||
| Hymn: | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
RU-SE | ||||
| Zarządzający |
Siergiej Mieniajło (pełniący obowiązki) | ||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
7987 km² | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
86,82 os./km² | ||||
| Tablice rejestracyjne |
15 | ||||
| Strefa czasowa |
czas moskiewski, UTC+3:00 | ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie Rosji.svg)
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Geografia edytuj
Osetia Północna, zwana także Alanią, należy do Federacji Rosyjskiej. Leży na północnym skraju dużego kaukaskiego grzbietu górskiego, oddzielającego Kaukaz Północny od Kaukazu Południowego. Po drugiej stronie gór leży Osetia Południowa, należąca do Gruzji. Osetia Północna ma powierzchnię ok. 8 tys. km² i liczy około 700 tys. mieszkańców, z czego ok. 25% stanowią Rosjanie. Prawie połowa ludności mieszka w stolicy, Władykaukazie, która w czasach radzieckich nosiła nazwę Ordżonikidze.
Republika graniczy na południu z Gruzją i wchodzącą formalnie w jej skład separatystyczną Osetią Południową, na zachodzie z Kabardyno-Bałkarią, na wschodzie z Czeczenią i Inguszetią. Rosja leży na północy. Prawie 2 tysiące kilometrów dzieli Władykaukaz od Moskwy.
Stolicą Osetii Północnej jest Władykaukaz. Inne miasta to Ardon, Ałagir, Digora, Mozdok i Biesłan.
Strefa czasowa edytuj
Osetia Północna należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.
Demografia edytuj
Statystyki demograficzne edytuj
- Ludność ogółem: 710 275 (2002)
- Ludność miejska: 464 875 (65,5%)
- Ludność wiejska: 245 400 (34,5%)
- Mężczyźni: 336 035 (47,3%)
- Kobiety: 374 240 (52,7%)
- Liczba kobiet przypadająca na 1000 mężczyzn: 1114
- Średnia wieku w całej populacji: 33,8 lat
- Średnia wieku w miastach: 34,2 lat
- Średnia wieku na wsiach: 32,9 lat
- Średnia wieku mężczyzn: 30,4 lat
- Średnia wieku kobiet: 36,9 lat
- Liczba gospodarstw domowych: 200 191 (z 690 806 mieszkańcami)
- Liczba gospodarstw domowych w miastach: 143 397 (z 447 884 mieszkańcami)
- Liczba gospodarstw domowych na wsiach: 56 794 (z 242 922 mieszkańcami)
- Przyrost naturalny (2005)
- Liczba urodzeń: 7894 (współczynnik urodzeń 1,12%)
- Liczba zgonów: 8654 (współczynnik zgonów 1,23%)
- Ubytek naturalny: 760 (współczynnik przyrostu naturalnego – 0,11%)
Narodowości edytuj
Struktura narodowościowa (2002):
- Osetyjczycy: 445,3 tys. (62,7%)
- Rosjanie: 164,7 tys. (23,2%)
- Ingusze: 21,4 tys. (3,0%)
- Ormianie: 17,2 tys. (2,4%)
- Ukraińcy: 5,2 tys. (0,7%)
- Czeczeni: 3,4 tys. (0,5%)
- Kabardyjczycy: 2,8 tys. (0,4%)
- Turcy: 2,8 tys. (0,4%)
- Azerowie 2,4 tys. (0,3%)
- Grecy 2,3 tys. (0,3%)
- Tatarzy 2,1 tys. (0,3%)
- Koreańczycy 1,8 tys. (0,3%)
- Cyganie 1,6 tys. (0,2%)
- Białorusini 1,0 tys. (0,1%)
- Pozostali i o nieustalonej narodowości: 56,4 (5,1%)
Zmiany struktury narodowościowej edytuj
Zmiany struktury narodowościowej Osetii Północnej na podstawie danych spisowych:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osetyjczycy | 139 120 (60,3%) | 165 616 (50,3%) | 215 463 (47,8%) | 269 326 (48,7%) | 299 022 (50,5%) | 334 876 (53,0%) | 445 310 (62,7%) |
| Rosjanie | 50 272 (21,8%) | 122 614 (37,2%) | 178 654 (39,6%) | 202 367 (36,6%) | 200 692 (33,9%) | 189 159 (29,9%) | 164 734 (23,2%) |
| Ingusze | 1 540 (0,7%) | 6 106 (1,9%) | 6 071 (1,3%) | 18 387 (3,3%) | 23 663 (4,0%) | 32 783 (5,2%) | 21 442 (3,0%) |
| Ormianie | 6 921 (3,0%) | 8 932 (2,7%) | 12 012 (2,7%) | 13 355 (2,4%) | 12 912 (2,2%) | 13 619 (2,2%) | 17 147 (2,4%) |
| Ukraińcy | 14 282 (6,2%) | 7 063 (2,1%) | 9 362 (2,1%) | 9 250 (1,7%) | 10 574 (1,8%) | 10 088 (1,6%) | 5 198 (0,7%) |
| Inni | 18 646 (8,1%) | 18 874 (5,7%) | 29 019 (6,4%) | 39 896 (7,2%) | 45 139 (7,6%) | 51 903 (8,2%) | 56 444 (7,9%) |
Religie edytuj
Zdecydowana większość mieszkańców kraju wyznaje prawosławie. Istnieje także mniejszość muzułmańska, którą tworzą głównie Ingusze oraz przedstawiciele innych kaukaskich mniejszości narodowych. Także wśród Osetyjczyków, w zdecydowanej większości prawosławnych istnieje kilkuprocentowa mniejszość wyznająca islam sunnicki.
Języki edytuj
Status języka urzędowego na terenie Osetii posiadają na równi język rosyjski i osetyjski.
Język rdzennych mieszkańców kraju – Osetyjczyków posiada dwa główne dialekty: zachodnioosetyjski digoron oraz wschodnioosetyjski iron, który stał się podstawą opracowania języka literackiego i do którego zalicza się także dialekt tual, którym posługuje się ludność Osetii Południowej. Język osetyjski zachował wiele archaicznych cech, charakterystycznych dla języków irańskich (m.in. zachowanie przypadków), natomiast jego fonetyka jest pod silnym wpływem sąsiednich języków kaukaskich. W słowniku widoczne są silne wpływy języka rosyjskiego.
Historia edytuj
Alanowie, przodkowie dzisiejszych Osetyjczyków, osiedlili się w Osetii Północnej prawdopodobnie już w IV w. po Chr., gdy spokrewnione z nimi plemiona Sarmatów zostały podbite przez Hunów. W następnym okresie rozwinęli system feudalny i w IX w. przyjęli chrześcijaństwo.
W XIII w. w wyniku najazdów Mongołów Alanowie przenieśli się w odległe doliny i góry Kaukazu. Świadectwem tych wojen do dzisiaj są wysokie baszty obronne, w których ludność chroniła się przed wrogami. W późniejszym czasie Osetia coraz bardziej zwracała się ku Rosji, szukając wsparcia w konfliktach z muzułmańskimi Turkami Osmańskimi, Tatarami Krymskimi, a także z Czeczenami i Inguszami.
Ostatecznie w drugiej połowie XVIII w. do Rosji udali się wysłannicy, którzy w drodze rokowań doprowadzili do przyłączenia Osetii do Rosji.
Po rewolucji październikowej Północna Osetia najpierw stanowiła część Górskiej ASRR, a po jej rozwiązaniu otrzymała autonomię jako Północnoosetyjski Obwód Autonomiczny. W 1936 autonomię poszerzono i powstała Północnoosetyjska ASRR.
Po rozpadzie ZSRR i proklamowaniu niepodległej Rosji, Północnoosetyjska ASRR jako Osetia Północna-Alania uzyskała status podmiotu Federacji Rosyjskiej.
Osetia Południowa edytuj
Osetia Południowa w okresie ZSRR stanowiła obwód autonomiczny w ramach Gruzińskiej SRR. Po dojściu do władzy w Gruzji nacjonalistycznego prezydenta, Zwiada Gamsachurdii, który domagał się Gruzji dla Gruzinów, Osetia Południowa uchwałą osetyjskiej Rady Najwyższej proklamowała niepodległość. W odpowiedzi na to Gruzja anulowała autonomiczny status Osetii Południowej i uznała to terytorium za część Gruzji, wskutek czego doszło do brutalnych zamieszek, a w latach 1992-1993 – gdy odwołano pospiesznie wysłane w ten rejon oddziały specjalne rosyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – do wojny. Ta zakończyła się 24 czerwca 1992 zawieszeniem broni, którego realizację nadzorował obserwator Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), jak również rosyjskie siły pokojowe. Status Osetii Południowej do dziś nie jest wyjaśniony i nie ma perspektyw na rozwiązanie tego problemu.
Problem graniczny z Inguszetią edytuj
Na początku lat 90. Osetia Północna i Inguszetia wplątały się w konflikt zbrojny o wschodnią część rejonu prigorodnego, który obydwa narody traktowały jako należący do ich kraju. Problem dotyczący przynależności tego rejonu zaczął się w 1944, kiedy to po likwidacji Czeczeńsko-Inguskiej ASRR zamieszkujący dotychczas ten rejon Ingusze zostali w ramach stalinowskich represji deportowani do Kazachstanu, a obszar ten włączono do ówczesnej Północnoosetyjskiej ASRR. Mimo reaktywowania Czeczeńsko-Inguskiej ASRR (1957) i powrotu większości Inguszy do dawnych domów, tereny te pozostawiono w składzie Osetii. W konsekwencji konfliktu z lat 90. kilka tysięcy Inguszy, mieszkających dotąd w rejonie prigorodnym i w innych częściach Osetii Północnej, została wypędzona, a ich domy przydzielono uciekinierom z Osetii Południowej. Do dzisiaj kwestia ta nie została rozwiązana, zaś wypędzeni Ingusze żyją w większości w obozach dla uchodźców.
Prezydenci Osetii Północnej edytuj
- Achsarbek Gałazow 1994–1998
- Aleksander Dzasochow 1998–2005
- Tajmuraz Mamsurow 2005–2015
- Tamerlan Aguzarow 2015–2016
Miasta edytuj
Na terenie republiki znajdują się następujące miasta i osiedla typu miejskiego
|
Podział administracyjny edytuj
Obszar Osetii Północnej podzielony jest na 8 rejonów i jedno miasto wydzielone.
|
Tablice rejestracyjne edytuj
Tablice pojazdów zarejestrowanych w Osetii Północnej mają oznaczenie 15 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год [online] [dostęp 2021-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-04].
- ↑ Zmiany wprowadzone na 78. posiedzeniu Komisji (27 marca 2013 roku).
Linki zewnętrzne edytuj
- strona zwierzchnika republiki. glava.rso-a.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-27)].
- Internetowe wydanie gazety „Siewiernaja Osetija”. sevos.alanianet.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-13)].
- Bieżące wydarzenia w Osetii