Otto Wagner (architekt)

Otto Koloman Wagner (ur. 13 lipca 1841 w Penzing pod Wiedniem, zm. 11 kwietnia 1918 w Wiedniu) – czołowy austriacki architekt i urbanista okresu secesji i początków modernizmu, lider stowarzyszenia Secesja Wiedeńska, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu.

Otto Koloman Wagner

Otto Wagner
Data i miejsce urodzenia	13 lipca 1841 Penzing (Wiedeń)
Data i miejsce śmierci	11 kwietnia 1918 Wiedeń
Narodowość	austriacka
Alma mater	Berlińska Akademia Budownictwa (1861), Akademia Sztuk Pięknych w Wiedniu (1862)
Uczelnia	Akademia Sztuk Pięknych w Wiedniu (1894-1915)
Nagrody	Członek honorowy: Société centrale des Architectes Françaises w Paryżu Cesarskiego Towarzystwa Architektów w Petersburgu Société centrale d'Architecture de Belgique w Brukseli Towarzystwa Architektów w Amsterdamie Institute of American Architects w Nowym Jorku Societade des Architects Portugueses w Lizbonie Stowarzyszenia Węgierskich Architektów w Budapeszcie.
Wpływy	Jeden z głównych twórców modernizmu w architekturze, współtwórca secesji wiedeńskiej
Wpłynął na	Max Hegele, Jože Plečnik, Max Fabiani, Koloman Moser, Joseph Maria Olbrich, Rudolf Schindler, Friedrich Ohmann, Hans Mayr, Karl Ehn, Pavel Janák, Josef Chochol
Praca
Budynki	Teatr Muzyczny w Wiedniu (1864-1865) Synagoga w Budapeszcie (1871-1872) Kolumnada Franciszka Józefa w Wiedniu (1889) Krypta rodziny Wagnerów (1881) Gmach Banku Krajowego w Wiedniu (1883-1884) Willa Wagner I w Wiedniu (1885-1886) estakady i pawilony stacji kolei miejskiej w Wiedniu (1894-1901) Kaplica św. Jana Nepomucena w Wiedniu (1895-1896) nadbrzeża kanału i kanał Dunaj (1898-1908) Dom Majolikowy w Wiedniu (1898-1899) Pocztowa Kasa Oszczędnościowa w Wiedniu,(1903-1906, 1910) Villa Wagner 2 w Wiedniu, (1905 i 1912-1913) szpital psychiatryczny wraz z kościołem św. Leopolda (1902-1907) pawilon w szpitalu Wilhelminy (1912-1913)
Projekty	plan generalny modernizacji Wiednia (1893)
Odznaczenia

Życiorys

Otrzymał staranne wykształcenie. Ukończył dwie klasy wiedeńskiego gimnazjum akademickiego (1852) a następnie szkołę opactwa benedyktynów w Kremsmünster w Górnej Austrii (1856). Na Politechnice Wiedeńskiej po zdaniu matury (1857) studiował matematykę, fizykę, pomiary geometryczne, technologię i rysunek (1857-1859). Studia uzupełniał u asystenta Karla Friedricha Schinkla – Carla Ferdinanda Bussego w królewskiej Berlińskiej Akademii Budownictwa (1860-1861), a następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu (1861-1862). Był tam uczniem Augusta Sicarda von Sicardsburg i Eduarda van der Nülla.

Bardzo uzdolniony, mając 21 lat w 1862 rozpoczął pracę w zespole Ludwiga von Förstersa (1797–1863). Po jego śmierci prowadził samodzielną pracownię architektoniczną projektując w duchu historyzmu w stylu neorenesansowym. Był także budowniczym realizującym projekty architektoniczne Heinricha von Förstera, Emila von Förstera i Theophila von Hansena. W latach 70. i 80. XIX wieku zrealizował szereg willi i budynków mieszkalnych w Wiedniu a także w innych miastach monarchii habsburskiej. Jego najważniejszym projektem z tego okresu jest synagoga w Budapeszcie (1871-1872). Uczestniczył wówczas w wielu konkurach architektonicznych, w tym organizowanych przez dwór cesarski.

Jest uważany za jednego z najważniejszych pionierów wczesnego modernizmu, zarówno jako autor licznych projektów architektonicznych, jak i tekstów teoretycznych. Jego odchodzenie od historyzmu rozpoczęło się już w latach 80. XIX wieku, kiedy zaczął stosować bardziej swobodne podejście do jego form a także konstrukcji budynków. M.in. w pierwszym znaczącym wybudowanych w latach 1882-1884 przez Wagnera budynku publicznym Österreichische Länderbank przy Hohenstaufengasse 3. zaaranżował pokoje w zgiętej osi – z okrągłym, szklanym dachem pełniącym funkcję zawiasu – i tym samym stworzył jeden z najbardziej innowacyjnych budynków biurowych swoich czasów. W latach 1885-1886 zbudował dla siebie i ukochanej żony Louise pierwszą willę na przedmieściu Wiednia w Penzing. Jej wymiary i wyposażenie w istocie przypominały pałacyk. W 1905 sprzedał ten obiekt i na sąsiedniej nieruchomości zbudował mniejszą drugą willę. Zmiana jego języka formalnego jego projektów stała się już bardziej widoczna w budynku mieszkalnym zbudowanym około 1887 przy Universitätsstrasse 12 w którym odszedł od obowiązującego dotąd rygorystycznego rytmu z wydłużonymi osiami okien i płaskimi listwami pilastrowymi, a także ograniczył wystrój zewnętrzny.

Po 1893 stał się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli nowego kierunku w architekturze i sztuce – secesji i modernizmu. W swojej książce „Nowoczesna architektura”, wydanej w 1895 za Georgiem Semperem głosił konieczność uniezależnienia się od wzorców przeszłości. Propagował m.in. stosowanie prostych układów horyzontalnych, płaskich dachów i eliminację ozdób, podporządkowując w swoich dziełach dekorację konstrukcji i materiałowi. Wagner doceniał znaczenie nowych materiałów, np. żelazo, w którym widział duże możliwości w architekturze, której przyszłość widział w prostych elementach belek i słupów, w wielkich płaszczyznach ścian. To zerwanie z dotychczasowymi kategoriami estetycznymi XIX wieku wynikały w dużej mierze z podejmowanych przez niego nowych zadań architektonicznych takich jak domy towarowe, dworce kolejowe, fabryki, a przede wszystkim budowy wiedeńskiej kolejki miejskiej Stadtbahn (1894–1901) i rozbudowy nabrzeży na kanale Dunaju(1898-1908). Najlepszym przykładem przemiany stylowej Wagnera jest Pocztowa Kasa Oszczędności w Wiedniu, której wielka hala zwraca uwagę swoją prostotą i nowoczesnością z widocznymi stalowymi filarami i belkami, gładkimi powierzchniami ścian bez ozdób i jasnym szklanym sklepieniem na konstrukcji aluminiowej. W latach 1899–1905 był członkiem Secesji Wiedeńskiej, jej najbardziej charyzmatyczną postacią i liderem. W jego skład weszli także jego najbardziej utalentowani studenci i współpracownicy, tacy jak Joseph Maria Olbrich i Josef Hoffman. Starał się realizować ideę jedności architektury wielokrotnie projektując wyposażenie wnętrz i meble – zwłaszcza własnych mieszkań, m.in. w Wiedniu przy Köstlergasse 1-3, a także w dwóch kamienicach w Wiedniu, przy ul Wienzeile 38-40. Podobnie postąpił także przy projektowaniu wnętrz kościoła szpitalnego św. Leopolda w Steinhof. W tym ostatnim chciał połączyć wymogi estetyki modernistycznej z tradycją budownictwa kościelnego, za co spotkał się z krytyką bardziej zachowawczych kręgów społeczności wiedeńskiej.

Był także znaczącym urbanistą. Jego pierwszą znaczącą pracą w tym zakresie było powstałe jeszcze w związku z historyczną tradycją duże studium urbanistyczne dla dzielnicy muzealnej „Artibus” (1880) które spotkała się z dużym uznaniem w kręgach projektantów i architektów. Jego oryginalnym wkładem w rozwój modernistycznej urbanistyki stał się przedstawiony na konkursie w 1893 ogólny plan Wiednia. Opierając się na założeniu nieustannie rozwijającego się miasta, Wagner widział rozwiązanie w stworzeniu klarownego układu linii ulic, z dominacją centrum miasta i stworzeniem jego obwodnicy. Zdecydowanie sprzeciwiał się lansowanej przez innych współczesnych urbanistów, takich jak Camillo Sitte czy Karl Henric koncepcji „malowniczego” krajobrazu miasta i opowiedział się za budową głównych osi miasta. W swoim studium „Die Großstadt” (1911) opowiadał się także za zagospodarowaniem lewego brzegu Dunaju, co zostało zrealizowane dopiero w latach 60. i 70. XX wieku.

Był także wykładowcą akademickim – profesorem od 1913 profesorem honorowym Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu (1894-1915). Zastąpił na tym stanowisku Carla Hasenauera. W latach 1911-1912 był także prorektorem Akademii Sztuk Pięknych. Współpracował z czasopismem „Hohe Warte” (1904-1907). Ze względu na autorytet, wynikający z jego zrealizowanych prac a także publikacji, jako nauczyciel przyciągnął najbardziej kreatywne umysły z Wiednia i krajów Austro-Węgier. Wielu z nich należało później do czołowych architektów swoich czasów, byli także Jan Kotera, Jože Plečnik, Max Fabiani, Josef Hoffmann założycielami narodowych szkół architektury. Do jego uczniów zaliczali się także m.in.: Koloman Moser, Joseph Maria Olbrich, Rudolf Schindler, Friedrich Ohmann, Hans Mayr, Karl Ehn, Pavel Janák i Josef Chochol. W okresie międzywojennym wielu jego uczniów było realizatorami programu budowy nowych dzielnic mieszkalnych „Czerwony Wiedeń”. Pracownicy biura planowania miasta Karl Ehn, Engelbert Mang i Hans Pfann, a także zaangażowani przez Hubert Gessner i Rudolf Perco byli zaangażowani w budowie monumentalnego „Volkswohnpaläste”.

Główne dzieła

okres historyzmu i odchodzenia od niego

• Teatr Muzyczny (Harmonietheater) w Wiedniu, Wasagasse 33 (1864-1865 – nieistniejąca)
• Synagoga w Budapeszcie, ul. Rumbach (1869-1872)
• Kolumnada Franciszka Józefa na Praterze (Franz Josefs-Säule auf dem Praterster) w Wiedniu (1889 – nieistniejąca)
• Krypta rodziny Wagnerów na Hietzinger Friedhof (1881)
• Bank Krajowy (Länderbank), w Wiedniu, Hohenstaufengasse 3 (1883-1884)
• pierwsza własna willa (Willa Wagner I) w Wiedniu, Hüttelbergstraße 14 (1885-1886)
• kaplica św. Jana Nepomucena (Johanneskapelle), Wiedeń, Währinger Gürtel 88 (1895-1896)

• 
  Synagoga w Budapeszcie – fasada
• 
  Synagoga w Budapeszcie – wnętrze
• 
  Bank Krajowy w Wiedniu – fasada
• 
  Willa Otto Wagnera, Wiedeń – Penzing, Hütteldorfer Straße 26
• 
  Bank Krajowy w Wiedniu – sala kasowa
• 
  Grobowiec rodziny Wagnerów

okres modernizmu

• plan generalny modernizacji Wiednia (Plan zur Regulierung in Wien), (1893)
• estakady i pawilony stacji kolei miejskiej w Wiedniu, (architektonische Ausgestaltung der Hochbauten und Brücken der Wiener Stadtbahn), (1894-1901)
• nadbrzeża kanału i kanał Dunaj (Kaianlagen am Donaukanal) – w tym system śluz Nußdorf oraz stopień Schützenhaus pod Kaiserbadem, (1898-1908)
• Dom Majolikowy (Majolikahaus) w Wiedniu, 1898-1899
• Pocztowa Kasa Oszczędnościowa (Postsparkassa) w Wiedniu, Georg Coch-Platz 2 (1903-1906, 1910)
• druga własna willa (Willa Wagner II) w Wiedniu, Hüttelbergstraße 28 (1905 i 1912-1913)
• plan szpitala psychiatrycznego (Psychiatrischen Krankenanstalt) wraz z kościołem św. Leopolda w Steinhof (Kirche St.Leopold), Wiedeń (1902-1907)
• pawilon w szpitalu Wilhelminy (Wilhelminenspital), Wiedeń Montleartstrasse 37 (1912-1913)
• Szpital wojenny dla żołnierzy w klasztorze w Hütteldorfer (1914-1915)

• 
  Kolejka miejska w Wiedniu – Pawilon stacji przy Karlsplatz, widok ogólny
• 
  Kolejka miejska w Wiedniu – Pawilon stacji przy Karlsplatz, drzwi wejściowe
• 
  Kolejka miejska w Wiedniu – wiadukt Heiligenstadt
• 
  Kolejka miejska w Wiedniu – Pawilon stacji Hietzing, widok ogólny
• 
  Kolejka miejska w Wiedniu – Pawilon stacji Hietzing, widok kopuły od wewnątrz
• 
  Kolejka miejska w Wiedniu – Pawilon stacji Hietzing, widok posadzki
• 
  Dom Majolikowy w Wiedniu, ul. Wienzeile 40
• 
  Austriacka Kasa Pocztowa w Wiedniu, Georg-Coch-Platz
• 
  Szpital psychiatryczny w Steinhof, Wiedeń
• 
  Kościół św. Leopolda w kompleksie szpitalnym Steinhof
• 
  Pawilon w kompleksie szpitalnym w Steinhof
• 
  Śluza Nussdorf na kanale Dunaj
• 
  Śluza Nussdorf na kanale Dunaj
• 
  Restauracja nad kanałem Dunaju
• 
  Willa Otto Wagnera, Wiedeń – Penzing, Hüttelbergstraße 14

Dorobek piśmienniczy (wybór)

• Promemoria, Wien 1876
• Erläuterungsbericht zum Entwurfe für den General-Regulierungsplan für Wien, Wien 1893
• Moderne Architektur, Wien 1895 (kolejne wydania 1898, 1902, 1913)
• Denkschrift über die Reorganisation der Kunstschulen u. der Kunstpflege, Wien 1904
• Zur Kunstförderung, Wien 1909
• Die Großstadt, eine Studie über diese, Wien 1911
• Die Qualitat des Baukünstlers, Wien 1912

Odznaczenia i wyróżnienia

Odznaczony: rosyjskim krzyżem kawalerskim 2 klasy orderu św. Stanisława (1873), serbskim krzyżem komandorskim orderu Krzyża Takowego (1885), austriackimi: – orderem Korony Żelaznej 3 klasy (1898) i krzyżem komandorskim orderu Franciszka Józefa (1907) oraz francuskim krzyżem oficerskim Legii Honorowej (1901). Członek honorowy: Société centrale des Architectes Françaises w Paryżu, Cesarskiego Towarzystwa Architektów w Petersburgu, Société centrale d'Architecture de Belgique w Brukseli, Towarzystwa Architektów w Amsterdamie, Institute of American Architects w Nowym Jorku, Societade des Architects Portugueses w Lizbonie oraz Stowarzyszenia Węgierskich Architektów w Budapeszcie. Od 1879 był honorowym obywatelem miasta Wiednia, a od 1917 doktorem honoris causa Politechniki w Dreźnie. Pełnił także wiele prestiżowych funkcji, m.in. przewodniczącego Międzynarodowego Kongresu Architektów w Wiedniu (1908) i wiceprzewodniczącego Stałego Komitetu Kongresu Sztuk Pięknych w Paryżu (1912).

Rodzina i życie prywatne

Był synem urzędnika i prawnika, notariusza kancelarii węgierskiej w Wiedniu Rudolfa Simeona Wagnera i Susanne z domu Huber. Wcześnie osierocony przez ojca – który zmarł na chorobę płuc gdy syn miał pięć lat. Początkowo związany z Anną z domu Paupie (1840–1912) z którą miał dwóch synów: architekta Otto Emmericha (1864–1945) i przedsiębiorcę Roberta Kolomana (1865–1954). Ożenił się dwukrotnie, pierwszy raz w 1868 z Josefine Domhart (1847–1889), z którą miał córki Susanne z męża Wallisch (1868–1937) i Margarete (1869-1880), następnie w 1884 z Louise z domu Stiffel (1855–1915) z którą z kolei miał syna Stefana (1884–1945) i córki Louise z męża Watzlawik (1885–1976) i Christine z męża Lüttgendorf (1889–1970).

Bibliografia

• Wagner Otto (1841-1918) w: Jerzy Z. Pająk, Adam Penkalla, Jerzy Szczepański, Słownik biograficzny XIX wieku, Toruń 2005, s. 636 ISBN 83-7441-179-1
• Otto Wagner w: Architektenlexikon Wien 1770 – 1945, online [31.12.2019]
• M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.

Linki zewnętrzne

• Otto Wagner (architekt) – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
• Otto Wagner – strona w serwisie Great Buildings Online
• Einige skizzen 1, Wien, 1905.
• Einige skizzen 2, Wien, 1905.
• Einige skizzen 3, Wien, 1905.