Panavia Tornado

Panavia Tornado – rodzina dwusilnikowych, odrzutowych samolotów myśliwsko-bombowych i ciężkich, dwumiejscowych samolotów myśliwskich o zmiennej geometrii skrzydeł wyprodukowanych przy współpracy Wielkiej Brytanii, Niemiec i Włoch. Istnieją trzy główne wersje samolotów Tornado: wersja szturmowa Tornado IDS (ang. Interdictor/Strike), wersja przechwytująca Tornado ADV (ang. Air Defense Variant) oraz wersja przeznaczona do walki elektronicznej Tornado ECR (ang. Electronic Combat/Reconaissance).

Panavia Tornado IDS

Tornado GR4 w barwach 15. Squadronu Royal Air Force przenoszący różnorodne uzbrojenie
Dane podstawowe
Państwo	Niemcy Wielka Brytania Włochy
Producent	Panavia Aircraft GmbH
Typ	samolot wielozadaniowy myśliwsko-bombowy
Załoga	2 pilotów
Historia
Data oblotu	14 sierpnia 1974
Lata produkcji	1979–1998
Dane techniczne
Napęd	2 × Turbo-Union RB-199
Ciąg	40,3 kN (71,2 kN z dopalaniem)
Wymiary
Rozpiętość	13,91 m
Długość	16,72 m
Wysokość	5,95 m
Powierzchnia nośna	26,6 m²
Masa
Własna	14091 kg
Startowa	27217 kg
Uzbrojenia	9000 kg
Osiągi
Prędkość maks.	2336 km/h (1,91 Ma)
Prędkość minimalna	213 km/h
Prędkość wznoszenia	76 m/s
Pułap	15240 m
Zasięg	3890 km – przelot
Promień działania	1389 km
Rozbieg	880 m
Dobieg	370 m
Współczynnik obciążenia konstrukcji	+7,5 g
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2 działka Mauser BK-27 kal. 27 mm Pociski rakietowe: przeciwokrętowe AS.34 Kormoran i Sea Eagle przeciwradarowe AGM-88 HARM, ALARM, przeciwlotnicze AIM-9 Sidewinder, SkyFlash, AIM-120 AMRAAM, szybujące Storm Shadow, przeciwpancerny Brimstone bomby kierowane typu Mark 13/18, Paveway i JDAM laserowe znaczniki celu np. TIALD
Użytkownicy
Arabia Saudyjska, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy
Rzuty

Historia

Rodowód samolotu Tornado jest złożony. Po drastycznych cięciach budżetu wojskowego Wielkiej Brytanii pod koniec lat 50. i 60. XX wieku i zaprzestaniu rodzimych projektów, brytyjski przemysł lotniczy nie był w stanie samodzielnie wytworzyć nowoczesnego odrzutowego samolotu bojowego, mogącego zastąpić starzejące się bombowce Canberra i wypożyczone od Amerykanów myśliwce F-4 Phantom II. Brytyjczycy postanowili szukać kooperantów na kontynencie: w 1966 r. zawiązali z Francuzami konsorcjum SEPECAT, które stworzyło lekki samolot szturmowy Jaguar. Strona francuska wycofała się jednak z negocjacji projektu samolotu AFVG (Anglo-French Variable Geometry – angielsko-francuskiego samolotu o zmiennym skosie skrzydeł), wobec czego brytyjska British Aircraft Corporation (BAC) pozyskała partnerów w postaci niemieckiego Messerschmitt-Bölkow-Blohm, włoskiego Fiata oraz holenderskiego Fokkera. Spółkę tych firm pod nazwą Panavia Aircraft GmbH utworzono w 1969 r. Planowano wytwarzać dwie wersje samolotu: jednomiejscową dla Luftwaffe, lotnictwa włoskiego AMI i holenderskiego KLu oraz dwumiejscową dla RAF-u i niemieckiego lotnictwa morskiego Marineflieger. Docelowo planowano wyprodukować około 900 egzemplarzy wszystkich wersji. Budową silnika dla przyszłego samolotu zajęło się konsorcjum przedsiębiorstw: brytyjski Rolls-Royce, niemiecki MTU i włoski FIAT. W trakcie prac z konsorcjum Panavia wycofali się Holendrzy, a Fiata zastąpiła włoska firma Alenia (dawniej Aeritalia).

W trakcie prac okazało się, że systemy awioniki i uzbrojenia są na tyle skomplikowane, iż samolot musi być obsługiwany przez dwóch członków załogi. Zarzucono prace nad wersją jednomiejscową, a Luftwaffe i AMI zamówiły wersję dwumiejscową.

Oblot prototypu odbył się 14 sierpnia 1974 roku w Manching w Niemczech. W lipcu 1976 roku rządy Wielkiej Brytanii, RFN i Włoch podpisały umowę o produkcji 809 sztuk samolotów Tornado. 644 maszyny miały zostać wykonane w wersji uderzeniowej, z czego RFN miała otrzymać 324 egzemplarze, Wielka Brytania – 200, zaś Włochy – 100. 165 sztuk wersji myśliwskiej Tornado ADV (Air Defence Variant) zostało zamówionych przez Wielką Brytanię (oznaczone Tornado F.3). Pierwsze seryjne Tornado dla Wielkiej Brytanii zostały wyprodukowane w 1979 roku, 5 czerwca 1979 roku RAF otrzymał pierwszy samolot w wersji uderzeniowej, zaś pierwszy dywizjon RAF uzbrojony w Tornado osiągnął gotowość bojową 1 lipca 1982 roku.

Pierwsze użycie bojowe samolotów tego typu nastąpiło podczas operacji „Pustynna Burza” (maszyny te należały do RAF-u oraz do lotnictwa włoskiego). Uderzeniowe Tornada RAF-u wykonywały najtrudniejsze zadania uderzeniowe na silnie bronione obiekty położone na głębokim zapleczu przeciwnika – lotniska, mosty, centra łączności i dowodzenia. Wraz z amerykańskimi F-15E Strike Eagle uczestniczyły również w polowaniu na ruchome wyrzutnie pocisków balistycznych Scud. W trakcie walk od ognia irackiej obrony przeciwlotniczej utracono 6 maszyn.

Po wprowadzeniu samolotu do służby, współpraca międzynarodowa w obrębie projektu trwała nadal w postaci centrum szkoleniowego w bazie RAF Cottesmore w Anglii. Samoloty były produkowane na użytek krajów biorących udział w projekcie, a także dla sił powietrznych Arabii Saudyjskiej, które zakupiły 96 Tornado IDS i 24 ADV. Oman planował zakup ośmiu Tornad ADV, ale z zakupu wycofano się w 1992 roku. Szturmowe Panavia Tornado nadal znajduje się w służbie RAF, Luftwaffe, AMI i lotnictwa Arabii Saudyjskiej. Krótka seria produkcyjna i wyrafinowane wyposażenie sprawiły, że samolot jest kosztowny w eksploatacji. Do 2009 Wielka Brytania wycofała większość Tornad F.3, pozostawiając w linii jedną eskadrę, którą rozformowano 22 marca 2011. Z trzech eskadr RAF-u latających na Tornadach w wersji szturmowej zakończenie służby jednej z nich zaplanowano na rok 2018, a pozostałych dwóch – na rok 2019. Zgodnie z tym planem ostatni lot bojowy Tornad RAF-u odbył się 31 stycznia 2019 roku z RAF Akrotiri w ramach operacji „Shader”.

Pozostali użytkownicy również planują stopniowe wycofywanie ze służby Tornad, które zostaną zastąpione nowszymi samolotami. Airbus rozpoczął już wstępne prace nad samolotem, który miałby zastąpić Tornada służące w Luftwaffe. Wstępne założenia odnośnie do tej przyszłościowej maszyny zakładają wprowadzenie jej do służby liniowej w roku 2035.

Wersje

• GR.1 – wersja szturmowa dla RAF-u, 229 sztuk (51 treningowych).
• GR.1A – wersja rozpoznawcza z głowicą na podczerwień zamiast działka, 14 nowych i 16 przebudowanych GR.1.
• GR.1B – wersja przeciwokrętowa przenosząca pocisk Sea Eagle, dla zastąpienia Blackburnów Buccaneerów, przebudowano 26 GR.1.
• GR.4 – modernizacja i odmłodzenie przeprowadzane w latach 1996–2003, silniki Turbo-Union RB199-34R Mk 103, 142 przebudowane GR.1.
• GR.4A – wersja rozpoznawcza z głowicą na podczerwień zamiast działka, 5 nowych i 25 przebudowanych GR.1A.
• F.2 – myśliwiec przechwytujący dla RAF-u, wersja wyjściowa, 18 sztuk.
• F.3 – wersja seryjna, silniki Turbo-Union RB199-34R Mk 104, 179 sztuk (52 treningowe) oraz 14 przebudowanych F.2, w 2003 część doposażono w pociski ALARM.
• ADV – oznaczenie producenta dla F.3 dla Arabii Saudyjskiej, 24 sztuki (6 treningowych).
• IDS – wersja szturmowa, 359 sztuk dla Niemiec (w tym 127 szturmowych, 55 treningowych i 35 ECR dla Luftwaffe oraz 100 szturmowych i 12 treningowych dla Marineflieger), 99 (12 treningowych) dla Włoch, 96 (24 treningowe) dla Arabii Saudyjskiej.
• ECR – wersja rozpoznawcza i przełamywania obrony przeciwlotniczej (SEAD), 35 nowych dla Niemiec z silnikami RB199 Mk.105, z wbudowanym systemem obserwacyjnym, bez działek, 16 przebudowanych IDS dla Włoch (oryginalne silniki i działko, podwieszany zasobnik rozpoznawczy RecceLite), pociski AGM-88 HARM.
• RET (Retro Enabling Task) – włoska modernizacja typu Mid-life upgrade, w odmianach RET6 (18 IDS od 2004), 7 (15 IDS od 2010) i 8 (15 ECR, 10 IDS od 2013), integracja z GBU-39 SDB i AGM-88E AARGM oraz zasobnikiem RecceLite, modernizacja awioniki.

Użytkownicy

Królewskie Saudyjskie Siły Powietrzne

81 IDS (dostarczono 96 IDS i 24 ADV)

Luftwaffe i Marineflieger

64 IDS, 29 ECR (dostarczono 324 IDS i 35 ECR)

Aeronautica Militare

57 IDS, 16 ECR (dostarczono 100 IDS, 16 przebudowano do ECR)

Włochy wykorzystywały 24 wypożyczone brytyjskie Tornado F.3, dla zastąpienia F-104ASA z powodu opóźnienia dostaw Eurofighter Typhoon, dostarczono je między 1995 i 1997 a zwrócono 2003-2004.

• 
  Tornado GR.4
• 
  Tornado F.3
• 
  Tornado ECR