Pax (mitologia)
Pax (łac. pāx – pokój, spokój, spoczynek) – w mitologii rzymskiej żeńskie bóstwo uosabiające pokój, uważana za córkę Jowisza i Iustitii. Jej odpowiednikiem w mitologii greckiej jest Ejrene. W sztuce starożytnych przedstawiana zwykle z rogiem obfitości (cornucopiae), kłosami zbóż, gałązką oliwną i kaduceuszem.
| bogini pokoju | |
 Typowe rzymskie wyobrażenie Pax na gemmie z I wieku n.e. | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Atrybuty |
róg obfitości, kłosy zbóż, wieniec z gałęzi oliwki, kaduceusz |
| Teren kultu | |
| Odpowiednik |
Ejrene (grecki) |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
W rzymskim mennictwie edytuj
Pierwsze pewne wyobrażenie Pax jest kojarzone najczęściej z kwinarem Lucjusza Emiliusza Buca wybitym w 44 r. p.n.e[1]. Awers monety przedstawiał popiersie kobiety w diademie z legendą PAXS, na rewersie znajdowało się przedstawienie dextrarum iunctio, czyli rytuału przymierza wyrażanego w sztuce poprzez uściśnięcie dłoni. Na monetach Rzymu wyobrażana stale od Augusta aż do czasów Konstantyna Wielkiego jako stojąca, siedząca lub krocząca postać kobieca w długiej szacie z wymienionymi atrybutami, a także z długim berłem, wiktoriolą na globie/kuli. W inskrypcjach określana jako Pax Augusta/Augusti, Pax Aeterna, Pax Perpetua, Pax Orbis Terrarum, Pax Populi Romani. Symbolizowana też przez dwie złączone w uścisku ręce (np. na monetach Marka Antoniusza, Augusta, Antonina Piusa), a także pod postacią byka (u Wespazjana).
W trakcie wojny domowej, w tzw. roku czterech cesarzy (69 n.e.) pojawiły się emisje anonimowe związane z Pax. Zawierały legendy takie jak: PAX, BONVS EVENTVS, FELICITAS, a także PAX PR (Pax Populi Romani). Swoje pełne wyobrażenie w ikonografii monetarnej Pax zyskała jednak dopiero za rządów Wespazjana, który z jednej strony chciał tak wyrazić oczekiwany od dawna pokój wewnętrzny po wojnie domowej, a z drugiej – uspokojenie sytuacji zewnętrznej, jaką była jego kampania prewencyjna w Judei.
W architekturze edytuj
Na fali nurtu wyrażanego poprzez propagandę pokoju Oktawian August w 9 r. p.n.e. kazał wznieść w Rzymie ołtarz – Ara Pacis Augustae, na Polu Marsowym jako symbol zakończenia okresu wojen. 30 stycznia i 30 marca składano tam ofiary, jakkolwiek nie był to ołtarz poświęcony samej bogini. W programie ideologicznym Augusta miało znaleźć się również miejsce na posąg bogiń kojarzonych z pokojem, takich jak Concordia, Salus i Pax, o czym wspomina Kasjusz Dion (Historia rzymska LIV 35,2).
Do pożaru Rzymu w 64 r., przy Argiletum, trakcie łączącym Forum Romanum z Suburą, znajdowała się Templum Pacis, jednak zagłada, jaka dotknęła w dużej mierze właśnie tę część miasta musiała zniszczyć i świątynię, zatem trudno dziś ustalić, czy była ona poświęcona temu bóstwu. Po stłumieniu rebelii Judei w 73 r. Wespazjan nakazał wzniesienie (prawdopodobnie na ruinach dawnej świątyni) nowej, również zwanej Templum Pacis[2][a].
W czasach późniejszych edytuj
W średniowieczu zaznaczana tylko symbolicznie na niektórych monetach, np. na anglosaskich XI-wiecznych denarach z krzyżem – w postaci rozmieszczonych w jego kątach liter P-A-X-S (względnie P-A-C-X) lub też wzdłuż pola rewersu. Na średniowiecznych monetach (pensach) tamtejszych władców występuje od Kanuta do Henryka I.
Figuralnie przedstawiana również na licznych monetach i medalach nowożytnych, zwłaszcza emitowanych na okoliczność zawarcia pokoju – np. polsko-szwedzkiego w Oliwie (1660), gdzie wyobrażono ją wraz z Fides i Iustitią.
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Przeprowadzone w 1930 r. wykopaliska nie potwierdziły jednak istnienia na terenie kompleksu portyku, w którym mogłaby znajdować się rzeźba bogini, dlatego częściej przyjmuje się, że wespazjańskie Templum Pacis służyło raczej jako miejsce odpoczynku, spokoju (mimo lokalizacji w ruchliwym centrum) lub biblioteka (James C. Anderson: Domitian, the Argiletum and the Temple of Peace. W "American Journal of Archeology", vol. 86 (1982) no. 1, s. 105-106).
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Andrzej M. Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Poznań: SAWW, 1993, s. 331 ISBN 83-85066-91-8
- Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 284 ISBN 978-83-04-04768-6
- Helmut Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf: H. Gietl, 2005, s. 337-338 ISBN 3-924861-84-6
- Seth W. Stevenson, C. Roach Smith, Frederic W. Madden: A Dictionary of Roman Coins, Republican and Imperial. London: G. Bell & Sons, 1889, s. 613-614
- C. C. Chamberlain: Guide to Numismatics. London: The English Universities Press, 1965, s. 120-121