Pelikan brunatny

Pelikan brunatny
	Pelecanus occidentalis
	Linnaeus, 1766
	; Osobnik z podgatunku P. o. californicus
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pelikanowe
Podrząd	pelikanowce
Rodzina	pelikany
Rodzaj	Pelecanus
Gatunek	pelikan brunatny
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pelikan brunatny^[3] (Pelecanus occidentalis) – gatunek dużego ptaka z rodziny pelikanów (Pelecanidae). Występuje na wybrzeżach znacznej części obu Ameryk – na Pacyfiku od południowej Kanady po Peru (oraz na Galapagos), na Atlantyku od północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych po Gujanę Francuską. Nie jest zagrożony.

Systematyka edytuj

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten został opisany przez Karola Linneusza w 1766 roku w 12. edycji Systema Naturae^[4]. Autor nadał mu nazwę Pelecanus occidentalis, która obowiązuje do tej pory^[3]^[5]^[6]. Wyróżnia się 5 podgatunków^[5]^[6].

Etymologia nazwy naukowej i polskiej edytuj

Epitet gatunkowy occidentalis oznacza z łaciny „zachodni” (occidens, occidentis – „zachód”)^[7].

Jego polska nazwa nawiązuje do ubarwienia piór.

Charakterystyka edytuj

Morfologia edytuj

Wygląd zewnętrzny: Obie płci ubarwione jednakowo, ale samiec nieco większy od samicy. Upierzenie samca i samicy: głowa biała, czoło żółte, szyja kasztanowata, ciało szarobrązowe. Nogi czarne. Dziób szary. Upierzenie młodych: szarobrązowe z białym spodem ciała. Samce poza okresem lęgowym: mniejsza ilość barwy żółtej i ciemniejsza szyja.

Rozmiary:

Długość ciała – 105–152 cm^[5]
Rozpiętość skrzydeł – 203–228 cm^[5]
Długość dzioba – 28,0–34,8 cm^[5]

Masa: ok. 3,5 kg i więcej^[5]

Głos edytuj

Zwykle milczy, czasami kracze. Pisklęta piszczą.

Występowanie edytuj

Pelikan brązowy w locie w Santa Barbara

Środowisko edytuj

Najczęściej wybrzeża, urwiska, klify.

Zasięg występowania edytuj

Północną granicę zasięgu występowania wyznacza Kolumbia Brytyjska (Kanada) na zachodzie i północno-wschodnie stany USA na wschodzie, a południową – Peru i Galapagos na zachodzie oraz Gujana Francuska na wschodzie. Sporadycznie spotykany w głębi USA oraz w Chile i Brazylii.

Pożywienie edytuj

Głównie żywi się rybami, czasem padliną. Rzuca się w locie w dół i nurkuje, nabierając pełny dziób wody z rybami, które następnie odcedza, wypluwając wodę i odlatuje. Mewy często atakują pelikany i starają się je zmusić do wypuszczenia zdobyczy, by same mogły ją złapać (kleptoparazytyzm).

Tryb życia edytuj

Jest to gatunek towarzyski. Poza porą lęgową żyje w stadach liczących ok. 50 ptaków, gromadzących się na wspólny sen i w miejscach, gdzie występują najlepsze ryby.

W porze gniazdowania stada stają się liczniejsze. Często można zaobserwować pelikany brunatne lecące w falistych rzędach, podążające za prowadzącym ptakiem.

Długość życia: ok. 15–25 lat

Rozród edytuj

Sezon lęgowy: Pora lęgowa na północy zasięgu ma miejsce wiosną, w tropikach – w ciągu całego roku, choć szczyt sezonu różni się w zależności od miejsca występowania^[5].

Gniazdo: Gniazdują w dołkach na ziemi lub na drzewach. Gniazda na ziemi są wysłane pierzem i ograniczone niskim kręgiem. Gniazda na drzewach zbudowane są ze źdźbeł i liści trzcin i umiejscowione na małej platformie z gałęzi. Niezależnie od miejsca gniazda, pelikany te gniazdują w koloniach.

Jaja: Z reguły samica składa 3 jaja.

Wysiadywanie: Jaja są wysiadywane przez oboje rodziców. Okres wysiadywania trwa ok. 39 dni.

Pisklęta: Młode wykluwają się nieopierzone, ale już po 2 tygodniach wyrasta im gęsty puch. Rodzice karmią pisklęta na wpół strawionymi resztkami ryb. W pierwszych dniach życia dorosłe ptaki uchylają dziób i zakraplają z niego oleistą ciecz w dzioby młodych. Kiedy małe pelikany podrosną, same wsadzają rodzicom głowy do dzioba. Wychowanie piskląt trwa najczęściej do 9 tygodni.

Status, zagrożenie i ochrona edytuj

Choć pelikan brunatny jest w USA i w innych rejonach pod ochroną, w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. jego liczebność spadła w następstwie stosowania pestycydów w rolnictwie. Teraz jednak pelikany tak się rozmnożyły, że globalna populacja tego gatunku nie jest zagrożona.

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN pelikan brunatny klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2006 roku szacowano liczebność światowej populacji na około 300 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności uznawany jest za wzrostowy, choć u niektórych populacji nie jest on znany^[2].

Możliwości obserwacji edytuj

Zaobserwować go można na wybrzeżach.

Od innych pelikanów odróżnić go można po upierzeniu. Jest jedynym pelikanem, u którego pióra są kasztanowate. Reszta pelikanów jest cała biała lub z niewielką ilością brązu na skrzydłach lub innych częściach ciała.

Podgatunki edytuj

Wyróżniane podgatunki^[5]^[6]
Pelecanus occidentalis occidentalis Linnaeus, 1766	Podgatunek nominatywny. Lęgi na Karaibach oraz karaibskich wybrzeżach Ameryki Południowej – Kolumbii, Wenezueli aż po Trynidad i Tobago.
Pelecanus occidentalis californicus Ridgway, 1884	lęgi: pacyficzne wybrzeża południowo-zachodnich USA (w tym Kalifornii) oraz północno-zachodniego Meksyku; poza sezonem lęgowym – na północ aż do Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie, na południe po Gwatemalę, rzadziej Salwador
Pelecanus occidentalis carolinensis Gmelin, 1789	lęgi: wschodnie wybrzeża USA od stanu Maryland na południe, wybrzeża Morza Karaibskiego i Morza Sargassowego, także pacyficzne wybrzeża Hondurasu, Kostaryki i Panamy; poza sezonem lęgowym zasięg rozciąga się od Nowego Jorku po Wenezuelę
Pelecanus occidentalis murphyi Wetmore, 1945	zachodnia Kolumbia i zachodni Ekwador; poza sezonem lęgowym także północne Peru
Pelecanus occidentalis urinator Wetmore, 1945	Galapagos

Przypisy edytuj

↑ Pelecanus occidentalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Pelecanus occidentalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-27].
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 12, t. 1(1), 1766, s. 215–216 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Elliott, A., Christie, D.A., Jutglar, F., de Juana, E. & Kirwan, G.M.: Brown Pelican (Pelecanus occidentalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-27]. (ang.).
↑ occidentalis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).

Bibliografia edytuj

Gosler Andrew: Atlas Ptaków Świata. MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2000. ISBN 83-7073-059-0.
„Encyklopedia zwierząt od A do Z” Warszawa 1999 ISBN 83-908277-3-5.

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcia pelikana brunatnego

[itis-1] Pelecanus occidentalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Pelecanus occidentalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-27].

[oryg-4] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 12, t. 1(1), 1766, s. 215–216 (łac.).

[hbwa-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Elliott, A., Christie, D.A., Jutglar, F., de Juana, E. & Kirwan, G.M.: Brown Pelican (Pelecanus occidentalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-27]. (ang.).

[7] occidentalis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]