Piękno – pozytywna właściwość estetyczna bytu wynikająca z zachowania proporcji, harmonii barw, dźwięków, stosowności, umiaru i użyteczności, odbierana przez zmysły. Istnieje piękno idealne, duchowe, moralne, naturalne, cielesne, obiektywne i subiektywne. Pojęcie to jest silnie związane z teorią estetyki, prawdy i dobra.

Pietà Michała Anioła jako przykład piękna w sztuce renesansowej
Czerwona róża jako symbol piękna natury

W metafizyce, piękno jest jedną z transcendentalnych właściwości bytu, wyrażającą jego scalenie, przejrzystość, proporcję wewnętrzną tworzyw bytu oraz doskonałość.

Badaniami nad precyzowaniem terminu piękna zajmują się nie tylko filozofowie i artyści, lecz także teoretycy z dziedzin: historii i krytyki sztuki, antropologii, socjologii, psychologii, a także szkolnictwa.

Próby definicji piękna na przestrzeni wieków edytuj

W starożytnej Grecji pojęcie piękna było znacznie szersze niż w latach późniejszych. Wiązano je przede wszystkim z ideą dobra, duchowością, moralnością, myślą i rozumem; utożsamiano je wtedy z doskonałością jako warunkiem piękna i sztuki na najwyższym poziomie. Twierdzono, że piękno wynika głównie z zachowania proporcji i odpowiedniego układu. Pogląd ten przez wieki uważany był za najtrafniejszy. Wyznawali go m.in. pitagorejczycy, twierdząc, że piękno polega na doskonałej strukturze, wynikającej właśnie z proporcji części, harmonijnego ich układu. Dowodzili, że jest cechą obiektywną. W rozumieniu Arystotelesa pięknem jest wszystko „to, co będąc dobrem jest przyjemne”[1], jak również to, „co przyjemne dla wzroku i słuchu”[2]. Według św. Tomasza z Akwinu pięknym nazywa się to, co jest przyjemne dla oka („pulchra dicuntur quae visa placent”). W swej teorii metafizycznej piękno zaliczał on do podstawowych, powszechnych cech bytu, zwanych transcendentaliami. Cechą piękna, także piękna moralnego, jest umiarkowanie jako stonowana i właściwa proporcja:

Chociaż piękno idzie w parze ze wszystkimi cnotami, ponad wszystko jednak przypisuje się je umiarkowaniu. Z dwóch powodów, po pierwsze z racji ogólnej natury umiarkowania, którą cechuje pewna powściągliwa i właściwa proporcja, będąca podstawową cechą piękna (...). Drugim powodem jest to, że umiarkowanie powstrzymuje człowieka przed tym, co w nim najniższe, co ma cechy natury zwierzęcej (...), i dlatego najbardziej przyczynia się do tego, że człowiek staje się brzydkim” (Suma Teologiczna II-IIae q 141 a2 rad3)[3].

Na lata renesansu przypada czas rozważań na temat doskonałości a także piękna dzieł poszczególnych artystów, jak i tych pojęć samych w sobie. Petrarka i Giorgio Vasari przeciwstawiali wartość piękna (jako obiektywną) innym pojęciom estetycznym jak np. wdzięk (uważanym przez nich za subiektywne).

Christian Wolff i Cesare Ripa włączyli pojęcie doskonałości do teorii estetyki; nie wiązał tych pojęć żaden z wcześniejszych autorów piszących po Platonie. Myśl tę rozwinął Alexander Gottlieb Baumgarten, pojawiła się także w twórczości Lessinga.

Immanuel Kant uważał, że piękne jest to, co podoba się powszechnie, bezinteresownie i bezpośrednio. Oddzielał "sąd smaku" od pojęcia doskonałości.

Przemiany w definiowaniu pojęcia edytuj

W manieryzmie idea piękna została zastąpiona przez subtelność, wdzięk i dysharmonię. Po wieku XVIII teoria głosząca, iż piękno leży w proporcjach i zgodności części, przestała obowiązywać.

Cyprian Kamil Norwid w poemacie "Promethidion" twierdził, iż najważniejszym zadaniem sztuk plastycznych jest ucieleśnianie ideału, upowszechnianie piękna (tym samym nawiązywał do przekonań starożytnych Greków, łączących ideę piękna, doskonałości i sztuki).

Obecnie uważa się, że wzory piękna nie są stałe, pozostają swoiste dla kręgów kulturowych oraz okresu w jakim powstały. Dzieje się tak m.in. dlatego, iż częstokroć artyści starali się dać własną definicję piękna, niezależną od wcześniejszych kanonów. Tym samym piękno widziane przez artystę postrzegane jest jako subiektywne i zależne od gustu czy upodobań.

Przykłady piękna edytuj

W naturze edytuj

W architekturze edytuj

W rzeźbie edytuj

W malarstwie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Arystoteles, Rhet. 1366, a 33
  2. Arystoteles, Topica, 146, a 2
  3. Por. Krzysztof Broszkowski: Cnota umiarkowania,czystości i powściągliwości według sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu. [w:] Tau [on-line]. [dostęp 2018-12-17].

Bibliografia i publikacje edytuj

  • Władysław Tatarkiewicz: O doskonałości, PWN, Warszawa 1976, s. 42-56: Doskonałość estetyczna
  • Edmund Burke: Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, Warszawa 1968
  • David Hume: Eseje z dziedziny moralności i smaku, Warszawa 1955
  • Adam Grzeliński: Angielski spór o istotę piękna, Wydawnictwo Adam Marszałek 2001, ISBN 83-7174-916-3

Linki zewnętrzne edytuj