Połapkowate

Połapkowate
	; Sezam indyjski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	połapkowate
	Nazwa systematyczna
	Pedaliaceae R. Brown; Prodr.: 519. 27 Mar 1810
Synonimy
	Sesamaceae Berchtold & J. Presl;
	Sesamaceae Berchtold & J. Presl;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Połapkowate, sezamowate (Pedaliaceae R. Br.) – rodzina roślin należąca do rzędu jasnotowców (Lamiales). Obejmuje 13 rodzajów z 70 gatunkami^[2]. Występują one w Afryce, południowej Azji i w Australii^[2]^[3]. Są to na ogół rośliny siedlisk suchych i piaszczystych^[3], także na wybrzeżach^[2], często synantropijne, rozprzestrzenione jako chwasty w różnych częściach świata. Sezam indyjski jest ważną rośliną spożywczą uprawianą od ponad 5 tys. lat. Jadalne są nasiona oraz tłoczony z nich olej, stosowany także w kosmetyce. Wytłoki wykorzystywane są jako pasza. Ekstrakty z bulw Harpagophytum wykorzystywane są w ziołolecznictwie w leczeniu chorób reumatycznych, artropatiach i przy zaburzeniach trawiennych^[3].

Morfologia edytuj

Pokrój: Rośliny zielne i krzewy, tylko na Madagaskarze niewielkie drzewa do 8 m wysokości (Uncarina)^[3]. Nierzadko łodygi nieco gruboszowate, a korzenie bulwiaste^[2]
Liście: Zwykle naprzeciwległe, rzadko skrętoległe (u Sesamum^[2])^[3]. Często pokryte główkowato-gwiazdkowatymi^[2] gruczołkami wydzielającymi śluz po zmoczeniu. Zazwyczaj blaszka liściowa jest pojedyncza i całobrzega, czasem w różnym stopniu wcinana, rzadko także pierzasto lub dłoniasto złożona^[3].
Kwiaty: Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub po kilka w wierzchotkach. U nasady szypułek kwiatowych często występują miodniki. Kielich składa się z 5 zrośniętych działek. Korona kwiatu zwykle jest grzbiecista i okazała, dzwonkowata, trąbkowata lub cylindryczna, zwykle zwężona u nasady. Pręciki są cztery z czego dwa dłuższe, dwa krótsze, czasem także z prątniczkami. Górna zalążnia otoczona jest u nasady zwykle dyskiem miodnikowym. Powstaje z dwóch owocolistków (rzadziej czterech – u Josephinia^[2]) podzielonych zwykle fałszywymi przegrodami, tak że występują cztery komory (u Josephinia 8^[2]). W każdej rozwijają się pojedyncze do wielu zalążków^[3]. Łatki znamion szerokie, często mokre^[2].
Owoce: Torebki lub suche, niepękające (rozłupnie, orzechy i skrzydlaki^[2])^[3]. Na owocach zwykle różnego rodzaju haczyki i inne wyrośla^[2]^[3].

Dicerocaryum senecioides

Uncarina roeoesliana

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

jasnotowce

Plocospermataceae

	Carlemanniaceae

	Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

	Calceolariaceae

	Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

	Byblidaceae byblisowate

	Linderniaceae linderniowate

	Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

	Martyniaceae martyniowate

	Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

	Schlegeliaceae

	Lentibulariaceae pływaczowate

	Thomandersiaceae

	Verbenaceae werbenowate

jasnotowate Lamiaceae

Mazaceae

Phrymaceae

	paulowniowate Paulowniaceae

	zarazowate Orobanchaceae

Podział na rodzaje według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Ceratotheca Endl.
Dicerocaryum Bojer
Harpagophytum DC. ex Meisn.
Holubia Oliv.
Josephinia Vent.
Linariopsis Welw.
Pedalium D. Royen ex L.
Pterodiscus Hook.
Rogeria J.Gay ex Delile
Sesamothamnus Welw.
Sesamum L. – sezam
Uncarina (Baill.) Stapf

Włączany tu dawniej rodzaj Trapella przeniesiony został w 2015 do rodziny babkowatych Plantaginaceae^[4].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina połapkowate (Pedaliaceae R. Br.)^[5].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 245. ISBN 1-55407-206-9.
↑ Gormley, Ingeborg C.; Bedigian, Dorothea; Olmstead, Richard G.. Phylogeny of Pedaliaceae and Martyniaceae and the Placement of Trapella in Plantaginaceae s. l.. „Systematic Botany”. 40, 1, s. 259-268, 2015. DOI: 10.1600/036364415X686558.
↑ Crescent Bloom: Pedaliaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-03]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[heywood-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 245. ISBN 1-55407-206-9.

[gorm-4] Gormley, Ingeborg C.; Bedigian, Dorothea; Olmstead, Richard G.. Phylogeny of Pedaliaceae and Martyniaceae and the Placement of Trapella in Plantaginaceae s. l.. „Systematic Botany”. 40, 1, s. 259-268, 2015. DOI: 10.1600/036364415X686558.

[reveal-5] Crescent Bloom: Pedaliaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-03]. (ang.).

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]