Pożegnanie Ojczyzny
Polonez a-moll „Pożegnanie Ojczyzny” (fr. Polonaise „Les adieux à la Patrie”)[1], znany jako Polonez Ogińskiego – polonez fortepianowy w tonacji a-moll przypisywany Michałowi Kleofasowi Ogińskiemu. Jeden z najbardziej znanych polskich polonezów.
Kwestia autorstwa edytuj
.jpg)
W powszechnej świadomości polonez uchodzi za dzieło Michała Kleofasa Ogińskiego. On sam jednak nigdy nie wspomniał o skomponowaniu tego utworu, choć wzmiankował inne swoje dzieła[2]. Nie istnieje autograf tej kompozycji[3]. Polonez miał zostać napisany i wydany drukiem w roku 1794, w roku insurekcji kościuszkowskiej, której uczestnikiem był Ogiński i po której był zmuszony wyjechać z Polski[4]. W rzeczywistości Ogiński napisał wówczas marsza wojskowego, a nie poloneza[2]. Najstarszy przekaz utworu pochodzi z 1829 roku i został wydany anonimowo w tonacji g-moll w wersji na siedmiostrunową gitarę rosyjską przez Andrieja Sychrę[5]. W wersji na fortepian polonez został opublikowany około 1831 roku przez Kacpra Napoleona Wysockiego[2][6].
Pierwsza publikacja poloneza z nazwiskiem Ogińskiego ukazała się około 1830–1836 roku. Była to wersja na gitarę sześciostrunową, przygotowana przez Ferdynanda Bielińskiego, zatytułowana Les Adieux[5]. Około 1855 roku w Warszawie wydano wersję na fortepian, atrybuowaną Ogińskiemu, w redakcji Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, który wprowadził daleko idące zmiany względem wersji Wysockiego[2][7]. Pierwsza publikacja poloneza pod tytułem Pożegnanie Ojczyzny pochodzi dopiero z 1859 roku i została przygotowana przez kijowskiego wydawcę Antoniego Kocipińskiego[2][8].
Utwór upowszechnił się pod nazwiskiem Ogińskiego. Jego autorstwo w 2023 roku obaliła muzykolog Agnieszka Leszczyńska, stwierdzając, że w świetle znanych źródeł dzieło należy przypisać Kacprowi Napoleonowi Wysockiemu[2]. Wojciech Gurgul w 2024 roku przedstawił argumenty przeciwko autorstwu Wysockiego, jednak bez rozstrzygnięcia, kto skomponował poloneza[5].
Charakterystyka ogólna edytuj
Należy do gatunku polonezów melancholijnych (a więc nie jest tańcem użytkowym, lecz stylizowanym), powstałego na przełomie XVIII i XIX wieku w okresie sentymentalizmu, kiedy w całej Europie styl klasyczny zaczął ustępować miejsca romantyzmowi.
Popularność edytuj
Jest to jeden z najbardziej znanych polonezów, zwłaszcza w Polsce i na Białorusi, w których jest traktowany jako melodia narodowa[9]. Bywa również wykonywany jako pieśń m.in. do słów napisanych po polsku przez Halinę Szymulską i do białoruskich słów Wiaczesława Szarapowa (w wykonaniu zespołu Piesniary)[10][11].
W XX wieku Polonez a-moll był powszechnie wykorzystywany w Polsce jako tradycyjna melodia do otwierającego tańca wykonywanego przez maturzystów na rozpoczęcie komersu, a później również na studniówkach.
Polonezem Ogińskiego orkiestra żegnała transatlantyk MS Batory w Gdyni[potrzebny przypis]. Wykonywany jest też przy prezentacji organów w Świętej Lipce[12]. Od 2023 roku wykonywany na prezentacjach organów bocznych archikatedry w Gdańsku Oliwie.
Utwór dał również nazwę pociągowi Polonez, który od 1973 do 2019 roku kursował na trasie Warszawa – Moskwa. Podczas odjazdu z Dworca Białoruskiego w Moskwie z głośników odtwarzana była melodia Poloneza Ogińskiego.
W latach 1991–1993, u zarania niepodległości Białorusi, pojawiały się także projekty uznania „Pożegnania Ojczyzny” za narodowy hymn Białorusi[13][4]. Jako nieoficjalny hymn melodię Poloneza Ogińskiego wykorzystało Białoruskie Zrzeszenie Wojskowych (БЗВ) podczas składania publicznej przysięgi na wierność Białorusi, które miało miejsce na Placu Niepodległości w Mińsku dnia 8 września 1992 (w rocznicę bitwy pod Orszą z 1514 roku)[14][15].
W kulturze edytuj
W 1937 roku ukazała się powieść historyczna Antoniego Wysockiego pt. Polonez Ogińskiego (Warszawa, wyd. F. Hoesick)[16].
Utwór ten posłużył jako główny wątek radzieckiego filmu Polonez Ogińskiego (reż. Lew Gołub, prod. Belarusfilm, 1971) o pseudohistorycznej fabule. W czasie okupacji hitlerowskiej poloneza wykonuje na organach organista-Polak, ukrywający się (od września 1939 roku) w białoruskim Zdzięciole i pomagający radzieckim partyzantom. Film przyczynił się do niezwykłej popularności poloneza w krajach byłego ZSRR[10].
Polonez był wykorzystywany również w polskich filmach, m.in. w Popiele i diamencie (reż. Andrzej Wajda, 1958), Matce swojej matki (reż. Robert Gliński, 1996) oraz Sali samobójców (reż. Jan Komasa, 2011)[10].
Numizmatyka edytuj
Fragment szóstego taktu poloneza został przedstawiony w kolażu na odwrocie banknotu o nominalnej wartości 50 białoruskich rubli w 2009 roku.
Przypisy edytuj
- ↑ Michał Kleofas Ogiński [online], portalmuzykipolskiej.pl [dostęp 2021-10-05] (pol.).
- ↑ a b c d e f Agnieszka Leszczyńska, Polonez a-moll „Pożegnanie Ojczyzny” między legendą a rzeczywistością, „Muzyka”, 68 (3), 2023, s. 3–22, DOI: 10.36744/m.2072, ISSN 2720-7021 [dostęp 2023-10-18] (pol.).
- ↑ Michał Kleofas Ogiński, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
- ↑ a b Polski Petersburg [online], www.polskipetersburg.pl [dostęp 2021-10-05].
- ↑ a b c Wojciech Gurgul, O gitarowych opracowaniach poloneza a-moll „Pożegnanie ojczyzny” pochodzących z pierwszej połowy XIX wieku, „Muzyka”, 69 (1), 2024, s. 119–132, DOI: 10.36744/m.2535, ISSN 2720-7021 [dostęp 2024-04-05] (pol.).
- ↑ Marche triomphale suivie d'une Polonaise nationale (Marsz triumfalny) [online], kolekcje.muzeumwarszawy.pl [dostęp 2023-10-18] (pol.).
- ↑ 14 Polonezów (Ogiński, Michał Kleofas) – IMSLP [online], imslp.org [dostęp 2023-10-18].
- ↑ Les Adieux à la Patrie : Polonaise celèbre : pour piano à 2 mains [online], polona.pl [dostęp 2023-10-18] (pol.).
- ↑ Здравствуй, Родина! – ОНТ [online], ont.by [dostęp 2021-10-05] (ros.).
- ↑ a b c Polonez „Pożegnanie ojczyzny” – Śpiewajmy Polskę! [online] [dostęp 2021-10-05] (pol.).
- ↑ “Polonez Ogińskiego” w wykonaniu zespołu z Białorusi bije rekordy popularności na YouTube [online], Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna [dostęp 2021-10-11] (pol.).
- ↑ Święta Lipka [online], gazetapl [dostęp 2021-10-05] (pol.).
- ↑ «Магутны Божа», «Маладая Беларусь» і «Паланэз» Агінскага [online], Новы Час [dostęp 2021-10-11].
- ↑ Ствараецца Беларускае згуртаванне вайскоўцаў [online] [dostęp 2021-10-11] (biał.).
- ↑ 1992: «...Прысягаю на вернасьць Рэспубліцы Беларусь» [online], Радыё Свабода [dostęp 2021-10-11] (biał.).
- ↑ Antoni Wysocki, Polonez Ogińskiego, polona.pl, 1937 [dostęp 2021-10-11].
Bibliografia edytuj
- Józef Władysław Reiss, Mała historia muzyki, Kraków, Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1987, ISBN 83-224-0104-3, s. 98.
- Agnieszka Leszczyńska, „Polonez a-moll «Pożegnanie Ojczyzny». Między legendą a rzeczywistością”, Muzyka 2023/3, s. 3-22, https://doi.org/10.36744/m.2072.
- Wojciech Gurgul, „O gitarowych opracowaniach poloneza a-moll „Pożegnanie ojczyzny” pochodzących z pierwszej połowy XIX wieku”, Muzyka 2024/1, s. 119–132, https://doi.org/10.36744/m.2535.
Linki zewnętrzne edytuj
- Michał K. Ogiński. Pożegnanie Ojczyzny na youtube.com, dostęp 17 czerwca 2016
- Najsłynniejszy polonez. W: „Echa Polesia”