Pokłosie

film Władysława Pasikowskiego z 2012 roku

Pokłosiedreszczowiec filmowy z 2012 roku w reżyserii i według scenariusza Władysława Pasikowskiego, nawiązujący do pogromu Żydów w Jedwabnem. Film, nakręcony w polsko-holendersko-rosyjsko-słowackiej koprodukcji pod kierownictwem producenta Dariusza Jabłońskiego, miał premierę 9 listopada 2012 roku.

Pokłosie
Gatunek

dramat, thriller

Rok produkcji

2012

Data premiery

9 listopada 2012

Kraj produkcji

Polska
Rosja
Holandia
Słowacja

Język

polski

Czas trwania

107 min

Reżyseria

Władysław Pasikowski

Scenariusz

Władysław Pasikowski

Główne role

Maciej Stuhr
Ireneusz Czop
Zbigniew Zamachowski
Jerzy Radziwiłowicz
Zuzana Fialová
Wojciech Zieliński
Danuta Szaflarska
Andrzej Mastalerz

Muzyka

Jan Duszyński

Zdjęcia

Paweł Edelman

Scenografia

Allan Starski

Kostiumy

Małgorzata Braszka

Montaż

Jarosław Kamiński

Produkcja

Dariusz Jabłoński

Wytwórnia

Apple Film Production
Canal+
TVP
Attack Film
Metrafilms
Topkapi Films

Dystrybucja

Monolith Films

Strona internetowa

Pokłosie wzbudziło liczne kontrowersje. O ile zastrzeżeń nie budziła strona estetyczna filmu, nawiązująca do kina gatunkowego, recenzenci byli podzieleni co do sposobu nawiązania do wydarzeń z Jedwabnem. Część krytyków uznawała Pokłosie za zniuansowany portret polskiego współsprawstwa w Zagładzie Żydów na ziemiach polskich, część natomiast – za schematyczny i nachalny atak na prowincjonalność polskiej wsi. Pokłosie otrzymało Nagrodę Dziennikarzy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, a scenograf Allan Starski i odtwórca głównej roli Maciej Stuhr zostali uhonorowani na rozdaniu Polskich Nagród Filmowych.

Zarys fabuły edytuj

Franciszek Kalina (Ireneusz Czop), który wyemigrował do Stanów Zjednoczonych za czasów pierwszej „Solidarności”, przyjeżdża do Polski na wieść, że jego młodszy brat Józef (Maciej Stuhr) jest w konflikcie z mieszkańcami swej wsi. Skłóceni od momentu wyjazdu Franciszka z Polski, bracia próbują jednak wspólnie odkryć tajemnicę z czasów okupacji niemieckiej. Otwarty konflikt o ocenę przeszłości przeradza się we wzajemną agresję, a ujawnienie tajemnicy odbija się tragicznie zarówno na losie braci, jak i na mieszkańcach wsi[1].

Obsada edytuj

Źródło: Filmpolski.pl[1]

Obsada dubbingu: Magdalena Wójcik (Justyna, wnuczka Sudeckiego – rola Zuzany Fialovej).

Produkcja edytuj

Pokłosie było pierwszym filmem fabularnym Władysława Pasikowskiego od czasu negatywnie przyjętego dzieła Reich. Pasikowski obmyślił zarys nowego filmu pod wrażeniem lektury Sąsiadów Jana Tomasza Grossa[2]; innym źródłem inspiracji dla reżysera był film Miejsce urodzenia Pawła Łozińskiego[3]. Napisany przez Pasikowskiego scenariusz początkowo nosił tytuł Kadisz[4]. Projekt, złożony przez Pasikowskiego jeszcze w 2005 roku do nowo utworzonego Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej[5], miał jednak wówczas trudności ze zdobyciem funduszy na realizację[4]. W 2011 roku, po wznowieniu prośby o dofinansowanie, Polski Instytut Sztuki Filmowej zasilił budżet produkcji o 3,5 mln złotych[6]. Film wsparła też fundacja Eurimages[2].

Producentem Pokłosia był Dariusz Jabłoński, który tak uzasadniał rozpoczęcie prac nad filmem:

Polacy wielokrotnie zachowywali się jak bohaterowie, ale miewali też w przeszłości plamy na honorze. Pokłosie opowiada o najtrudniejszych sprawach. Musimy rozliczyć się z własną historią, stawić czoła prawdzie[2].

Autorem zdjęć był operator Paweł Edelman, natomiast za scenografię odpowiadał Allan Starski[7]. W rolę Józefa Kaliny wcielił się Maciej Stuhr, a w jego brata Franka – Ireneusz Czop[2]. Okres zdjęciowy rozpoczęto w lipcu 2011 roku na Mazowszu[2]. Za plenery posłużyły Parysów k. Garwolina[8], Twierdza Zegrze (Umocnienie Małe) oraz stacja PKP Warszawa Szczęśliwice[1].

Za produkcję obrazu odpowiadała wytwórnia Apple Film Production, jako koproducenci występowali: Canal+[1], Telewizja Polska, Attack Film ze Słowacji, Metrafilms z Rosji i Topkapi Films z Holandii[9]. Mimo że ostateczny budżet filmu wyniósł 9 milionów złotych, zaraz po premierze Pokłosia Apple Film Production wpadła w kłopoty finansowe, ponieważ Polski Instytut Sztuki Filmowej zwlekał z dopełnieniem formalności finansowych[10]. Jabłoński tłumaczył, że już w trakcie wieloletnich starań o dofinansowanie z PISF-u spotykał się z zarzutami tworzenia „antypolskiego” filmu, co mogło wpłynąć na problemy z dofinansowaniem[8].

Odbiór edytuj

Premiera i frekwencja kinowa edytuj

Premiera Pokłosia odbyła się 9 listopada 2012 roku[1]. Film obejrzało w kinach około 200 tysięcy widzów, co jednak nie uchroniło Apple Film Production przed sporymi problemami finansowymi[8].

Odbiór edytuj

Pokłosie wywołało skrajnie spolaryzowane reakcje krytyków. Szczególny atak na film Pasikowskiego przypuścili prawicowi publicyści; przykładowo Piotr Semka i Piotr Zychowicz argumentowali, że w Pokłosiu przemilczano motywy mordu w Jedwabnem, do których miała należeć kolaboracja z Sowietami po agresji na Polskę w 1939 roku (mit „żydokomuny”)[11]. Semka uciekł się też do argumentów personalnych, twierdząc (w aluzji do wcześniejszego filmu Pasikowskiego, Psów), że „ktoś, kto parodiował masakrę Grudnia 1970 r., nie pasuje do roli stróża pamięci o Holokauście”[12]. Leszek Żebrowski z „Naszego Dziennika” nazywał wręcz Pasikowskiego „piewcą esbecji”[12]. Prezes partii Prawo i Sprawiedliwość, Jarosław Kaczyński, deklarował iż nie ma zamiaru obejrzeć filmu, ale wprost twierdził, że Pokłosie jest „filmem łajdackim” i „chorobliwie antypolskim[13]. Ataki (często o podłożu antysemickim) przypuszczano także na odtwórcę głównej roli, Macieja Stuhra, który bronił treści i przesłania filmu[14]. Prawicowi publicyści traktowali też Pokłosie jako skrzyżowanie „Rancza z gotyckim kryminałem” (Jan Pospieszalski) lub też „Wilkowyj z Twin Peaks” (Semka)[15].

Już jednak ksiądz Andrzej Luter na łamach „Kina” pisał, że Pokłosie to film „ważny i udany pod względem artystycznym”, zawierający przynajmniej jedną zapadającą w pamięć scenę: zwierzenia sołtysa Malinowskiego w kreacji Roberta Rogalskiego. Zdaniem Lutra Rogalski:

wygląda jak naturszczyk, ale jak gra! Takie kreacje zapamiętuje się na zawsze. Jakby w konwulsjach wykrzyczy braciom: „Bajki pieprzyta, Kaliny, bajki. Wszyscy we wsi pomagali”. I wypluł z siebie całą prawdę, jak na spowiedzi, pod koniec życia odkrył się. Scena trwa długo, bardzo długo. A sposób, w jaki były sołtys mówi o odcięciu piłą głowy Halszki Mincowej, wstrząśnie każdym widzem[16].

Z drugiej strony, Michał Przeperski w recenzji dla portalu Histmag.org wyraził nieprzekonanie narracją Pokłosia, zarzucając Pasikowskiemu mało wyrafinowaną satyrę na zacofanie polskiej wsi, w której kryje się największe zło:

polska wieś jest po brzegi pełna tego, co najgorsze. Kołtuństwa, brudu, moralnej zgnilizny. Jest to wieś wulgarna, zakłamana, w której pojedyncze jednostki próbują zdziałać coś dobrego, ale są skazane na porażkę […] Schematyczność tego ujęcia razi […]. Dość powiedzieć, że w moim przekonaniu symbolika zastosowana w filmie jest niezwykle nachalna[17].

Michał Walkiewicz z portalu Filmweb zauważył, że w swoim filmie Pasikowski posługuje się konwencją kina gatunkowego z pogranicza dreszczowca i horroru. Walkiewicz uznał gatunkowe schematy za najlepszy walor filmu, jako „próbę rozliczenia się z bolesną historią w «rozrywkowej» konwencji”[18]. Kiedy jednak „Pasikowski próbuje zrzucić ów gatunkowy kostium, z jego filmu przeziera kicz. Reżyser przestaje wtedy opowiadać historię i wchodzi w buty moralisty”[18].

Odmienną opinię wyraził Tadeusz Sobolewski na łamach „Gazety Wyborczej”. Sobolewski argumentował, że przekaz Pasikowskiego jest bardziej zniuansowany i pojednawczy aniżeli wynikałoby to z oskarżeń pod adresem reżysera:

Ktoś, kogo łatwo posądzilibyśmy o antysemityzm, stanie się orędownikiem pojednania. Jednym z najbardziej przejmujących momentów filmu jest monolog dziewięćdziesięcioletniego sąsiada, który dociśnięty wyrzuca z siebie straszną prawdę. Ale to właśnie dzieci morderców [Kalinowie] będą tymi, którzy zadbają o pamięć żydowskich sąsiadów. Zło jest świadome siebie. Na tym polega pojednawcza i oczyszczająca wymowa Pokłosia[3].

Nagrody edytuj

Rok Festiwal/instytucja Nagroda Odbiorca[1]
2012 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Dziennikarzy Władysław Pasikowski
2013 Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” Jańcio Wodnik za najlepszą rolę męską Ireneusz Czop
Polska Nagroda Filmowa Najlepsza scenografia Allan Starski
Najlepsza główna rola męska Maciej Stuhr
Lubuskie Lato Filmowe Srebrne Grono Władysław Pasikowski
Jerusalem Film Festival Nagroda Prezesa Jad Waszem za film związany z Holokaustem

Spuścizna edytuj

Magdalena Nowicka pisała, że Pokłosie było jednym z pierwszych polskich filmów fabularnych po 1989 roku, które podkreślały rolę Polaków w Zagładzie Żydów podczas II wojny światowej[19]. Jednocześnie film ten wzbudził szereg nienawistnych komentarzy, co zdaniem Nowickiej wynikało z poczucia dziejowej niesprawiedliwości i roztrząsania spraw niemieszczących się w polskim dyskursie narodowym: „Dla wielu przeciwników Pokłosia, film ten nie jest «przywracaniem pamięci», ale zagrożeniem dla dumy narodowej, z trudem odzyskanej po okresie cenzorowania historii w PRL”[20]. Zdaniem Nowickiej Pokłosie nie wpłynęło na zmianę powszechnego mniemania o relacjach polsko-żydowskich podczas II wojny światowej, a wręcz zdystansowało opinię publiczną od filmu Pasikowskiego: „Choć problem obrachunku pozostaje aktualny, Pokłosie jest raczej przykładem jego porażki”[21].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f Pokłosie w bazie filmpolski.pl
  2. a b c d e Barbara Hollender, Władysław Pasikowski zaczyna zdjęcia do filmu Pokłosie, „Rzeczpospolita”, 20 lipca 2011 [dostęp 2022-11-12] (pol.).
  3. a b Tadeusz Sobolewski, ''Pokłosie''. Recenzja Tadeusza Sobolewskiego, „Gazeta Wyborcza”, 8 listopada 2012 [dostęp 2022-11-12].
  4. a b Donata Subbotko. Władek siedzi nocą na balkonie. „Duży Format”, 2011-07-24. Agora SA. 
  5. Janusz Wróblewski, Recenzja filmu: „Pokłosie”, reż. Władysław Pasikowski, „Polityka”, 6 listopada 2012 [dostęp 2022-11-12] (pol.).
  6. Dofinansowane projekty. Filmy autorskie: produkcja filmowa. Sesja 1/2011 [online], pisf.pl [dostęp 2011-12-29] [zarchiwizowane z adresu 2011-04-18].
  7. Krzysztof Spór, Starski i Edelman w ekipie Pasikowskiego [online], stopklatka.pl, 26 lipca 2011 [dostęp 2011-12-29] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-29].
  8. a b c Grzegorz Rzeczkowski: Kulisy „Pokłosia”: „Od miesięcy jesteśmy w ciężkiej sytuacji ekonomicznej”. "Polityka", 2012-11-28. [dostęp 2022-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-01-17)]. (pol.).
  9. ''Pokłosie (Aftermath)'' [online], Apple Film Production, 16 listopada 2012 [zarchiwizowane z adresu 2015-01-19].
  10. Grzegorz Rzeczkowski, „Pokłosie” po grudzie, „Polityka”, 27 listopada 2012 [dostęp 2022-11-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-26] (pol.).
  11. Forecki 2013 ↓, s. 223.
  12. a b Forecki 2013 ↓, s. 225.
  13. Forecki 2013 ↓, s. 226.
  14. Forecki 2013 ↓, s. 227.
  15. Forecki 2013 ↓, s. 230.
  16. Andrzej Luter, Pokłosie, „Kino”, nr 11, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  17. Michał Przeperski, „Pokłosie” – reż. Władysław Pasikowski – recenzja i ocena filmu [online], histmag.org, 15 listopada 2012 [dostęp 2022-11-12].
  18. a b Michał Walkiewicz, Sprawa kontra Sztuka – Recenzja filmu Pokłosie (2012) [online], Filmweb, 2012 [dostęp 2022-11-12] (pol.).
  19. Nowicka 2015 ↓, s. 187–188.
  20. Nowicka 2015 ↓, s. 205.
  21. Nowicka 2015 ↓, s. 202–203.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj