Wikipedia

Polityka zagraniczna Polski

Polityka zagraniczna

Polityka zagraniczna Polski – polityka zagraniczna prowadzona jest w oparciu o Strategię Polityki Zagranicznej przygotowaną przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i przyjętą przez Radę Ministrów[1].

Historia edytuj

Osobne artykuły: Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej i Kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej.

Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski po 1989 roku edytuj

Osobny artykuł: 1989 w polityce.

Polska jako kraj średniej wielkości kształtuje swoją politykę uwzględniając czynniki wewnętrzne i zewnętrzne w podobnym stopniu. W okresie po 1989 z jednej strony następowało kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny, zaś z drugiej kraj wkroczył na drogę budowy systemu liberalno-demokratycznego i reform wolnorynkowych. Wraz z przełamaniem monopolu PZPR ukształtowała się nowa koncepcja polityki zagranicznej. Zmieniło się także otoczenie zewnętrzne – rozpadł się blok wschodni, przestała istnieć Niemiecka Republika Demokratyczna, rozpoczął się też proces przyspieszenia integracji europejskiej[2].

Uwarunkowania zewnętrzne edytuj

Proces zjednoczenia Niemiec edytuj

Osobny artykuł: Ponowne zjednoczenie Niemiec.
 
Premier Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Helmut Kohl podczas spotkania w Krzyżowej (1989)

Jedną z pierwszych istotnych zmian w otoczeniu międzynarodowym Polski po zapoczątkowaniu demokratycznych przemian było rozpoczęcie procesu jednoczenia się dwóch państw niemieckich[3]. Już w nocy z 9 na 10 listopada 1989, czyli niecałe dwa miesiące po powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego, otwarto granice między NRD a RFN i rozpoczęto burzenie Muru Berlińskiego[3]. Po dokonaniu ustaleń między mocarstwami droga do zjednoczenia[4] stanęła otworem – 3 października 1990 landy wschodnie zostały przyłączone do Republiki Federalnej Niemiec[3]. Państwo niemieckie zaakceptowało wówczas nowe granice zewnętrzne, przyjęło zobowiązania dotyczące utrzymania ustalonego potencjału wojskowego, a nowe terytoria weszły jednocześnie w skład Wspólnoty Europejskiej i NATO[3]. Z punktu widzenia polskiego kluczowym zagadnieniem było jednoznaczne potwierdzenie przez stronę niemiecką granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej ustalonej podczas konferencji poczdamskiej w 1945 roku[5]. Polskie obawy uzasadniano dwoma argumentami: po pierwsze – w czasie zimnej wojny RFN otwarcie kwestionowała przebieg granicy, a po 1970 przedstawiała zawarte porozumienie jako tymczasowe, zaś po drugie – kanclerz Helmut Kohl pominął zagadnienie granic w swoim planie zjednoczeniowym z 28 listopada 1989[5]. Jednocześnie pojawiały się wątpliwości dotyczące braku regulacji statusu mniejszości niemieckiej i ewentualnych roszczeń ze strony przesiedlonych po 1945[5]. Potencjalnymi problemami były również odmienne interpretacje historii, poczucie krzywdy ze strony Polaków poszkodowanych wydarzeniami II wojny światowej oraz obawy dotyczące możliwości odrodzenia się niemieckiego ekspansjonizmu[6][5]. Z drugiej strony w koncepcji polityki zagranicznej Polski dominowały dążenia do integracji ze strukturami euroatlantyckimi[7]. Wyrażono je w haśle powrotu do Europy, a rząd wskazywał na to, że jedyna możliwa droga na Zachód prowadzi przez porozumienie z Niemcami[7]. W tych warunkach jako rację stanu uznano pojednanie ze stroną niemiecką i próbę budowy dobrosąsiedzkich relacji z zachodnim sąsiadem[7].

Zakończenie zimnej wojny, demokratyzacja i rozpad ZSRR edytuj

Osobne artykuły: Jesień Ludów i Rozpad ZSRR.

Kolejnymi nowymi uwarunkowaniami zewnętrznymi o zasadniczym znaczeniu były przełamanie zimnowojennego podziału Europy i demokratyzacja w państwach Europy Środkowo-Wschodniej[7]. Jednym z katalizatorów przemian była transformacja w Polsce, która wyprzedziła upadek realnego socjalizmu w krajach ją otaczających. W końcu roku 1989 doszło do zmiany władzy również w NRD, Czechosłowacji, na Węgrzech, w Bułgarii i Rumunii[7]. Pogrążony w kryzysie Związek Sowiecki pod przywództwem Michaiła Gorbaczowa nie zdecydował się na interwencję w celu powstrzymania zmian[8]. Zasadnicza zmiana okoliczności spowodowała, że dotychczasowe struktury międzynarodowe w tej części świata (Układ Warszawski i Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) faktycznie straciły swoje znaczenie[8]. Np. gdy w 1991 władze ZSRR zaproponowały przekształcenie RWPG w Międzynarodową Organizację Współpracy Gospodarczej z udziałem Niemiec i Jugosławii, państwa Europy Środkowej nie podjęły tej inicjatywy[8]. Po rozwiązaniu RWPG 28 czerwca 1991 roku padła propozycja nowej organizacji o charakterze gospodarczym z udziałem ZSRR, jednak również nie spotkała się z akceptacją[8].

Tymczasem strona węgierska przedstawiła postulat rozwiązania Układu Warszawskiego, zaś w maju 1990 zagroziła jednostronnym opuszczeniem jego struktur[8]. W sytuacji braku jednoznacznych ustaleń z Niemcami co do przebiegu granicy Polska i Czechosłowacja zachowały pewien dystans wobec tego rodzaju polityki[8]. Ponadto Polsce zależało na dokończeniu toczących się prac nad Traktatem o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie[8]. Dopiero po sowieckiej interwencji zbrojnej w suwerenizujących się państwach bałtyckich ministrowie spraw zagranicznych Polski, Czechosłowacji i Węgier przedstawili propozycję całkowitej likwidacji Układu Warszawskiego do końca 1991 roku[9][10] ZSRR zdecydował się ostatecznie na przyspieszenie tego procesu – 31 marca rozwiązano struktury wojskowe, zaś 1 lipca stracił moc sojusz polityczny[9].

Nierozwiązana pozostawała natomiast kwestia stacjonującej w Polsce Armii Radzieckiej[9]. O ile zagadnienie to zostało stosunkowo szybko uregulowane z NRD, Węgrami i Czechosłowacją, o tyle w przypadku Polski pojawiły się dwa problemy – z jednej strony była to kwestia zaplecza dla wycofujących się jednostek z niemieckich landów wschodnich, zaś z drugiej – wstrzemięźliwość strony polskiej w związku z brakiem polsko-niemieckiego układu dotyczącego granicy[9]. Ostatecznie ostatni żołnierze byłej Armii Radzieckiej opuścili terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 17 września 1993 roku[11].

Pogłębiający się kryzys, otwarte dążenia poszczególnych republik do uzyskania niepodległości oraz nieudany pucz twardogłowych komunistów przyspieszyły rozpad ZSRR[9]. 25 grudnia zakończyło się jego istnienie, a jego sukcesorem została Federacja Rosyjska pod wodzą prezydenta Borysa Jelcyna[12]. Rosja miała też całkowicie przejąć sowiecki arsenał nuklearny[12]. Powstanie nowych państw w tej części Europy (Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś i Ukraina) stwarzało zupełnie nowe warunki dla funkcjonowania państwa polskiego i kończyło erę zależności od imperialnego sąsiada[12].

Intensyfikacja procesów integracyjnych oraz transformacja NATO edytuj

 
Obszar Wspólnoty Europejskiej w okresie 1986–1994
Osobne artykuły: Integracja europejska i NATO.

Na przełomie lat 80. i 90. w kolejną fazę wkroczyły procesy integracyjne w Europie Zachodniej[12]. 1 lipca 1990 w życie weszły pierwsze ustalenia dotyczące utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej[12]. W grudniu tego samego roku zapoczątkowano prace nad jej rozbudową, a także nad utworzeniem unii politycznej[12]. Ich efektem było uzgodnienie tekstu Traktatu o Unii Europejskiej, który ustanowił Unię Europejską, opartą na tzw. trzech filarach[13]. Przewidywano m.in. wprowadzenie wspólnej waluty, prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a także podporządkowanie UZE nowej strukturze[13]. Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993[13]. Przyłączenie się nowych państw do Unii Europejskiej uwarunkowane było spełnieniem licznych kryteriów – zarówno politycznych, prawnych, jak i ekonomicznych[14]. Jednocześnie kraje Zachodu deklarowały otwarcie na integrację z demokratyzującymi się państwami Europy Środkowo-Wschodniej[14]. Wsparcie finansowe Wspólnot (w tym poprzez EBOiR) oraz poparcie polityczne polityków europejskich i amerykańskich sprzyjało powstawaniu nowych organizacji subregionalnych w obszarze położonym na wschód od Niemiec – utworzono wówczas m.in. Trójkąt Wyszehradzki, Quadragonale, CBSS oraz Czarnomorską Współpracę Gospodarczą[14].

Równolegle z intensyfikacją procesów integracyjnych w ramach Wspólnot dokonywała się transformacja Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego[15]. Już podczas majowego szczytu NATO w Brukseli w 1989 przedstawiciele Sojuszu z uznaniem odnieśli się do przemian w państwach rozpadającego się bloku wschodniego[15]. Mowa była również o potrzebie ustanowienia nowego wzorca stosunków między Wschodem a Zachodem i redukcji zbrojeń[15]. 7 czerwca 1990 Rada Północnoatlantycka wystosowała Posłanie z Turnberry, w którym zaprosiła państwa Układu Warszawskiego do współpracy[15]. Z kolei podczas szczytu w Londynie (5–6 lipca 1990) przyjęto deklarację londyńską, która głosiła, że[15]:

NATO musi się stać instytucją, w której Europejczycy, Kanadyjczycy i Amerykanie współdziałają nie tylko we wspólnej obronie, ale także po to, by budować partnerstwo ze wszystkimi krajami Europy. Wspólnota Atlantycka musi się zwrócić ku krajom Wschodu, które były naszymi przeciwnikami w zimnej wojnie i wyciągnąć do nich dłoń przyjaźni

Fragment "Deklaracji londyńskiej o przeobrażonym Sojuszu Północnoatlantyckim”

Rządy państw Układu Warszawskiego zostały następnie zaproszone do ustanowienia regularnych kontaktów[15]. Z kolei podczas posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej w Kopenhadze przyjęto kolejny dokument – Partnerstwo z krajami Europy Środkowej i Wschodniej[16]. Stwierdzono w nim, że bezpieczeństwo NATO związane jest z bezpieczeństwem wszystkich państw europejskich, a umacnianie wolności i demokracji jest ściśle związane z żywotnymi interesami Sojuszu[16]. Opowiedziano się jednocześnie za udziałem państw Układu Warszawskiego w niewojskowych przedsięwzięciach Organizacji[16].

Wraz zakończeniem zimnej wojny rozpoczęła się dyskusja nad przyszłością NATO i dalszymi przesłankami jego funkcjonowania[16]. Pojawiały się pomysły zastąpienia go regionalnym systemem zbiorowego bezpieczeństwa w oparciu o KBWE lub UZE[16]. Padła również propozycja połączenia go z powstającą Unią Europejską[17]. Z tego rodzaju ideami spierali się zwolennicy utrzymania NATO jako systemu kolektywnej obrony i wskazywali na możliwe odrodzenie się rywalizacji mocarstw o strefy wpływów[17]. Podkreślano też, że zwycięstwo w zimnej wojnie świadczy o efektywności struktur Sojuszu[17]. Próbą odpowiedzenia na podnoszone postulaty było przyjęcie Nowej koncepcji strategicznej Sojuszu podczas szczytu NATO w Rzymie w dniach 7–8 listopada 1990[18]. Jako cele działalności NATO określono zapewnienie wolności i bezpieczeństwa jego członkom oraz budowę trwałego i sprawiedliwego pokojowego ładu w Europie[18]. Podkreślona została rola czynnika politycznego w kształtowaniu nowego porządku, jednak podstawą strategii pozostawała obecność amerykańskiej armii i broni jądrowej w Europie[18]. Zapowiedziano jednocześnie kontynuowanie polityki rozbrojenia i kontroli zbrojeń[18]. W przyjętej na zakończenie szczytu Deklaracji rzymskiej w sprawie pokoju i współpracy podkreślono konieczność kooperacji NATO z KBWE, Wspólnotą Europejską, UZE i Radą Europy[19]. 20 grudnia 1991 działalność rozpoczęła nowa instytucja – Rada Współpracy Północnoatlantyckiej, w skład której weszły także europejskie kraje spoza NATO[19].

Uwarunkowania wewnętrzne edytuj

Osobne artykuły: Okrągły Stół (Polska), Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku, Rząd Tadeusza Mazowieckiego i Transformacja systemowa w Polsce.

Transformacja polityczna i ekonomiczna Polski po 1989 roku otworzyła nowe perspektywy współpracy z krajami zachodnimi. Bezprecedensowy plan przemian, brak kapitału, wysokie koszty reform ekonomicznych oraz problemy z zadłużeniem stworzyły zapotrzebowanie na pomoc zarówno ekspertów, jak i pomoc finansową z zagranicy. Przejawem takiego wsparcia stały się m.in. program PHARE[20] oraz redukcja zadłużenia zagranicznego przez Klub Paryski[21]. Sukces polskiej transformacji oraz ogólna zgoda głównych sił postsolidarnościowych i postkomunistycznych co do głównych kierunków polskiej polityki zagranicznej sprawiły, że już w połowie lat 90. Polska mogła realnie aspirować do członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz w Unii Europejskiej[22].

Koncepcja polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku edytuj

 
Premier Tadeusz Mazowiecki i prezydent USA George H.W. Bush w Białym Domu (1990)

W okresie 1989–1992, po zmianach w otoczeniu międzynarodowym, nastąpiła całkowita reorientacja polityki zagranicznej, wyrażająca się w trzech celach[22]:

  • uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa poprzez uczestnictwo w nowym systemie bezpieczeństwa;
  • zapewnienie wsparcia dla przemian rynkowych;
  • budowanie prestiżu Polski i Polaków, jako narodu, który pierwszy wyłamał się z bloku wschodniego.

Początkowo zakładano, że najlepszym gwarantem bezpieczeństwa będzie system budowany w oparciu o KBWE[23]. Już w latach 1991–1992 przeważyła opcja euroatlantycka, w tym kurs na zbliżenie z Niemcami i Stanami Zjednoczonymi[24]. Po zadeklarowaniu woli integracji ze Wspólnotami i z NATO kierunek prozachodni stał się głównym kierunkiem polskiej polityki zagranicznej[24]. Pośrednio wspierało go uczestnictwo w inicjatywach środkowoeuropejskich[24].

Drugim tak wyraźnym kierunkiem stała się polityka wschodnia, początkowo zorientowana na uregulowanie stosunków z ZSRR, a następnie na budowę formalnoprawnych ram dobrosąsiedzkiej współpracy z byłymi republikami sowieckimi[24]. Wiosną 1990 roku zainicjowano politykę dwutorowości wobec ZSRR – z jednej strony nie naciskano na rozwiązanie Układu Warszawskiego i wycofanie Armii Radzieckiej z Polski, zaś z drugiej życzliwie odnoszono się do faktu odzyskiwania suwerenności przez kolejne republiki[25]. Już po rozpadzie ZSRR wśród kolejnych władz rządzących Polską ukształtowała się wizja polityki wschodniej, w której za głównego rywala uznano Federację Rosyjską, zaś Ukrainę określono jako strategicznego partnera[26]. Towarzyszyła temu koncepcja wspierania demokratyzacji Białorusi[26]. Takie ujęcie polityki wschodniej było pewnym nawiązaniem do idei prometeizmu[26].

Wraz z reorientacją polityki zagranicznej nastąpiła marginalizacja jednego z dotychczasowych jej kierunków, czyli współpracy z państwami pozaeuropejskimi[3]. Ograniczono ją głównie do państw powiązanych z Zachodem[3]. Na spadek kontaktów z wieloma spośród tych krajów wpłynęło również nawiązanie stosunków z Izraelem, Chile i RPA[3].

Udział w wielostronnych formach współpracy międzynarodowej edytuj

Osobny artykuł: Polska w organizacjach międzynarodowych.

NATO edytuj

 
Logo szczytu NATO w Warszawie w 2016
Osobny artykuł: Polska w NATO.

Polska przystąpiła do NATO 12 marca 1999 roku wraz z Czechami i Węgrami jako pierwsze kraje z dawnego bloku wschodniego.

Z punktu widzenia Polski kluczowe znaczenie mają potencjał skutecznego odstraszania oraz zdolności wojskowe NATO gwarantujące zbiorową obronę w obliczu narastających na wschodzie zagrożeń militarnych, oraz nabierających coraz większego znaczenia zagrożeń hybrydowych. W 2016 roku po raz pierwszy Polska była gospodarzem szczytu NATO. Podjęto wtedy istotne dla bezpieczeństwa Polski i regionu postanowienia dotyczące wzmocnienia wschodniej flanki NATO, w tym o ustanowieniu wysuniętej obecności wojskowej – enhanced forward presence (eFP).

Polska jako członek NATO angażuje się w operacje sojusznicze (m.in. w misjach KFOR i Baltic Air Policing, a przeszłości w ISAF). Na forum organizacji Polska należy do grupy państw zaangażowanych w promowanie reform w krajach partnerskich (Gruzja, Ukraina i Mołdawia) popierając także pogłębianie współpracy ze Szwecją i Finlandią[27].

Od 2015 roku Polska wraz z państwami „wschodniej flanki” NATO tworzy Bukaresztańską Dziewiątkę. Celem tego formatu jest wzmocnienie siły głosu tych państw na forum sojuszu oraz pogłębienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obronności (w kontekście polityki rosyjskiej)[28].

Unia Europejska edytuj

 
Podpisanie przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego traktatu o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
Osobne artykuły: Polska w Unii Europejskiej, Etapy integracji Polski z Unią Europejską i Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej w 2011 roku.

Oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej Polska złożyła 8 kwietnia 1994 w Atenach. 8 sierpnia 1996 powołano Komitet Integracji Europejskiej, który był agendą przystąpienia do UE. 28 stycznia 1997 uchwalono Narodową Strategię Integracji. Negocjacje ws. przystąpienia do Unii rozpoczęto 31 marca 1998.

Na szczycie w Kopenhadze, zakończonym 13 grudnia 2002, ówczesny rząd Leszka Millera sfinalizował negocjacje. 16 kwietnia 2003 Polska podpisała traktat akcesyjny. Referendum w sprawie członkostwa odbyło się w dniach 7–8 czerwca 2003. W jego wyniku Polska, razem z pozostałymi dziewięcioma innymi krajami, wstąpiła do Unii 1 maja 2004.

Od grudnia 2007 roku Polska należy do strefy Schengen.

W zakresie polityki zewnętrznej Unii Europejskiej Polska była jednym z inicjatorów Partnerstwa Wschodniego. Angażuje się także w inicjatywę na rzecz rozwoju współpracy UE z krajami Bałkanów Zachodnich (Proces Berliński).

Organizacja Narodów Zjednoczonych edytuj

W latach 2018–2019 Polska zasiadała w Radzie Bezpieczeństwa ONZ jako niestały członek. Do priorytetów polskiego członkostwa w Radzie należały: wzmacnianie roli prawa międzynarodowego, problematyka ochrony ludności cywilnej i zapobiegania konfliktom zbrojnym oraz bezpieczeństwo i pokój na Ukrainie i w Gruzji[29].

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie edytuj

W 2022 roku Polska objęła roczne przewodnictwo w OBWE. Głównym celem polskiej prezydencji są działania na rzecz uregulowania regionalnych i zamrożonych konfliktów poprzez wsparcie OBWE. Intencją Polski jest pełnienie roli uczciwego pośrednika i mediatora pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami. Intencją Polski jest realizowanie zadań w duchu kompleksowego podejścia do zagadnienia bezpieczeństwa, uwzględniającego kwestie polityczne, wojskowe i ekonomiczne oraz praw człowieka[30].

Rada Europy edytuj

Polska jest członkiem Rady Europy od 1991 roku. Organizacja ta wspierała procesy demokratyzacji oraz rozwoju standardów praw człowieka i praworządności w Polsce po 1989 roku[31].

Regionalne formaty współpracy edytuj

Grupa Wyszehradzka (V4) edytuj

Osobny artykuł: Grupa Wyszehradzka.
 
Spotkanie przywódców państw Grupy Wyszehradzkiej i Trójkąta Weimarskiego w Warszawie, 2013

V4 jest regionalną formą współpracy Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Na poziomie politycznym współpraca wyszehradzka obejmuje spotkania na szczeblu prezydentów, premierów, przewodniczących parlamentów i ministrów[32].

Jedyną zinstytucjonalizowaną formą współpracy wyszehradzkiej jest utworzony w 2000 roku Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki.

Trójkąt Weimarski edytuj

Osobny artykuł: Trójkąt Weimarski.

Trójkąt Weimarski stanowi nieformalny format współpracy między Polską, Niemcami i Francją służąc jako mechanizm konsultacji i wypracowywania stanowisk w sprawach polityki europejskiej. Kontakty polityczne odbywają się na poziomie prezydenckim, rządowym i parlamentarnym[33].

Trójmorze edytuj

Osobny artykuł: Trójmorze.
 
Państwa uczestniczące w inicjatywie Trójmorza

Trójmorze jest formatem współpracy regionalnej 12 krajów Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowanym w 2015 roku. Pierwszy szczyt przywódców państw odbył się w 2016 roku w Dubrowniku. Inicjatywa jest nakierowana na pogłębienie współpracy politycznej i gospodarczej regionu (w szczególności w zakresie infrastruktury energetycznej, transportowej i telekomunikacyjnej). W deklaracji przyjętej na szczycie w Bukareszcie w 2018 roku za trzy główne cele Trójmorza uznano[34]:

  • zdynamizowanie rozwoju gospodarczego,
  • wzmocnienie spójności UE,
  • wzbogacenie więzi transatlantyckich.

W tym celu w 2019 roku powołano Fundusz Trójmorza[35].

Trójkąt Lubelski edytuj

Osobny artykuł: Trójkąt Lubelski.
 
Logo Trójkąta Lubelskiego

Powstanie nowego trójstronnego formatu współpracy ogłoszono 28 lipca 2020 roku w Lublinie podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Polski, Litwy i Ukrainy. Celem inicjatywy jest wzmocnienie współpracy politycznej, ekonomicznej[36], kulturalnej i społecznej między trzema krajami, a także pomoc Ukrainie w odzyskaniu integralności terytorialnej i integracji z Unią Europejską i NATO[37][38].

W grudniu 2021 roku odbyło się pierwsze spotkanie na szczeblu prezydentów, zaś w marcu 2022 roku – na szczeblu premierów[39].

Innymi, wcześniej już istniejącymi, formami współpracy trójstronnej są: Zgromadzenie Parlamentarne Sejmu i Senatu RP, Sejmu Republiki Litewskiej i Rady Najwyższej Ukrainy oraz Brygada litewsko-polsko-ukraińska.

Format 14+1 edytuj

Osobny artykuł: 14+1.

14+1 (początkowo 16+1) jest formatem współpracy pomiędzy Chińską Republiką Ludową a państwami Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowanym na szczycie w Warszawie w 2012 roku. Jest on związany z chińską inicjatywą Nowego Jedwabnego Szlaku.

Proces Berliński edytuj

Osobny artykuł: Proces Berliński.

Proces Berliński jest inicjatywą wspierającą współpracę regionalną państw Bałkanów Zachodnich i uzupełniającą politykę rozszerzenia Unii Europejskiej. W 2018 roku do inicjatywy dołączyła Polska, która w następnym roku organizowała Szczyt Bałkanów Zachodnich w Poznaniu.

Stosunki bilateralne edytuj

Kierunek zachodni edytuj

Stosunki polsko-amerykańskie edytuj

 
Spotkanie prezydenta USA Baracka Obamy i premiera Polski Donalda Tuska, 2011
Osobne artykuły: Stosunki Polski ze Stanami Zjednoczonymi i Współpraca wojskowa Polski i Stanów Zjednoczonych.

Już na początku polskiej transformacji Polska dążyła do znalezienia się w strukturach, w których uczestniczyły Stany Zjednoczone, gdyż w odróżnieniu od państw Europy, uważano je za pewniejszego gwaranta bezpieczeństwa[40]. Wybór członkostwa w NATO jako jednego z naczelnych celów polskiej polityki zagranicznej oznaczał równocześnie dużą koncentrację wysiłków dyplomacji na kierunku amerykańskim[41]. Nawiązaniu bliższych relacji z USA sprzyjało kilka czynników, w tym[41]:

  • poparcie udzielane przez USA antykomunistycznej opozycji demokratycznej;
  • duża sympatia społeczeństwa i elit dla Stanów Zjednoczonych;
  • amerykańskie poparcie dla polskich reform i chęć wzmocnienia roli Polski jako czynnika stabilizacji w regionie;
  • ograniczone pole działania w Europie – stopniowa rezygnacja Rosji z prozachodniego kursu, wojny na Bałkanach i brak otwartości powstającej Unii Europejskiej na nowych członków powodowały, że USA dążyły do poszerzenia strefy bezpieczeństwa o kraje Europy Środkowej.

Zbieżność interesów państw Europy Środkowo-Wschodniej i Stanów Zjednoczonych skłaniała do współpracy w wymiarze europejskim, euroatlantyckim i globalnym, nie przekładało się to jednak szczególnie na stosunki bilateralne poszczególnych krajów z USA[41]. W przypadku Polski stosunki z USA przez wiele lat bazowały przede wszystkim na podstawach politycznych, zaś inne wymiary współpracy były niewielkie[41]. W relacjach Polski ze Stanami Zjednoczonymi wyróżnia się trzy okresy[42][43]:

  • 1989–1999 – okres starań o członkostwo w NATO
  • 1999–2007 oraz od 2015 – próby ustanowienia strategicznego partnerstwa
  • 2007-2015 – próby równoważenia partnerstwa.
 
Spotkanie marszałek Sejmu RP Elżbiety Witek i przewodniczącej Izby Reprezentantów USA Nancy Pelosi, 2022

W drugiej i trzeciej dekadzie XXI wieku czynnikami wpływającymi na dynamikę współpracy polsko-amerykańskiej są przewartościowania w ramach polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony USA oraz zmiana sytuacji w zakresie bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej[44][45]. Istotne jest także pogłębienie współpracy gospodarczej (w szczególności w zakresie energetyki jądrowej i dostaw gazu LNG), dzięki czemu relacje dwustronne nie ograniczają się do filaru polityczno-militarnego[45].

We wrześniu 2018 roku przyjęta została deklaracja „Obrona wolności i budowanie dobrobytu poprzez polsko-amerykańskie partnerstwo strategiczne”, która rozszerzyła możliwości wsparcia administracji USA dla realizacji polskich priorytetów w zakresie polityki bezpieczeństwa (m.in. wzmocnienia amerykańskiej obecności wojskowej w Polsce). W relacjach dwustronnych polskie priorytety obejmują: rozszerzenie obecności sił amerykańskich w naszym kraju w ramach wzmacniania wschodniej flanki NATO, wspólne projekty w sferze bezpieczeństwa i obronności (takie jak instalacja amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Redzikowie czy współpraca sił lotniczych obu państw).

15 sierpnia 2020 roku podpisana została dwustronna umowa o wzmocnionej współpracy obronnej między Stanami Zjednoczonymi a Polską[46].

Ponadto USA są ważnym partnerem w zakresie w sferze nauki. Podstawą współpracy w tym zakresie jest podpisana w kwietniu 2018 roku umowa o współpracy naukowo-technicznej. W tym samym roku podpisano list intencyjny pomiędzy polskimi resortami nauki i zdrowia a amerykańskim Departamentem Zdrowia i Opieki Społecznej o współpracy w zakresie nauk medycznych. [44].

Stosunki polsko-kanadyjskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-kanadyjskie.

Ważnym aspektem stosunków polsko-kanadyjskich są kwestie bezpieczeństwa i współpracy wojskowej, co jest związane ze wspólnym członkostwem w NATO. W latach 2014–2017 w Drawsku Pomorskim stacjonowało ok. dwustu żołnierzy kanadyjskich w ramach operacji NATO Reassurance, zaś w czerwcu 2017 polskie i kanadyjskie wojsko rozpoczęło współpracę w ramach Batalionowej Grupy Bojowej eFP NATO na Łotwie. Współpraca obejmuje także udział we wspólnych szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych (np. udział polskich żołnierzy w ćwiczeniu Maple Resolve 18 czy żołnierzy kanadyjskich w manewrach wojskowych ANAKONDA).

Polska jest największym partnerem handlowym Kanady w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. W 2018 roku wymiana handlowa pomiędzy Polską a Kanadą osiągnęła ponad 2,85 mld CAD (eksport z Polski do Kanady – 2,1 mld CAD, import z Kanady do Polski – 0,74 mld CAD)[47].

Stosunki polsko-brytyjskie edytuj

 
Spotkanie premierów Mateusza Morawieckiego i Borisa Johnsona, 2022
Osobny artykuł: Stosunki polsko-brytyjskie.

Przemiany polityczne po 1989 roku umożliwiły powrót do bliskiej współpracy dwustronnej. Wielka Brytania wspierała polskie przemiany systemowe i popierała dążenie Polski do członkostwa w NATO i Unii Europejskiej. Brytyjski model ekonomiczny był jednym z punktów odniesienia polskiej transformacji ekonomicznej. Przystąpienie do Unii Europejskiej w 2004 otworzyło także drogę do bliższej współpracy między oboma krajami. Polska i UK prezentowały zbliżone stanowiska dotyczące gospodarki europejskiej (m.in. konkurencyjność rynku wewnętrznego, regulacje rynku pracy, rynek cyfrowy, polityka handlowa). Istotne znaczenie miała decyzja rządu brytyjskiego o otwarciu rynku pracy dla polskich obywateli po przystąpieniu Polski do UE. Spowodowało to, że Polacy są obecnie największą grupą narodowościową w Zjednoczonym Królestwie. Dwustronna współpraca polityczna obejmuje m.in. konsultacje międzyrządowe, spotkania ministrów spraw zagranicznych i obrony (tzw. Kwadryga) oraz kontakty parlamentarne.

UK jest trzecim najważniejszym partnerem handlowym Polski, z systematycznie rosnącymi obrotami handlowymi. Współpraca gospodarcza obu państw obejmuje obszary innowacyjności, gospodarki cyfrowej, nowych technologii w finansach, wsparcia sektora usług, badań i rozwoju, energetyki czy wymiany doświadczeń w zakresie wspierania małych i średnich przedsiębiorstw[48].

Stosunki polsko-francuskie edytuj

 
Spotkanie prezydenta Francji Emmanuela Macrona z premierem Polski Mateuszem Morawieckim, 2017
Osobny artykuł: Stosunki polsko-francuskie.

Podstawowym dokumentem regulującym stosunki między Polską a Francją jest Traktat o przyjaźni i solidarności z 9 kwietnia 1991 roku. Obowiązujące umowy dwustronne dotyczą spraw związanych m.in. ze współpracą w dziedzinie: spraw wewnętrznych (1996 r.), obronności (2002 r.), kultury i edukacji (2004), nauki i technologii (2008), wzajemnej ochrony informacji niejawnych (2008 r.) oraz koprodukcji filmowej (2012 r.). Współpraca rozwija się w oparciu o przyjętą w 2008 deklarację o Polsko-Francuskim Partnerstwie Strategicznym, a następnie o ustanowiony w 2013 r. Program Współpracy na rzecz jego realizacji. Rozwojowi wzajemnych kontaktów sprzyjał mechanizm, organizowanych od 2004 r., konsultacji międzyrządowych pod przewodnictwem premiera Polski i prezydenta Francji. Podczas wizyty prezydenta Emmanuela Marcona w Polsce w 2020 roku przyjęto Polsko-Francuski Program Współpracy na lata 2020–2023 stanowiący odnowienie Partnerstwa Strategicznego z 2008 roku[49].

Francja zaliczana jest do kluczowych partnerów gospodarczych Polski jako czwarty rynek eksportowy (ok. 12,2 mld EUR w 2018 roku – 5,5% udział w ogóle eksportu PL) i piąty rynek importowy (ok. 8,2 mld euro w 2018 roku – 3,5% udział w ogóle importu)[50].

Oba kraje wspólnie z Niemcami współpracują w ramach formatu Trójkąta Weimarskiego.

Stosunki polsko-niemieckie edytuj

 
Spotkanie prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego i prezydenta Niemiec Horsta Köhlera, 2009
Osobny artykuł: Stosunki polsko-niemieckie.

Podstawą współczesnych dwustronnych stosunków politycznych jest Polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie zawarty 17 czerwca 1991 roku. Ponadto zawarte zostały umowy dotyczące nauki i kultury. Stosunki polsko-niemieckie determinowane są przez wspólne członkostwo w Unii Europejskiej i NATO[51].

W historii stosunków polsko-niemieckich po 1989 roku można wyróżnić następujące okresy[52]:

  • 1990–1998 – okres pojednania i porozumienia naznaczony poparciem Niemiec dla integracji Polski ze strukturami europejskimi
  • 1998–2007 – okres pogorszenia relacji (wśród przyczyn m.in. odmienny stosunek do Rosji i polityki amerykańskiej oraz kwestie polityki historycznej)
  • 2007–2015 – okres poprawności i dążenia do zrównoważonego partnerstwa
  • od 2015 – ponowne pogorszenie relacji.

Wśród kwestii spornych i problematycznych wymienia się m.in. różnice dotyczące polityki wschodniej (szczególnie w odniesieniu do Rosji), różne wizje integracji europejskiej czy status prawny polskiej mniejszości narodowej w Niemczech[53].

Polska i Niemcy są kluczowymi partnerami gospodarczymi. Polska jest jednym z ważniejszych kierunków inwestycyjnych kapitału niemieckiego w UE. Skumulowana wartość niemieckich inwestycji bezpośrednich w Polsce wynosi ponad 35 mld euro, natomiast w przypadku polskich inwestycji w Niemczech wartość ta wynosi 1,2 mld euro[54][55].

Istotne znaczenie dla dwustronnych relacji mają także wymiana młodzieży i współpraca akademicka.

Stosunki polsko-hiszpańskie edytuj

 
Spotkanie premiera Polski Jarosława Kaczyńskiego i premiera Hiszpanii José Luis Rodríguez Zapatero w Warszawie, 2007

Pierwszym dokumentem strategicznym z zakresu relacji dwustronnych po transformacji ustrojowej był Traktat o Przyjaźni i Współpracy z 1992 roku. Relacje uzyskały uprzywilejowany status na mocy deklaracji podpisanej w 1998 r. przez premierów Jerzego Buzka i José María Aznara[56]. Jednym z elementów dialogu politycznego jest mechanizm konsultacji międzyrządowych. Podczas konsultacji przeprowadzonych w 2021 roku podpisano sześć porozumień sektorowych dotyczących współpracy przy rozwoju Centralnego Portu Komunikacyjnego, o współpracy między resortami spraw zagranicznych i akademiami dyplomatycznymi, o współpracy w zakresie cyberbezpieczeństwa, współpracy w zakresie polityki przemysłowej oraz współpracy w zakresie kultury, edukacji i nauki[57].

W 2021 roku wartość dwustronnej wymiany handlowej wyniosła 14 mld euro, przy czym Hiszpania posiada dodatnie saldo handlowe, które osiągnęło 1,2 mld euro. W strukturze towarowej hiszpańskiego eksportu do Polski przeważają: maszyny i urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz części, produkty tekstylne, żywność i napoje. Natomiast w strukturze towarowej eksportu do Hiszpanii przeważają: maszyny i urządzenia, produkty spożywcze i tytoniowe oraz dobra konsumpcyjne trwałe[58].

Stosunki polsko-włoskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-włoskie.

Formalną podstawą stosunków bilateralnych jest traktat o przyjaźni i współpracy sporządzony w 1991 roku[59].

Polskę i Włochy łączy członkostwo w Unii Europejskiej i NATO. Oba kraje są bliskimi partnerami handlowymi. Wartość wzajemnych obrotów handlowych (według danych z okresu styczeń-wrzesień 2022) wyniosła 21,826 mld euro (eksport z Polski – 12,564 mld euro, import do Polski – 9,172 mld euro). Włochy pozostają na 5 miejscu wśród partnerów handlowych Polski pod względem eksportu, natomiast w przypadku importu – na 4. miejscu. Współpraca polsko-włoska ma także wymiar naukowy i kulturalny[60] .

Kierunek północny edytuj

Stosunki polsko-litewskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-litewskie.

Wznowienie stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą nastąpiło 5 września 1991 roku. 26 kwietnia 1994 w Wilnie podpisano traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Jedną z instytucjonalnych form współpracy politycznej jest Zgromadzenie Poselskie Sejmu RP i Sejmu RL. W 2019 roku prezydenci obu państw podpisali deklarację o wzmocnieniu polsko-litewskiego partnerstwa w zakresie bezpieczeństwa. Od 2020 roku oba kraje wspólnie z Ukrainą zainicjowały nowy format współpracy politycznej – Trójkąt Lubelski.

Polska należy do jednych z najistotniejszych partnerów gospodarczych Litwy. Polska jest trzecim największym eksporterem na rynek litewski, obok Rosji i Niemiec (ok. 11% litewskiego importu pochodzi z Polski), a także trzecim największym rynkiem zbytu dla litewskich towarów. Wartość polsko-litewskich obrotów handlowych wynosi blisko 6 mld euro. Szczególne znaczenie ma współpraca w sektorze energetycznym, w szczególności inwestycja PKN Orlen w rafinerię w Możejkach.

Współpracę w dziedzinie kultury i edukacji reguluje umowa o współpracy w dziedzinie kultury, oświaty i nauki z 17 grudnia 1998 r. W 2007 roku powstał Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży[61].

Stosunki polsko-łotewskie edytuj

 
Spotkanie marszałek Sejmu Ewy Kopacz z marszałek Sejmu łotewskiego Solvitą Āboltiņą, 2012
Osobny artykuł: Stosunki polsko-łotewskie.

Podstawą współczesnych stosunków polsko-łotewskich jest podpisany 1 lipca 1992 w Rydze traktat o przyjaźni i współpracy. Polskę i Łotwę łączy wspólne członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i Radzie Państwa Morza Bałtyckiego, a także uczestnictwo w formatach Trójmorza i Bukaresztańskiej Dziewiątki.

Obroty handlowe między oboma państwami w 2018 roku wyniosły blisko 2 mld euro. Polska jest ważnym dostawcą artykułów spożywczo-przemysłowych na rynek łotewski. Do najważniejszych polskich firm działających na Łotwie należy Orlen Lietuva (największy dostawca paliw do stacji benzynowych na Łotwie). Od 2014 roku na rynku łotewskim funkcjonuje także polska spółka ubezpieczeniowa PZU.

Podstawę prawną dwustronnej współpracy w zakresie edukacji i kultury stanowi umowa o współpracy kulturalno-edukacyjnej z 2006 roku[62].

Stosunki polsko-estońskie edytuj

 
Szefowie dyplomacji Polski i Estonii Zbigniew Rau i Eva-Maria Liimets podczas spotkania w Tallinnie, 2022
Osobny artykuł: Stosunki polsko-estońskie.

Stosunki dyplomatyczne między oboma państwami zostały odnowione 2 września 1991 roku. 2 lipca 1992 roku w Tallinnie podpisano traktat o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie. Istotne znaczenie ma współpraca w zakresie bezpieczeństwa, m.in. na rzecz zwiększenia obecności NATO na wschodniej flance. Siły Powietrzne RP regularnie uczestniczą w misji Baltic Air Policing.

W 2018 roku Polska znalazła się na 7. miejscu wśród partnerów handlowych Estonii z wolumenem obrotów wynoszącym blisko 1,3 mld euro (eksport do Estonii wyniósł blisko 979 mln euro, zaś import – ponad 315 mln euro). Wśród najważniejszych grup towarów w polskim eksporcie do Estonii znajdują się produkty przemysłu chemicznego i metalowego, urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz pojazdy, natomiast import z Estonii obejmuje głównie maszyny i urządzenia, drewno i wyroby z drewna, wyroby metalowe, metale i kamienie szlachetne oraz produkty przemysłu chemicznego.

Współpraca dwustronna ma miejsce także w sferze kultury i nauki. Współpraca uczelni i instytucji naukowych ma charakter zdecentralizowany i jest rozwijana bezpośrednio między zainteresowanymi podmiotami[63].

Stosunki polsko-duńskie edytuj

 
Trasa gazociągu Baltic Pipe

Polskę i Danię łączy członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i Radzie Państw Morza Bałtyckiego.

Od 1999 utrzymuje się dodatnie dla Polski saldo wymiany handlowej. Jednocześnie Dania jest jednym z trzech krajów członkowskich Unii Europejskiej (obok Hiszpanii i Belgii), z którymi Polska odnotowuje ujemne saldo handlowe artykułami rolno-spożywczymi[64]. Jednym z istotnych filarów współpracy jest energetyka. W 2018 roku podpisano umowę międzyrządową w sprawie gazociągu Baltic Pipe oraz Memorandum o Porozumieniu w sprawie dialogu w obszarze energii i transformacji energetycznej[65].

Stosunki polsko-norweskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-norweskie.

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku podstawami polsko-norweskiej współpracy gospodarczej są Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Umowa między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Królestwem Norwegii o wolnym handlu z 1973 roku. Jednym z rozwiązań wynikających z Układu o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest przyznanie Polsce oraz innym nowym krajom UE środków finansowych w ramach tzw. Mechanizmu Finansowego EOG oraz Mechanizmu Norweskiego[66]. Norwegia jest ważnym partnerem w zakresie współpracy energetycznej i dywersyfikacji dostaw gazu do Polski (projekt Baltic Pipe).

Kierunek wschodni edytuj

Osobny artykuł: Partnerstwo Wschodnie.

Stosunki polsko-rosyjskie edytuj

 
Spotkanie premiera Leszka Millera z prezydentem Rosji Władimirem Putinem, 2002
Osobny artykuł: Stosunki polsko-rosyjskie (od 1989).

Formalną podstawą stosunków dwustronnych jest Traktat o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy z 22 maja 1992 roku[67].

Przez większość okresu po 1989 roku stosunki polsko-rosyjskie były naznaczone napięciami i sporami, m.in. dotyczącymi zakresu suwerenności Polski, różnych wizji sąsiedztwa, polityki energetycznej oraz odmiennego spojrzenia na przeszłość[68].

W latach 2011–2014 Polska i Rosja wspólnie z Niemcami podejmowały współpracę polityczną w ramach formatu Trójkąta Kaliningradzkiego. Po aneksji Krymu i rozpoczęciu przez Rosję wojny w Donbasie stosunki polsko-rosyjskie uległy pogorszeniu, a kontakty polityczne zostały ograniczone. Polska poparła wprowadzone przez Unię Europejską sankcje przeciwko Rosji. Po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, Polska jednoznacznie potępiła działania Rosji uznając ją za kraj terrorystyczny[69].

Stosunki polsko-ukraińskie edytuj

 
Spotkanie premiera Polski Donalda Tuska i prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego w Kijowie, 2024
Osobne artykuły: Stosunki polsko-ukraińskie, Granica polsko-ukraińska, Polsko-ukraińskie stosunki gospodarcze i Ukraiński kryzys uchodźczy.

Podstawą dwustronnych stosunków polsko-ukraińskich jest „Traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy” z 1992 roku[70].

Wyrazem poparcia dla europejskich aspiracji Ukrainy jest zainicjowany przez Polskę i Szwecję program Partnerstwa Wschodniego. Polska popiera integralność terytorialną Ukrainy nie uznając aneksji Krymu przez Rosję oraz separatystycznych republik we wschodniej Ukrainie. W 2020 roku Polska i Ukraina, wspólnie z Litwą, rozpoczęły współpracę w ramach nowego formatu – Trójkąta Lubelskiego.

Po rozpoczęciu inwazji Rosji Polska udzieliła Ukrainie pomocy zbrojeniowej, finansowej i humanitarnej[71][72] oraz przyjęła uchodźców wojennych. 1 czerwca 2022 roku w Kijowie odbyły się pierwsze polsko-ukraińskie konsultacje międzyrządowe pod przewodnictwem premierów obu państw[73].

Od 2005 roku Ukraina należy do priorytetowych partnerów programu polskiej pomocy rozwojowej, który obejmuje m.in. wsparcie procesu reform administracji, finansów publicznych i edukacji, pomoc stypendialną oraz pomoc osobom poszkodowanym w wyniku konfliktu na wschodzie Ukrainy[74].

Stosunki polsko-białoruskie edytuj

Osobne artykuły: Stosunki polsko-białoruskie, Granica polsko-białoruska, Kryzys migracyjny na granicy Białorusi z Unią Europejską (od 2021) i Prześladowania Polaków na Białorusi po 2020 roku.

Podstawą stosunków dwustronnych jest traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1992 roku[75]. Od 2020 roku stosunki polsko-białoruskie znajdują się w głębokim impasie, który jest związany z masowymi represjami politycznymi na Białorusi (w tym skierowanymi przeciwko polskiej mniejszości narodowej) oraz kryzysem migracyjnym. Polska udziela wsparcia białoruskiej opozycji demokratycznej.

Stosunki polsko-gruzińskie edytuj

 
Premier Polski Mateusz Morawiecki i premier Gruzji Irakli Garibaszwili podczas spotkania w Batumi, 2022
Osobny artykuł: Stosunki polsko-gruzińskie.

Odnowienie stosunków polsko-gruzińskich nastąpiło po rozpadzie ZSRR i uzyskaniu przez Gruzję niepodległości. W kwietniu 1993 roku podpisano traktat o przyjaźni i współpracy oraz umowę o współpracy kulturalnej i naukowej. Intensyfikacja stosunków politycznych nastąpiła po rewolucji róż[76]. Polska popiera integralność terytorialną i euroatlantyckie aspiracje Gruzji[77].

Od 2004 roku Gruzja znajduje się wśród krajów priorytetowych polskiej pomocy rozwojowej[78].

Stosunki polsko-mołdawskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-mołdawskie.

Stosunki między Polską a Mołdawią zostały nawiązane 14 lipca 1992 roku. Prawną podstawą relacji dwustronnych jest traktat o przyjaźni i współpracy z 1994 roku[79].

Polska jest postrzegana jako ważny partner Mołdawii w kontekście jej europejskich aspiracji[80]. Od 2004 roku Mołdawia znajduje się wśród krajów priorytetowych polskiej pomocy rozwojowej[81].

Kierunek środkowoeuropejski edytuj

Stosunki polsko-czeskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-czeskie.

Współpraca polityczna odbywa się na poziomie bilateralnym, jak i formacie regionalnym Grupy Wyszehradzkiej. Jednym z instrumentów kontaktów politycznych są konsultacje międzyrządowe pod przewodnictwem premierów obu państw[82]. Czechy należą do najważniejszych partnerów gospodarczych Polski. Rozwoju współpracy na poziomie społeczeństwa obywatelskiego służy powołane w 2008 roku Forum Polsko-Czeskie. Podstawą współpracy w zakresie edukacji, nauki i kultury jest zawarta w 2003 roku w Pradze Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy w dziedzinie kultury, szkolnictwa i nauki[83].

Stosunki polsko-słowackie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-słowackie.
 
Premier Słowacji Eduard Heger podczas wizyty w Polsce, 2021

Stosunki polsko-słowackie zostały nawiązane w 1993 roku po podziale Czechosłowacji. Współpracę obu państw determinują m.in. wspólna granica, doświadczenia historyczne oraz współpraca na forum Unii Europejskiej i NATO, a także Grupy Wyszehradzkiej. Kontakty polityczne są bardzo intensywne, zaś jednym z mechanizmów współpracy politycznej są odbywające się od 2013 roku konsultacje międzyrządowe. Innym instrumentem dialogu polsko-słowackiego jest istniejące od 2012 Polsko-Słowackie Forum Dyskusyjne pod patronatem wiceministrów spraw zagranicznych obu państw. Jedną z płaszczyzn stosunków jest współpraca transgraniczna w ramach funkcjonującej od 1994 roku Polsko-Słowackiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Transgranicznej, której aktywność dotyczy zagadnień takich jak: współpraca samorządów, transgraniczne połączenia komunikacyjne, ochrona środowiska i polityka społeczna czy współpraca i pomoc podczas katastrof i klęsk żywiołowych.

W 2019 roku obroty handlowe wyniosły 10,35 mld euro. Słowacja zajmowała 11. miejsce jako polski partner eksportowy oraz 14. miejsce jako partner importowy. Polska jest po Niemczech i Czechach trzecim największym partnerem handlowym Słowacji. Do najbardziej perspektywicznych obszarów współpracy gospodarczych zalicza się energetykę, przemysł motoryzacyjny, budownictwo, nowoczesne technologie oraz przemysł rolno-spożywczy.

Dopełnieniem politycznego i ekonomicznego filaru stosunków jest współpraca z zakresu nauki, edukacji i kultury, co reguluje umowa między rządami Polski i Słowacji o współpracy kulturalnej, oświatowej i naukowej z 2000 roku[84].

Stosunki polsko-węgierskie edytuj

 
Spotkanie premierów Polski i Węgier, 2014
Osobny artykuł: Stosunki polsko-węgierskie.

Współczesne relacje polsko-węgierskie determinują doświadczenia związane z transformacją polityczną i ekonomiczną po 1989 roku oraz wspólna droga do Unii Europejskiej i NATO. W 2018 roku poziom wymiany handlowej między krajami przekroczył poziom 10 mld euro, zaś Polska stała się trzecim (po Niemczech i Austrii) partnerem handlowym Węgier.

Jedną z platform współpracy jest powołany w 2018 roku Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka (i jego węgierski odpowiednik – Fundacja im. Wacława Felczaka). Zadaniem obu instytucji jest wzmacnianie dwustronnej współpracy w zakresie edukacji, kultury, historii, sportu czy nauki[85].

Stosunki polsko-rumuńskie edytuj

Osobne artykuły: Stosunki polsko-rumuńskie i Polski Kontyngent Wojskowy w Rumunii.

Podstawę współczesnych stosunków polsko-rumuńskich stanowi podpisany w 1993 roku układ o przyjaznych stosunkach i współpracy. Po przystąpieniu Rumunii do UE i NATO nastąpiło pogłębienie dwustronnej współpracy. W 2009 roku prezydenci obu państw podpisali deklarację o partnerstwie strategicznym. Ważnym filarem stosunków jest współpraca w zakresie bezpieczeństwa i obronności[86]. Od 2018 roku w ramach współpracy politycznej odbywają się polsko-rumuńskie konsultacje międzyrządowe[87].

Pozostałe kierunki edytuj

Stosunki polsko-chińskie edytuj

 
Spotkanie przywódcy Chin Xi Jinpinga i premier Polski Beaty Szydło w Warszawie, 2016
Osobny artykuł: Stosunki polsko-chińskie.

Ożywienie współpracy i kontaktów z Chinami nastąpiło w drugiej dekadzie XXI wieku. W 2011 roku ustanowione zostało polsko-chińskie partnerstwo strategiczne. Polska uczestniczy także w formacie współpracy Chin z krajami Europy Środkowej i Wschodniej – 14+1, który został zainicjowany na szczycie w Warszawie w 2012 roku.

W sferze gospodarczej Chiny są największym partnerem handlowym Polski w Azji, zaś Polska głównym partnerem handlowym Chin w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. W wymianie handlowej Polska utrzymuje wysoki deficyt w handlu z Chinami, które są drugim co do wielkości partnerem importowym, ale jako rynek eksportowy zajmują odległą pozycję[88].

Stosunki polsko-indyjskie edytuj

 
Spotkanie wicepremiera i ministra gospodarki Janusza Piechocińskiego z premierem Indii Narendra Modim, 2015

Polska, podobnie jak cała Unia Europejska, odnotowuje ujemny bilans handlowy z Indiami. W 2019 roku polski eksport do Indii osiągnął poziom 731,3 mln USD, zaś Import z Indii był na poziomie 2,12 mld USD. W eksporcie największy udział miały koks i półkoks, natomiast w imporcie – leki i tekstylia. W 2018 roku Indie zajęły pierwsze miejsce wśród krajów azjatyckich jako lokalizacja polskich inwestycji bezpośrednich (22,1 mln USD). Podstawami polsko-indyjskiej współpracy gospodarczej są umowa o partnerstwie strategicznym z Unią Europejską z 2004 roku oraz umowy bilateralne (m.in. dotyczące unikania podwójnego opodatkowania oraz współpracy w sferze rolnictwa)[89].

Stosunki polsko-izraelskie edytuj

 
Prezydent Izraela Szimon Peres przemawiający w polskim Senacie, 2008
Osobny artykuł: Stosunki polsko-izraelskie.

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Izraelem zostały wznowione, po upadku komunizmu, w lutym 1990 roku.

Relacje dwustronne obejmują kontakty polityczne oraz współpracę w zakresie gospodarki, nauki i kultury.

Stosunki polsko-południowokoreańskie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-południowokoreańskie.

Stosunki polsko-koreańskie obejmują przede wszystkim współpracę gospodarczą (w tym zakresie energetyki jądrowej). W 2013 roku ustanowiono partnerstwo strategiczne obu państw[90].

Stosunki polsko-tureckie edytuj

Osobny artykuł: Stosunki polsko-tureckie.

Podstawą stosunków polsko-tureckich jest podpisany 3 listopada 1993 roku układ o przyjaźni i współpracy potwierdzający zapisy Traktatu Przyjaźni z 1923 roku. W 2009 roku podczas wizyty premiera Recepa Tayyipa Erdoğana w Polsce podpisano deklarację o partnerstwie strategicznym.

Współpraca rozwojowa edytuj

Osobny artykuł: Polska pomoc.

Podstawą działań Polski w zakresie współpracy rozwojowej jest Ustawa o współpracy rozwojowej z dnia 16 września 2011 roku.

Działania w ramach współpracy rozwojowej podejmowane przez Polskę obejmują pomoc krajom rozwijającym się w zakresie m.in. rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, ochrony praw człowieka, zwalczania ubóstwa, poprawy stanu ochrony zdrowia i edukacji oraz w zakresie pomocy humanitarnej.

Obecnie na liście partnerów priorytetowych znajdują się: Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Ukraina, Etiopia, Kenia, Senegal, Tanzania, Uganda, Liban, Autonomia Palestyńska i Mjanma[91].

Dyplomacja publiczna edytuj

Działania z zakresu dyplomacji publicznej i kulturalnej realizowane są przez instytuty polskie. Ich zadaniem jest budowanie dobrego wizerunku Polski w innych państwach (m.in. poprzez nawiązywanie kontaktów z miejscowymi środowiskami artystycznymi eksperckimi i opiniotwórczymi) oraz promowanie polskiej kultury, nauki, historii, dziedzictwa kulturowego i języka[92].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Strategia. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-04-25].
  2. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 13. ISBN 978-83-60807-13-2.
  3. ↑ a b c d e f g Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 22. ISBN 978-83-60807-13-2.
  4. ↑ Z punktu widzenia formalnoprawnego nastąpiła inkorporacja terytorium Niemieckiej Republiki Demokratycznej przez Republikę Federalną Niemiec.
  5. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 23. ISBN 978-83-60807-13-2.
  6. ↑ Związane m.in. z niemieckimi koncepcjami budowy Mitteleuropy.
  7. ↑ a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 24. ISBN 978-83-60807-13-2.
  8. ↑ a b c d e f g Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 25. ISBN 978-83-60807-13-2.
  9. ↑ a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 26. ISBN 978-83-60807-13-2.
  10. ↑ Struktury wojskowe miałyby być rozwiązane do 1 lipca 1991.
  11. ↑ Maja Narbutt: Ogni Moskwy nie ma już w Polsce. rp.pl, 2008-09-18. [dostęp 2010-01-22].
  12. ↑ a b c d e f Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 27. ISBN 978-83-60807-13-2.
  13. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 28. ISBN 978-83-60807-13-2.
  14. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 29. ISBN 978-83-60807-13-2.
  15. ↑ a b c d e f Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 30. ISBN 978-83-60807-13-2.
  16. ↑ a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 31. ISBN 978-83-60807-13-2.
  17. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 32. ISBN 978-83-60807-13-2.
  18. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 33. ISBN 978-83-60807-13-2.
  19. ↑ a b Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 34. ISBN 978-83-60807-13-2.
  20. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 16. ISBN 978-83-60807-13-2.
  21. ↑ Spłata zadłużenia wobec Klubu Paryskiego. mf.gov.pl, 2009-03-31. [dostęp 2010-01-22].
  22. ↑ a b Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 17. ISBN 978-83-60807-13-2.
  23. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 18. ISBN 978-83-60807-13-2.
  24. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 19. ISBN 978-83-60807-13-2.
  25. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 20. ISBN 978-83-60807-13-2.
  26. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 21. ISBN 978-83-60807-13-2.
  27. ↑ Polska w NATO. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-09].
  28. ↑ Pawłowski 2020 ↓, s. 17–19.
  29. ↑ Polska w ONZ. gov.pl/web/dyplomacja. [dostęp 2022-05-08].
  30. ↑ Polska rozpoczyna przewodnictwo w OBWE. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-08].
  31. ↑ 30. rocznica przystąpienia Polski do Rady Europy. gov.pl/. [dostęp 2022-05-10].
  32. ↑ Grupa Wyszehradzka. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-07].
  33. ↑ Trójkąt Weimarski. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-07].
  34. ↑ Agnieszka Orzelska-Stączek, rozdział pt. Cele Inicjatywy Trójmorza: deklarowane, postrzegane, realizowane, z książki P. Kowal, A. Orzelska-Stączek Inicjatywa Trójmorza: geneza, cele i funkcjonowanie, ISP PAN, 2019 [online] [dostęp 2019-11-13] (ang.).
  35. ↑ REDAKCJA, Fundusz Trójmorza staje się faktem [online], BiznesAlert.pl, 6 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-20] (pol.).
  36. ↑ Trójkąt lubelski: Polska i Litwa zapraszają Ukrainę do współpracy z Trójmorzem [online], BiznesAlert.pl, 28 lipca 2020 [dostęp 2020-08-15].
  37. ↑ Aleksandra Dunajska- Minkiewicz, Ministrowie spraw zagranicznych Polski, Ukrainy i Litwy w Lublinie. Powołali „Trójkąt Lubelski”. Zobacz zdjęcia [online], Kurier Lubelski, 28 lipca 2020 [dostęp 2020-08-15] (pol.).
  38. ↑ Trójkąt Lubelski: co oznacza nowy format współpracy Polski, Litwy i Ukrainy? [WYWIAD] [online], forsal.pl, 29 lipca 2020 [dostęp 2020-08-15] (pol.).
  39. ↑ Pierwszy szczyt Trójkąta Lubelskiego na szczeblu premierów. kuriergalicyjski.com. [dostęp 2022-05-07].
  40. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 138. ISBN 978-83-60807-13-2.
  41. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 139. ISBN 978-83-60807-13-2.
  42. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 140. ISBN 978-83-60807-13-2.
  43. ↑ K. Matysek, Partnerstwo strategiczne jako doktryna i kategoria definiująca relacje polsko-amerykańskie, [w:] Społeczeństwo i Polityka, Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, 2020.
  44. ↑ a b Polska we USA: Relacje dwustronne [online], Serwis Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2022-04-25].
  45. ↑ a b Relacje polsko-amerykańskie w czasie prezydentury Joego Bidena [online], pism.pl, 14 lipca 2021 [dostęp 2023-04-18].
  46. ↑ Umowa o wzmocnionej współpracy obronnej między Stanami Zjednoczonymi a Polską [online], usembassy.gov.pl [dostęp 2024-04-02].
  47. ↑ Relacje dwustronne. Kanada. gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  48. ↑ Polska w Wielkiej Brytanii Relacje dwustronne. Ambasada RP w Londynie. [dostęp 2022-04-25].
  49. ↑ Odnowienie Partnerstwa Strategicznego z Francją oraz nowe otwarcie w relacjach polsko-francuskich. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-04-25].
  50. ↑ Polska we Francji: Relacje dwustronne [online], Serwis Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2021-03-28].
  51. ↑ Polska w Niemczech Relacje dwustronne. Ambasada RP w Berlinie. [dostęp 2022-04-25].
  52. ↑ Aleksandra Trzcielińska-Polus, 25 lat polityki zjednoczonych Niemiec wobec Polski [online] [dostęp 2022-12-22].
  53. ↑ Dokąd zmierzają relacje polsko-niemieckie?. warswawinstitute.org.pl. [dostęp 2022-04-25].
  54. ↑ Polska w Niemczech. Informator ekonomicznych. Ambasada RP w Berlinie. [dostęp 2022-04-25].
  55. ↑ Polska wśród największych partnerów handlowych Niemiec. bankier.pl. [dostęp 2022-04-25].
  56. ↑ Relacje dwustronne Hiszpania. Ambasada RP w Madrycie. [dostęp 2022-04-25].
  57. ↑ Polsko-hiszpańskie konsultacje międzyrządowe. gov.pl/premier. [dostęp 2022-05-07].
  58. ↑ PAIH. Hiszapnia. paih.gov.pl. [dostęp 2022-06-02].
  59. ↑ Dz.U. 1996 nr 52, poz. 226. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2022-05-08].
  60. ↑ Relacje dwustronne Włochy. gov.pl/web/włochy. [dostęp 2022-05-08].
  61. ↑ Relacje dwustronne Litwa. gov.pl/litwa. [dostęp 2022-05-05].
  62. ↑ Relacje dwustronne Łotwa. gov.pl/web/lotwa/. [dostęp 2022-05-07].
  63. ↑ Relacje dwustronne Estonia. gov.pl/web/estonia/. [dostęp 2022-05-07].
  64. ↑ Dania. Informacja o sytuacji gospodarczej i stosunkach gospodarczych z Polską. gov.pl. [dostęp 2022-05-07].
  65. ↑ Polsko-duńska współpraca energetyczna. gov.pl. [dostęp 2022-05-07].
  66. ↑ Norwegia. Informacja o sytuacji gospodarczej i stosunkach gospodarczych z Polską. gov.pl. [dostęp 2022-05-07].
  67. ↑ Dz.U. 1993 nr 61, poz. 291. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2022-05-08].
  68. ↑ Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz: Dokąd sięgają granice Zachodu? Rosyjsko-polskie konflikty strategiczne 1990-2010. Ośrodek Studiów Wschodnich, s. 7–8. ISBN 978-83-930151-4-6.
  69. ↑ Sejm uznał Rosję za państwo wspierające terroryzm [online], sejm.gov.pl, 14 grudnia 2022 [dostęp 2023-01-01].
  70. ↑ Ukraina Relacje dwustronne. Ambasada RP w Kijowie. [dostęp 2022-04-25].
  71. ↑ Pomoc wojskowa dla Ukrainy. Te państwa wysyłają najwięcej wsparcia. forsal.pl. [dostęp 2022-05-08].
  72. ↑ Polska jednym z największych dostawców broni dla Ukrainy. rfm24.pl, 2022-04-11. [dostęp 2022-05-08].
  73. ↑ Premier na Ukrainie: podpisane dokumenty stanowią przedsionek do zupełnie innej współpracy, jakiej do tej pory Ukraina nie miała z żadnym innym państwem. gov.pl/premier, 2022-06-01. [dostęp 2022-06-09].
  74. ↑ Polska pomoc Ukraina. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  75. ↑ Relacje dwustronne Białoruś. [dostęp 2022-04-25].
  76. ↑ Relacje dwustronne [online], gov.pl/web/gruzja [dostęp 2022-07-30].
  77. ↑ Premier w Gruzji: zgadzamy się, że trzeba robić wszystko, aby wspomóc Ukrainę walczącą o wartości europejskie [online], gov.pl, 17 marca 2022 [dostęp 2022-12-22].
  78. ↑ Współpraca rozwojowa – Gruzja [online], gov.pl/polskapomoc [dostęp 2022-07-30].
  79. ↑ Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Mołdowa o przyjaźni i współpracy, sporządzony w Warszawie dnia 15 listopada 1994 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-12-22].
  80. ↑ Mołdawia – Polska w Republice Mołdawii – Portal Gov.pl [online], Polska w Republice Mołdawii [dostęp 2022-12-22] (pol.).
  81. ↑ Polska pomoc – Mołdawia [online], gov.pl [dostęp 2022-12-22].
  82. ↑ Relacje polsko-czeskie są pozytywne we wszystkich kluczowych obszarach. gov.pl/premier. [dostęp 2022-05-05].
  83. ↑ Relacje dwustronne Czechy. [dostęp 2022-05-05].
  84. ↑ Stosunki dwustronne Słowacja. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  85. ↑ Relacje dwustronne Węgry. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  86. ↑ Polsko-rumuńska współpraca obronna. Stan obecny i perspektywy. bbn.gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  87. ↑ Polsko-rumuńskie konsultacje międzyrządowe. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  88. ↑ Relacje dwustronne Chiny. gov.pl/web/chiny. [dostęp 2022-05-07].
  89. ↑ Indie Informacja o stosunkach gospodarczych z Polską. gov.pl. [dostęp 2022-05-08].
  90. ↑ Relacje dwustronne [online], gov.pl [dostęp 2022-11-01].
  91. ↑ Polska Pomoc. gov.pl/polskpomoc. [dostęp 2022-05-05].
  92. ↑ Instytuty Polskie [online], gov.pl/dyplomacja [dostęp 2023-07-15].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polityka_zagraniczna_Polski&oldid=73424313”