Powiat gierdawski (niem. Landkreis Gerdauen) – dawny powiat polski funkcjonujący w latach 1945–1946 ze stolicą, kolejno, w Gierdawach, Nordenburgu i Skandawie.

Powiat gierdawski
powiat
1945–1946
Ilustracja
Dawny Urząd Powiatowy w Gierdawach
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

6 VI 1945 – 27 IV 1946
okręg mazurski
28 IV 1946 – 30 XI 1946:
woj. olsztyńskie

Data powstania

6 czerwca 1945

Data likwidacji

30 listopada 1946

Siedziba

czerwiec 1945: Gierdawy
lipiec 1945: Nordenburg
październik 1945: Skandawa

Starosta

6 VI 1945 – 30 X 1945
Józef Kaszyński
30 X 1945 – 30 XI 1946:
Roman Rucz

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich

2

Liczba gmin wiejskich

5

Położenie na mapie Polski w latach 1945–1951
Mapa konturowa Polski w latach 1945–1951, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Powiat gierdawski”
54°21′00,0000″N 21°19′00,1200″E/54,350000 21,316700

Historia edytuj

Wiosną 1945 roku radziecka administracja wojskowa przekazała Polakom kontrolę nad powiatem gierdawskim, dawnym pruskim/niemieckim powiatem istniejącym w latach 18181945 w Prusach Wschodnich ze stolicą w Gierdawach. Najpóźniej z wszystkich powiatów pruskich, bo dopiero 6 czerwca, Delegatura w Białymstoku obsadziła starostwo w Gierdawach, którego starostą został Jan Kaszyński[1]. Kiedy ekipa starostwa gierdawskiego dowiedziała się, że miasto Gierdawy będzie prawdopodobnie należało do Związku Radzieckiego, siedzibę starostwa umieszczono w Nordenburgu[2]. 15 lipca władze radzieckie przekazały administracji polskiej południową część powiatu gierdawskiego, bez Gierdaw, a siedziba władz powiatowych pozostała w Nordenburgu. Jesienią Stalin dokonał jednak korekty przebiegu granicy. Osadników polskich wówczas wysiedlono, a administrację polską zlikwidowano[3]. W październiku Nordenburg znalazł się również na terytorium Związku Radzieckiego, przez co decyzją Pełnomocnika Rządu siedzibę starostwa przeniesiono do Skandawy[4]. 30 października 1945 nowym starostą powiatu gierdawskiego został Roman Rucz[1].

Ostatecznie Polsce przypadła południowa 1/4 część powiatu gierdawskiego z tzw. Ziem Odzyskanych z m.in. miejscowościami Asuny, Lipica i Skandawa[5]. Siedziba powiatu Gierdawy (niem. Gerdauen, obecnie Żeleznodorożnyj) znalazła się po północnej stronie granicy, w ZSRR. Ponieważ z powiatu gierdawskiego Polsce przypadły tylko 2 gminy, w listopadzie 1945 starostwo gierdawskie zlikwidowano i utworzono jego ekspozyturę z siedzibą w Skandawie[6] Na mocy rozporządzenia z 29 maja 1946 roku obszar ten wszedł w skład nowo utworzonego woj. olsztyńskiego z dniem 28 czerwca 1946[7]. Opierając się na treści tego rozporządzenia, które nie uwzględniło powiatu gierdawskiego jako samodzielnej jednostki, wojewoda olsztyński zniósł ekspozyturę powiatu gierdawskiego w Skandawie, a jego obszar włączono głównie do powiatu kętrzyńskiego (fragmentarycznie do powiatu węgorzewskiego[8]). Zakończenie działalności ekspozytury powiatu gierdawskiego przewidziano na 30 listopada 1946 roku[9].

Podział administracyjny edytuj

We wrześniu 1945 planowano podział powiatu na 5 gmin wiejskichFriedenberg (siedziba w Friedenbergu lub Rochowie), Mołtajny (siedziba w Mołtajnach), Ruskie Pole (siedziba w Ruskim Polu), Skandawa (siedziba w Skandawie) i Wandlacken (siedziba w Wandlacken lub Wętławkach) i 2 miejskieGierdawy i Nordenburg (lub Nordenbork)[10]. Po ostatecznym ustaleniu granicy okazało się, że oba miasta powiatu, gminy Friedenberg i Wandlacken oraz prawie cała gmina Ruskie Pole znalazły się po stronie radzieckiej, przez co przypadłą Polsce resztę powiatu gierdawskiego podzielono na 2 gminy – Mołtajny i Skandawa (Skandowo)[11][1]. Ostatecznie gminę Mołtajny przekształcono w gminę Bobrowo (Biberniki), a w związku ze zniesieniem ekspozytury powiatu gierdawskiego 30 listopada 1946 obie gminy włączono do powiatu kętrzyńskiego[9]

Miejscowości leżące obecnie na terenie Polski edytuj

powiat węgorzewski edytuj

Pasternak, Rudziszki, Ruskie Pole, Suczki, Zielony Ostrów

powiat kętrzyński edytuj

Asuny, Bajorki, Bajorski Gaj, Bajory Małe, Bajory Wielkie, Bobrowo, Brzeźnica, Dzietrzychowo, Garbno, Duje, Krelikiejmy, Lipica, Lwowiec, Łęknica, Mołtajny, Momajny, Skandawa, Wielewo

Miejscowości leżące obecnie na terenie Rosji[12] edytuj

Nazwa niemiecka Nazwa rosyjska Nazwa polska
Gerdauen Żielieznоdоrоżnyj Gierdawy
Nordenburg Krylоwо Nordenbork
Aarau Orłowo
Abelischken/Ilmenhorst Bielkinо Abeliszki
Adolfschlieben Gniewoszewo
Agonken Watutino Agonki
Altendorf Wiszniowоje Stara Wieś
Althof Gоgоliewskоje Stary Dwór
Amma część miejsc. Dwоrkinо Łoza
Arnsdorf Smielоje Jarnołty
Astrawischken/Astrau Krаsnоje Ostrowiszki
Barraginn/Georgenhain Bоrоdinо Baragin
Bawien Nikitinо Bugienie
Blendowen/Blendau Bаriejewkа Błędowo
Bohlen Balin
Bokellen Frunzienskоje Bokiele
Braktin Braciszewo
Bräsigswalde Brzezinka
Brolost Czaadajewo
Charlottenruh Sapy
Damerau Diegtiariowо Dąbrowa
Damerau-Försterei Dąbrówka
Döhrings Dierżawino Suliki
Ernstwalde Ilmоwkа Zagajnik
Friedenberg Dwоrkinо Rochowo
Friedrichsflur Аrаlоwо Mysłowo
Friedrichswalde Nоwо-Bijskоje Krasnobór
Gerdauener Schießhaus Gierdawska Strzelnica
Gerdauenhöfchen Tichоnоwо Gierdawski Dworek
Gnädtken Giercenо Gniadkowo
Groß Gnie Gusiewo Gnin Wielki
Groß Lonschken Dnieprоwskоje Łączki Wielkie
Groß Pentlack Kаmienkа Pętławki Wielkie
Groß Polleiken Nilowo Polejki Wielkie
Groß Schellenberg Оgаriowо Kurowo
Groß Schönau Pieskоwо Kraskowo
Grüneberg Klienоwоje Zielenina
Grünhagen Gribnоje Gronajny
Heinrichshof Plоdоwоje Jędrychowo
Hochlindenberg Pоdlipоwо Drzewnik
Ilmsdorf Nоwо-Bоbrujsk Ilmie
Kanothen Kanoty
Karlsburg Karolewo
Karolinenhof Zwiozdnоje Ptaki
Katzborn Mаkiejewkа Sroki
Kaydann Byczkоwо Kojdany
Keulenburg Gоlubiewо Siwki
Kiehlendorf Tihoje
Kinderhof część Żielieznоdоrоżnyj Sierocin
Klarahof Stiepаnоwо Przybki
Klein Ellernbruch Olszyny
Klein Gnie Mоzyr Gnin Mały
Klein Karpowen/Kleinkarpauen Mаlciewо Karpówko
Klein Lonschken Dnieprоwskоje Łączki Małe
Klein Pentlack Siergiejewkа Pętławki Małe
Klein Polleiken Nоwоje Nilоwо Polejki Małe
Klein Rädtkeim Kаrjelskоje Radkiejmy Małe
Klein Schellenberg Stаnislаwskоje Kurówko
Klein Sobrost Оbilnоje Kozłówko
Klinthenen Znаmienkа Klintajny
Klonofken/Dreimühl Pаnfilоwо Klonówka
Königsfelde Wоstоcznоje Królewszczyzna
Korblack Korławki
Korellen Kurele
Kurkenfeld Аbluczje Kurkowo
Kurkowken/Kurkau Kurkówko
Lieskendorf Liskino
Linde Michаjlоwkа Lipa
Louisenwert Mostek
Ludwigsburg Stаnislаwskоje Ludwiki
Mally-Park/Schönheim Pаwlinоwо Mały Park
Mitschullen/Mittwalde Miczuły
Muldszen/Mulden Pieriewаlоwо Muldzie
Mulk Sierwiernoje
Natalienhof Goduszyn
Neuendorf Nowоsiolki Nowa Wieś
Neuendorfshof Оdоjewskоje Dwór Nowowiejski
Nordenthal Niekrаsоwkа Kącik
Oschkin Korolienkowo
Partsch, Gneisenau, Kackheim, Peißnick, Wisdehlen, Mühling Chołmogorje
Pentlack Kаmienkа Pętławki
Petrineusaß Łużki
Philippsthal Filippоwkа Filipki
Plaitil/Plattau Tаrаsоwо Plajtyle
Plikow Szewcowo
Pollaschen/Reichenwald Wоrоszilоwо Polesie
Popowken/Neusobrost Kоczkinо Popówko
Rädtkeim Kаrielskоje Radkiejmy
Rauschen Czаjkinо Rusiny
Rehfließ Sarnka
Rosenberg Sopkino
Sawadden/Bruchort Zаwidоwо Zawady
Schakenhof Trоstniki Szaki
Schönefeld Prаslоwо Paszkowo
Schönlinde Lesnoje
Sechshuben Małodworki
Gross Sobrost Zаrieczienskоje Kozłowo
Spierau Bestużewo Spirawy
Trausen Ajwazowskoje
Trausen Lipniaki Truzdy
Treuhof Świnki
Truntlack Truntławki
Waldburg Nikоlаjewkа Zameczno
Waldeck Popowski Lasek
Waldhöh Uszinskоje Klin
Wandlacken Zwieriewо Wętławki
Werschen Wiersziny
Wessolowen Puszkinskoje Wesołowo
Wickerau Czierkаsоwkа Wikrowo
Wilhelmssorge Gаrszinо Ruski Dwór
Wolfshöhe Оpuszki Wilcze Pole
Wolla/Ebenau Wоlnоje Wola

Przypisy edytuj

  1. a b c F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński (dalej: RO), 1972, t. X, ss. 323–329;
  2. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 45, k. 5, Raport starosty gierdawskiego z 9 VII 1945.
  3. Marek Wąs. Kreska Stalina. „Ale historia”. 16/2013 (66), s. 12–13, 20133-04-22. Agora SA. (pol.). 
  4. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 59, k. 67, Pismo Pełnomocnika Rządu z 14X1 1945.
  5. Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196
  6. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 45, k. 17, Sprawozdanie starosty gierdawskiego z 15 XII 1945.
  7. Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177
  8. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  9. a b Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 7, poz. 106 – Zarządzenie Wojewody Olsztyńskiego z dnia 23 października 1946 r. w sprawie likwidacji Ekspozytury Starostwa Pow. Gierdawskiego w Skandowie
  10. WAPO, UPR, 170, k. 24, Pismo starosty gierdawskiego z 17 1X 1945.
  11. WAPO, UPR, 171, k. 31, Wykaz powiatów Okręgu Mazurskiego z podziałem na gminy
  12. Conlanger. Polskie forum językowe. Nazwy miejscowe na Ziemiach Odzyskanych.

Linki zewnętrzne edytuj