Proton M
Proton-M (ros. Протон-М) – rosyjska ciężka rakieta nośna pochodząca od rakiety Proton (UR-500) produkowanej w ZSRR. Wykorzystywana od 2001 roku, jedyna rakieta z rodziny Proton używana po ostatnim starcie wersji Proton-K w marcu 2012[1]. Komercyjne starty rakiety finansowane są za pośrednictwem konsorcjum International Launch Services.
| Rodzina rakiet nośnych Proton | |
 Rakieta Proton-M przed ustawieniem na platformie startowej | |
| Producent |
Państwowe Produkcyjno-Badawcze Centrum Kosmiczne im. M. Chruniczewa |
|---|---|
| Data pierwszego startu |
7 kwietnia 2001 |
| Data ostatniego startu |
13 marca 2023 |
| Statystyki | |
| Wszystkie starty |
115 |
| Udane starty |
106 (92%) |
| Nieudane starty |
9 |
| Zdolność wynoszenia | |
| Siła ciągu przy starcie |
10532 kN |
| Wymiary | |
| Długość |
53 m |
| Średnica |
7,4 m |
| Masa całkowita |
705000 kg |
| Stopnie rakiety | |
| Stopień 1. | |
| Stopień 2. | |
| Stopień 3. | |
| Stopień 4. | |
| Stopień 5. | |
Dane techniczne edytuj
Rakieta składa się z trzech segmentów na paliwo ciekłe hipergolowe (dimetylohydrazyna niesymetryczna + tetratlenek diazotu). Dodatkowo w celu umieszczenia ładunku na wyższej orbicie może być użyty czwarty, górny stopień, z czego skorzystano we wszystkich z pierwszych stu startów. W większości misji Protona-M użyto stopnia górnego Briz-M; w niektórych startach używany jest stopień Blok DM w wariantach DM-2 lub DM-3, do wynoszenia satelitów systemu GLONASS lub satelitów wojskowych[2].
W odróżnieniu od Protona-K, Proton-M ma lżejszy 1. stopień wyposażony w mocniejsze silniki RD-276, lepszą nawigację i zastosowania pozwalające na pełną konsumpcję paliwa[potrzebny przypis]. Rakieta pozwala na umieszczenie ładunku o masie do 23,0 ton na niskiej orbicie okołoziemskiej (skrót ang. LEO). Z dodatkowym czwartym stopniem pozwala na umieszczenie ładunku o masie do 3250 kg na orbicie geosynchronicznej, a na geosynchronicznej orbicie transferowej może umieścić ładunek o masie do 6920 kg[3].
Od 2007 roku używana jest ulepszona wersja Protona-M, różniąca się od wersji bazowej mocniejszymi silnikami pierwszego stopnia (RD-275, później RD-276, następców RD-253), zmodyfikowaną awioniką i lepszą konstrukcją stopnia Briz-M[4].
Rakieta obecnie[od kiedy/kiedy?] używa silnika RD-276.
Służba edytuj
W 2021 Proton-M wyniósł Wielozadaniowy Moduł Laboratoryjny „Nauka”, dołączony do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Był to pierwszy start Protona-M bez użycia górnego stopnia, był to także pierwszy taki start rakiety z rodziny Proton od czasu wyniesienia modułu Zaria w 1998[5].
Spośród stu piętnastu startów (ostatni 13 marca 2023 o 02:13 czasu moskiewskiego)[6][7] wykonanych od 2001 roku dziewięć[wymaga weryfikacji?] było nieudanych. Jeden zakończył się częściowym powodzeniem – przedwczesne wyłączenie górnego stopnia Briz-M w grudniu 2012 r., dziewięć[to już 10] doprowadziło do utraty ładunku: sześciokrotnie przez awarię stopnia Briz-M, raz z powodu niewłaściwego tankowania Bloku DM-03 i trzykrotnie z powodu awarii rakiety Proton-M[razem 10].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Proton. [dostęp 2012-05-04].
- ↑ Proton. space.skyrocket.de. [dostęp 2012-05-04].
- ↑ Proton Mission Planner’s Guide - 2. LV Performance [online], ILS, 2009, s. 2-2 [dostęp 2023-07-29] (ang.).
- ↑ ILS Reaps Rewards of Khrunichev Takeover. Satellite Finance, 2009-12-01. [dostęp 2012-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-30)]. (ang.).
- ↑ Rakieta Proton-M wysłała moduł MLM Nauka w kierunku Międzynarodowej Stacji Kosmicznej [online], Urania, 21 lipca 2021 [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Misja Protona-M z satelitą Łucz-5X [online], Altair Agencja Lotnicza, 13 marca 2023 [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Ракета "Протон-М" со спутником-ретранслятором "Луч-5Х" стартовала с Байконура [online], Министерство цифрового развития, связи и массовых коммуникаций Российской Федерации, 13 marca 2023 [dostęp 2023-07-29] (ros.).
Linki zewnętrzne edytuj
- ILS Proton Breeze M Launch Vehicle. International Launch Services. (ang.).