Pruskie koleje państwowe

Pruskie koleje państwowe (niem. Preußische Staatseisenbahnen) – syntetyczna nazwa łącząca przedsiębiorstwa kolejowe, które były w posiadaniu bądź pod zarządem administracji państwowej Królestwa Prus przed rokiem 1920. Popularnie oznaczane skrótem KPEV, który jednak nie był oficjalną nazwą.

Mapa poglądowa sieci Zarządu Pruskich Kolei Państwowych przed 1912 r.

Historia

Herb KPEV na stacji S-Bahn Berlin Mexicoplatz

Pierwsze koleje w Prusach, począwszy od Kolei Berlin-Poczdam (niem. Berlin-Potsdamer Eisenbahn) z 1838 r. były własnością prywatną.

Różne, zorientowane komercyjnie koleje prywatne, w zależności od miejscowych możliwości i potrzeb, z czasem uzależniano od państwa. Odbywało się to przez odpowiednie ustawodawstwo i koncesjonowanie, poprzez wsparcie finansowe lub zakup udziałów. Inną drogą trafienia kolei pod administrację pruską było jej przejęcie po wojnie prusko-austriackiej 1866 r., w wyniku aneksji przez Prusy innych państw niemieckich (Królestwo Hanoweru, Księstwo Nassau, Elektorat Hesji i Wolne Miasto Frankfurt). Wykup przez państwo odbywał się na dużą skalę po 1880 r., podczas korzystnej sytuacji finansowej Cesarstwa Niemieckiego, aż do nacjonalizacji w 1888 roku większości ówcześnie działających w Prusach kolei prywatnych.

Poszczególne koleje działały jako samodzielne przedsiębiorstwa, posiadające własny tabor i organizację samostanowienia. Z czasem, administrację kolei wyodrębniono z przedsiębiorstw kolejowych do specjalnych urzędów – terenowych Dyrekcji Kolei (niem. skrót KED). Od 1895 roku istniały dyrekcje: Altona, Berlin, Breslau (Wrocław), Bromberg (Bydgoszcz), Cassel, Cöln linksrh., Cöln rechtsrh. (Kolonia lewy i prawy brzeg Renu), Danzig (Gdańsk), Elberfeld, Erfurt, Essen, Frankfurt (nad Menem), Halle, Hannover (Hanower), Kattowitz (Katowice), Königsberg (Królewiec), Magdeburg, Münster, Posen (Poznań), Saarbrücken, Stettin (Szczecin). Od 1 kwietnia 1895 roku połączono dyrekcje Cöln, a 1 kwietnia 1897 roku utworzono dyrekcję Mainz (Moguncja).

Od 1912 r. rozpoczęto elektryfikację ważniejszych szlaków systemem 15 kV 16,7 Hz.

Pod koniec I wojny światowej koleje państwowe w Prusach osiągnęły łączną długość prawie 37 500 kilometrów. Historia kolei pruskich skończyła się wraz z powstaniem Republiki Weimarskiej i fuzją wszystkich kolei landowych w jedną Deutsche Reichsbahn w 1920 roku.

Nazwa

Oficjalna, wspólna nazwa kolei pruskich na przestrzeni lat ulegała zmianie:

• Królewskie Pruskie Koleje Państwowe (Königlich Preußische Staatseisenbahnen, K.P.St.E.),
• od 1897 roku Królewskie Pruskie i Wielkoksiążęce Heskie Koleje Państwowe (Königlich Preußische und Großherzoglich Hessische Staatseisenbahn, K.P.u.G.H.St.E.)
• po I wojnie światowej jako Pruska Kolej Państwowa (Preußische Staatsbahn, P.St.B.).

Popularnie używany jest w odniesieniu do kolei pruskich skrót KPEV, pochodzący od nazwy Königlich Preußische Eisenbahn-Verwaltung (Zarząd Królewskich Pruskich Kolei Żelaznych), który był używany na emblematach kolei. Jednakże taka organizacja faktycznie nie istniała.

• Tabor kolejowy pochodzenia pruskiego był podstawą wyposażenia PKP od chwili odrodzenia państwa polskiego, a niezwykle trwałe i doskonałe konstrukcyjnie pruskie parowozy (w tym liczące setki egzemplarzy serie jak Ok1, Tp4, Tw1, TKi3) oraz wagony osobowe (m.in. „boczniaki”) i towarowe używane były powszechnie na PKP jeszcze w dekadzie 1970–1980.

Zobacz też

• Gmach Sądu Rejonowego przy placu Wolności 10 w Katowicach