Wikipedia

Prusy (kraina historyczna)

region historyczny w Europie środkowej

Prusy (łac. Prussia, Prutenia, Borussia; niem. Preußen, Preußenland; prus. Prūsa), w historiografii Prusy właściwe[1][2][3], dawniej też Stare Prusy (niem. Altpreußen)[a] – region historyczny położony nad Morzem Bałtyckim pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą. Region nie jest tożsamy z historycznym państwem o nazwie Prusy i tylko częściowo pokrywa się z Prusami Wschodnimi.

Prusy
Prūsa, Borussia, Prutenia, Prussia
Państwa

 Polska
 Rosja
 Litwa

Ważniejsze miejscowości

Królewiec, Kłajpeda, Olsztyn, Elbląg

Położenie na mapie
Mapa Prus
Multimedia w Wikimedia Commons
Najstarszy opis ziem pruskich w duńskim kodeksie Liber Census Daniae (ok. 1210-1231 r.).
Prusy i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Położenie edytuj

 
Pomorze i Prusy w XII wieku, rozgraniczała je dolna Wisła.

Region ten obecnie znajduje się w granicach 3 państw: Polski, w województwach: głównie w warmińsko-mazurskim oraz częściowo pomorskim i kujawsko-pomorskim (1 600 000 mieszk., 24 000 km²)[4], Rosji: cały obwód królewiecki (900 000 mieszk., 15 000 km²)[4] oraz częściowo Litwy (200 000 mieszk., 2000 km²)[4].

Podział na regiony edytuj

Prusy jako region historyczny dzieli się na mniejsze regiony. Część z nich sięga korzeniami plemion pruskich, a część z nich ma granice historyczne z czasów państwa krzyżackiego. Istnieją również regiony etnograficzne. Obszary o tych samych nazwach w tych trzech podziałach nie zawsze się ze sobą pokrywają.

 
Nowa Mapa Królestwa Prus Johna Carry’ego z 1799. Podział Prus na okręgi po rozbiorach Polski.

Terytoria plemion pruskich edytuj

Krainy historyczne edytuj

Regiony etnograficzne edytuj

 
Prusy plemienne w XIII wieku.

Historia edytuj

W średniowieczu Prusy zasiedlone były przez lud Prusów i blisko spokrewnionych z nimi Jaćwingów.

W XIII wieku Prusy zostały podbite przez zakon krzyżacki, a w następnych stuleciach uległy przekształceniom etnicznym: mieszkańcy składali się z ludności napływowej z Niemiec, Polski i Litwy (także w małym stopniu Ślązacy, Czesi, Rusini, Holendrzy, Szwedzi, Duńczycy, Szwajcarzy, Francuzi, Salzburczycy i inni) oraz resztek zasymilowanych autochtonów. Język pruski przetrwał najdłużej do 1627 roku na Sambii[5].

Prusy dzieliły dzieje państwa zakonnego: w 1466 (pokój toruński) część zachodnią (Warmia i ziemia malborska) wcielono do Korony, a reszta (Prusy Zakonne, od 1525 Prusy Książęce) stała się jej lennem. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach.

W 1772 całość weszła w skład monarchii Hohenzollernów (prowincja Prusy Wschodnie i wschodnie powiaty prowincji Prusy Zachodnie). W 1923 Kłajpeda została przyłączona do Litwy, a w 1945 pozostałą część podzielono między Polskę a Rosję (wówczas republikę ZSRR).

Miasta edytuj

Do największych miast Prus (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:

Lp. Miasto Państwo Populacja Powierzchnia Jednostka administracyjna Terytorium plemienne Region historyczny Region etnograficzny
1.   Królewiec   493 256 224,7 km²   obwód królewiecki Sambia Prusy Dolne -
2.   Kłajpeda   172 272 110 km²   okręg kłajpedzki -[c] Prusy Dolne Litwa Pruska
3.   Olsztyn   170 622 88,33 km²   województwo warmińsko-mazurskie Galindia Warmia -
4.   Elbląg   117 952 79,82 km²   województwo warmińsko-mazurskie Pogezania Prusy Górne Powiśle
5.   Ełk   61 903 21,05 km²   województwo warmińsko-mazurskie Jaćwież Prusy Dolne Mazury
6.   Sowieck   38 963 44,4 km²   obwód królewiecki Skalowia Prusy Dolne Litwa Pruska
7.   Kwidzyn   38 179 21,54 km²   województwo pomorskie Pomezania Prusy Górne Powiśle
8.   Malbork   37 898 17,2 km²   województwo pomorskie Pomezania Prusy Górne Powiśle
9.   Czerniachowsk   35 398 58 km²   obwód królewiecki Nadrowia Prusy Dolne Litwa Pruska
10.   Bałtyjsk   33 658 49,1 km²   obwód królewiecki Sambia Prusy Dolne -
11.   Ostróda   33 216 14,15 km²   województwo warmińsko-mazurskie Ziemia Sasinów Prusy Górne Mazury
12.   Iława   33 128 21,88 km²   województwo warmińsko-mazurskie Pomezania Prusy Górne Powiśle
13.   Giżycko   29 642 13,72 km²   województwo warmińsko-mazurskie Galindia Prusy Dolne Mazury
14.   Gusiew   28 484 16,25 km²   obwód królewiecki Nadrowia Prusy Dolne Litwa Pruska
15.   Kętrzyn   27 629 10,35 km²   województwo warmińsko-mazurskie Barcja Prusy Dolne Mazury
16.   Bartoszyce   23 810 11,79 km²   województwo warmińsko-mazurskie Barcja Prusy Dolne -
17.   Szczytno   23 166 9,96 km²   województwo warmińsko-mazurskie Galindia Prusy Górne Mazury
18.   Swietłyj   21 441 24 km²   obwód królewiecki Sambia Prusy Dolne -
19.   Działdowo   21 370 11,47 km²   województwo warmińsko-mazurskie Ziemia Sasinów Prusy Górne Mazury
20.   Mrągowo   21 302 14,81 km²   województwo warmińsko-mazurskie Galindia Prusy Dolne Mazury

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Tak np. w traktacie w Tylży, dla odróżnienia od państwa pruskiego. W niemieckiej historiografii nazwa Altpreußen ma kilka znaczeń, odnosi się min. do krainy historycznej, dawnych Prusów lub pierwszych państw pruskich.
  2. ↑ Niekiedy Jaćwież jest traktowana jako osobna kraina. W związku z tym nie zawsze jest zaliczana do Prus.
  3. ↑ Pierwotnie okolice Kłajpedy znajdowały się na pograniczu ziemi Kurów i Żmudzi. Jednak po przyłączeniu ich do Prus Dolnych (po 1328 r.) z czasem zaczęto je zaliczać do ziemi pruskiej.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Marian Biskup Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, wyd. 2, Gdańsk 1988, s. 277 i nast.
  2. ↑ Marian Biskup Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu, Kwartalnik Historyczny R.98 nr 2 (1991), s. 45-61
  3. ↑ Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 189-190
  4. ↑ a b c Prusy - Przewodnik - Dioblina [online], www.dioblina.eu [dostęp 2022-08-08].
  5. ↑ Damian S, Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618-1701 [online], Historia, historia wojskowości, historia Polski, nauczyciel historii, historia,, 27 listopada 2011 [dostęp 2022-08-08] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prusy_(kraina_historyczna)&oldid=73066904”