Wikipedia

Queen

brytyjska grupa muzyczna

Queen – brytyjski zespół rockowy utworzony w 1970 w Londynie

Queen
Ilustracja
Członkowie zespołu. Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Brian May, Freddie Mercury, Roger Taylor oraz John Deacon
Rok założenia

1970

Pochodzenie

Londyn

Gatunek

art rock[1], rock albumowy[1], glam rock[1], rock stadionowy[1], funk, hard rock[1], dance rock[1], heavy metal[1], contemporary pop/rock[1]

Wydawnictwo

EMI, Elektra, Capitol, Hollywood, Parlophone

Powiązania

Smile, David Bowie, The Cross, Queen + Paul Rodgers, Queen + Adam Lambert, Larry Lurex

Skład
Brian May
Roger Taylor
Byli członkowie
Freddie Mercury
John Deacon
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Logotyp zespołu

przez Briana Maya, Rogera Taylora i Freddiego Mercury’ego. Basista John Deacon dołączył do grupy rok później.

Muzyka Queen odznacza się różnorodnością brzmienia, sprawiającą, że zespół trudno jest przypisać do konkretnego stylu[2]. Większość utworów nosi cechy rocka i jego odmian (hard rock, art rock, rock progresywny) oraz, w pewnym stopniu, muzyki pop. Charakterystyczną cechą zespołu są też wielowarstwowe aranżacje, harmonie wokalne oraz aktywny udział publiczności podczas koncertów.

W 2001 grupa została wprowadzona do Rock and Roll Hall of Fame w USA, a w 2004 do Hall of Fame w Wielkiej Brytanii. W 2007 zespół został wybrany najlepszą brytyjską grupą wszech czasów przez słuchaczy BBC Radio 2[3]. Zespół do 2011 sprzedał ponad 100 mln albumów na świecie[4].

Muzycy edytuj

Queen przez cały okres swej aktywności zachował stabilność składu. Nie licząc zmian na stanowisku basisty na samym początku działalności zespołu (przed dołączeniem Deacona do grupy basistami byli m.in. Mike Grose oraz Barry Mitchell, jednak w tym składzie zespół nie dokonał żadnych nagrań ani nie dał ważniejszych koncertów[5]), skład kształtował się następująco:

Mimo śmierci Mercury’ego (24 listopada 1991) zespół kontynuował działalność. W latach 2004–2009 Brian May i Roger Taylor współpracowali z Paulem Rodgersem i działali pod szyldem Queen + Paul Rodgers. Rodgers nie był jednak formalnym członkiem Queen. Od 2012 muzycy współpracują z Adamem Lambertem i występują pod szyldem Queen + Adam Lambert.

John Deacon edytuj

Osobny artykuł: John Deacon.

John Richard Deacon (ur. 1951) jest najmłodszym członkiem zespołu i wstąpił do niego najpóźniej (1971). Z wykształcenia jest elektronikiem[6]. Przed Deaconem zespół współpracował z kilkoma basistami – Mike Grose (zagrali trzy koncerty), Barry Mitchell (dziewięć koncertów), Doug Bogie (dwa koncerty)[7]. Po raz pierwszy wystąpili z Deaconem 2 lipca 1971[7]. Brian May wspominał później: Czuliśmy, że jest on tym właściwym, chociaż był taki spokojny. Prawie wcale się do nas nie odzywał![6].

Deacon jest autorem kilku utworów Queen: „You’re My Best Friend”, „Spread Your Wings”, „Another One Bites the Dust”, „I Want to Break Free” oraz „Friends Will Be Friends”, który napisał wspólnie z Freddiem Mercurym. Jest też konstruktorem wzmacniacza Deacy Amp, którego Brian May używał przez cały okres swojej kariery muzycznej[8]. Współpracował gościnnie m.in. z Anitą Dobson, Cozym Powellem, Eltonem Johnem, a także przy solowych projektach pozostałych członków Queen[9].

Po śmierci Mercury’ego coraz rzadziej brał udział w projektach związanych z Queen, w końcu wycofując się całkowicie z branży muzycznej po wydaniu Made in Heaven w 1995[9]. Zgodził się jednak na wspólne nagranie utworu „No-One but You (Only the Good Die Young)” z pozostałymi członkami zespołu w 1997. Ostatni raz wystąpił publicznie 17 stycznia 1997 w Paryżu na gali Maurice’a Bejarta wykonując „The Show Must Go On” z Eltonem Johnem.

Brian May edytuj

Osobny artykuł: Brian May.

Brian Harold May (ur. 1947) rozpoczął karierę muzyczną w wieku 15 lat od grania w lokalnych zespołach[6]. Rok później rozpoczął wraz z ojcem budowę swojej własnej gitary, Red Special. W 1967 rozpoczął studia na wydziale fizyki w Imperial College w Londynie. Na uczelni poznał Tima Staffella i Rogera Taylora, z którymi założył zespół Smile[6]. Grupa rozpadła się po wydaniu jednego singla, ale Staffell przed swoim odejściem poznał Maya i Taylora z Mercurym i ta trójka wkrótce potem założyła Queen[6].

May jest autorem przebojów: „We Will Rock You”, „The Show Must Go On”, „I Want It All”, „Who Wants to Live Forever”, „Save Me”[10]. Po śmierci Mercury’ego poświęcił się karierze solowej, ale angażował się również w projekty związane z Queen (w tym prace nad albumem Made in Heaven), a w latach 2005–2008 występował z Rogerem Taylorem i Paulem Rodgersem pod szyldem Queen + Paul Rodgers. Jest doktorem astronomii i komandorem Orderu Imperium Brytyjskiego[10].

Freddie Mercury edytuj

Osobny artykuł: Freddie Mercury.

Farrokh (Frederick) Bulsara (1946–1991) był absolwentem studiów plastycznych w Ealing College of Art[6]. Jednymi z jego pierwszych zespołów były: Sour Milk Sea i Wreckage[6]. Później wraz z Mayem i Taylorem stworzył zespół Queen, a wkrótce potem zmienił nazwisko na Freddie Mercury. To on był pomysłodawcą nazwy, zaprojektował logo i wyznaczył kierunek artystyczny, w którym zespół miał się rozwijać[6].

Był autorem m.in. przebojów: „Killer Queen”, „Bohemian Rhapsody”, „We Are the Champions”, „Crazy Little Thing Called Love”. Oprócz występów z Queen prowadził działalność solową, m.in. nagrał album Mr. Bad Guy oraz współpracował z innymi artystami, np. ze śpiewaczką operową Montserrat Caballé, z którą nagrał album pt. Barcelona. Pod koniec lat 80. badanie wykazało, że jest zarażony wirusem HIV[11], jednak mimo choroby pracował nad nowym materiałem Queen[12]. Zmarł 24 listopada 1991.

 
Roger Taylor (2005)

Roger Taylor edytuj

Osobny artykuł: Roger Taylor (Queen).

Roger Meddows-Taylor (ur. 1949) początkowo zamierzał zostać gitarzystą, dopiero później zainteresował się perkusją[6]. Studiował stomatologię, później przeniósł się na wydział biologiczny Imperial College. Odpowiedział na ogłoszenie Maya (poszukującego chętnych do współpracy w zespole) tuż po Staffellu[6].

Roger napisał następujące utwory Queen: „Radio Ga Ga”, „A Kind of Magic”, „Breakthru”, „The Invisible Man” i „These Are the Days of Our Lives”. Od 1981 nagrywał też solowe albumy, a w 1987 założył własny zespół, The Cross, w którym był wokalistą i gitarzystą (z repertuaru tej grupy pochodzi utwór „Heaven for Everyone”, który później stał się znany w wykonaniu Queen[12]). W latach 2005–2008, podobnie jak May, występował jako Queen + Paul Rodgers.

Historia edytuj

Smile (1968–1970) edytuj

Osobny artykuł: Smile (zespół muzyczny).

W 1968 Brian May, wówczas student Imperial College w Londynie, skompletował skład zespołu Smile poprzez uczelnianą tablicę ogłoszeń. Głównym wokalistą i basistą został Tim Staffell, a perkusistą – Roger Taylor. Grupa grała głównie w pubach i college’ach[6].

Smile podpisał jednorazową, niekorzystną umowę z wytwórnią Mercury Records. Efektem było wydanie singla Earth, który jednak ukazał się tylko w Stanach Zjednoczonych (gdzie zespół był praktycznie nieznany), a jego premiery nie poprzedziła żadna promocja[6]. Po komercyjnej porażce singla Staffell odszedł do zespołu Humpy Bong, a May i Taylor wkrótce później rozpoczęli współpracę ze współlokatorem Staffella – wokalistą Farrokhem Bulsarą, który później przybrał pseudonim Freddie Mercury[6].

Kilka utworów Smile zostało w późniejszym okresie nagranych ponownie przez Queen, w tym „Doin’ All Right”, umieszczony na albumie Queen.

Początki (1970–1973) edytuj

Zespół został założony w 1970, gdy do Rogera Taylora i Briana Maya, wówczas członków rozpadającej się formacji Smile, dołączył Freddie Mercury. Czwartym stałym członkiem zespołu został w 1971 John Deacon. Mimo początkowej niechęci i obaw o nieprzyjęcie jej przez fanów, zespół przyjął zaproponowaną przez Mercury’ego nazwę Queen, która nawiązywała do slangowego określenia homoseksualisty[13][14].

Wymyśliłem nazwę „Queen”. To tylko nazwa, ale jest królewska i brzmi wspaniale. Lubię otaczać się wspaniałymi rzeczami.

Freddie Mercury

Pierwszy występ Queen odbył się w czerwcu 1971[15], pierwszym wykonanym utworem, zgodnie ze słowami Mercury’ego, był „Stone Cold Crazy”[13], a prace nad pierwszymi nagraniami studyjnymi rozpoczęły się w 1972, gdy zespół otrzymał propozycję przetestowania wyposażenia nowego studia De Lane Lea[16]. Powstałe wtedy wersje demo utworów nie zainteresowały żadnej wytwórni, ale pracownicy studia – Roy Thomas Baker i John Anthony – namówili swoich szefów do współpracy z zespołem[16].

 
Queen podczas koncertu w 1977. Od lewej: Deacon, May, Mercury

Mimo że Queen mógł korzystać ze studia tylko wtedy, gdy nie pracował w nim żaden inny zespół[16], udało się przygotować materiał na pierwszy album i podpisać umowę z przedstawicielami EMI. 9 kwietnia 1973 muzycy zagrali pokazowy koncert w The Marquee w Londynie. Na tym i na wcześniejszych koncertach wykonywali niewiele własnych kompozycji, preferując znane utwory innych artystów, w tym „Jailhouse Rock”, „Be-Bop-A-Lula” czy „Big Spender”[16]. W czerwcu, pod nazwą Larry Lurex, nagrali eksperymentalny singiel zawierający dwa utwory: „I Can Hear Music” (oryginalnie wykonywany przez The Beach Boys) oraz „Goin’ Back” (autorstwa Gerry’ego Goffina i Carole King, oryginalnie wykonywany przez Dusty Springfield)[16]. Debiutancki singiel jako Queen – „Keep Yourself Alive” – wydali w lipcu 1973, a wkrótce potem zaprezentowali pierwszy album, zatytułowany po prostu Queen. Wyruszyli też w trasę koncertową Queen Tour jako support dla Mott The Hoople[16][17].

Drugi album został wydany w marcu 1974. Zanim zdecydowano się na nazwę Queen II, zespół rozważał kilka innych pomysłów, w tym Over the Top[18]. Po raz pierwszy od swojego powstania zespół mógł korzystać ze studia nagraniowego w dowolnej porze, jednak kryzys naftowy 1973 i związane z nim, wprowadzone przez brytyjski rząd, ograniczenia zużycia energii doprowadziły do opóźnienia nagrań[18]. Pomysł na okładkę został zainspirowany, jak twierdził Mercury, fotografią Marleny Dietrich, a zrealizowany przez Micka Rocka – zdjęcie to stało się później słynne, gdy zespół „ożywił” je w teledysku do „Bohemian Rhapsody”[18]. W oryginalnym wydaniu płyta była podzielona na stronę Białą i Czarną, zamiast standardowego podziału na strony A i B. Na stronie Białej znalazły się kompozycje Maya i Taylora, a na Czarnej – Mercury’ego. Album był promowany przez singel „Seven Seas of Rhye” – rozwinięcie instrumentalnego utworu o tym samym tytule z pierwszej płyty.

Trasa koncertowa Queen II Tour rozpoczęła się w marcu 1974. Zespół tym razem był główną gwiazdą koncertów, z których jeden odbył się w Rainbow Theatre[18]. Niektóre z wykonywanych na żywo utworów („Procession”, „Father to Son”, „Ogre Battle”) były grane już w 1973 podczas pierwszych zagranicznych występów grupy: w Niemczech, Luksemburgu oraz na Sunbury Music Festival w Melbourne[18]. Natomiast skróconą wersję „The March of the Black Queen” włączono dopiero później do programu trasy Sheer Heart Attack Tour[18]. Podczas drugiego etapu trasy Queen II Tour, który miał miejsce w Stanach Zjednoczonych, zespół ponownie towarzyszył Mott The Hoople[18].

Przełom (1974–1979) edytuj

Punktem zwrotnym kariery Queen był singel „Killer Queen” (napisany, jak twierdził Mercury, w jedną noc[19]), promujący następny album, Sheer Heart Attack. Od tej pory popularność zespołu rosła gwałtownie, zwłaszcza w Japonii, gdzie nowy album trafił na pierwsze miejsce w zestawieniach. Sheer Heart Attack stanowił przełom w muzycznym stylu Queen – o ile wcześniejsze albumy miały wyraźne cechy rocka progresywnego, na tym albumie znalazła się muzyka lżejsza i łatwiejsza w odbiorze[20]. Jeden z koncertów Queen w Rainbow Theatre w Londynie został zarejestrowany na kasecie wideo, wydanej później pod tytułem Live at the Rainbow.

W 1975 Queen ruszył w trasę koncertową po Stanach Zjednoczonych i Japonii. W sierpniu zespół zerwał kontrakt z firmą Trident, skarżąc się na zbyt niskie udziały w zyskach – mieli zarabiać jedynie 75 funtów tygodniowo[21][22]. Nowym menedżerem zespołu został John Reid, znany do tej pory ze współpracy z Eltonem Johnem[23]. W tym samym roku Queen nagrał i wydał album pt. A Night at the Opera, który wyprodukował im Roy Thomas Baker. Płytę charakteryzowała jeszcze większa różnorodność stylów muzycznych oraz eksperymentów z różnymi technikami nagrywania. Przyniosło też zespołowi długo oczekiwany sukces komercyjny – również w rodzimej Wielkiej Brytanii, gdzie singiel „Bohemian Rhapsody” trafił na pierwsze miejsce list przebojów[24] i pozostał na nim przez dziewięć tygodni. Do „Bohemian Rhapsody” nakręcono też pierwszy na świecie teledysk promocyjny[25] – powstał on w cztery godziny w Elstree Film Studios i kosztował 4,5 tys. funtów[24][26].

Wiele osób nie zaakceptowało „Bohemian Rhapsody”, ale pokażcie mi choć jeden zespół, który nagrał singel operowy![27]

Freddie Mercury

Podczas prób przed nagraniem kolejnej płyty zrealizowali teledysk do singla „You’re My Best Friend” z albumu A Night at the Opera[28]. W lipcu 1976 rozpoczęli sesje nagraniowe do nowej płyty, którą po raz pierwszy wyprodukowali samodzielnie (z pomocą inżyniera dźwięku Mike’a Stone’a)[29], gdyż Roy Thomas Baker (producent poprzedniego krążka) zakończył z nimi współpracę[30]. W tym okresie cały czas koncertowali, a na ich wrześniowym występie w Hyde Parku w Londynie pojawiło się 150 tys. fanów[30]. W listopadzie zakończyli nagrania płyty i wypuścili do sprzedaży pierwszy singel – „Somebody to Love”, do którego nakręcili teledysk[28]. Album pt. A Day at the Races wydali w grudniu 1976, a zarówno okładka, utrzymana w kolorystyce odwrotnej niż poprzedni album, jak i nawiązujący do tego ostatniego tytuł (będący zarazem tytułem filmu braci Marx) mogą sugerować, że jest to kontynuacja A Night at the Opera[30]. Najbardziej znane przeboje z tego albumu to zainspirowany stylem gospel utwór „Somebody to Love” oraz hardrockowy „Tie Your Mother Down” – utwór, który od tej pory stał się żelaznym punktem koncertów.

 
Freddie Mercury w 1977

Między lipcem a wrześniem 1977, tj. w przerwie między trasami A Day at the Races Tour (zakończoną w czerwcu) i promującą nowy album News of the World Tour (rozpoczętą w listopadzie)[31], muzycy nagrali i wydali album pt. News of the World, który wziął swą nazwę od brytyjskiego tabloidu. Płyta różniła się od wcześniejszych dwukrotnie krótszą sesją nagraniową, co zaowocowało surowszym brzmieniem, zwłaszcza w zarejestrowanej w pierwszym podejściu kompozycji Maya „Sleeping on the Sidewalk”[31]. W dwóch utworach – „Fight from the Inside” i „Sheer Heart Attack” – Roger Taylor zagrał nie tylko na perkusji, ale też na gitarze rytmicznej i basowej, a w tym pierwszym był również głównym wokalistą[31]. Album odniósł sukces na całym świecie, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie uzyskał status poczwórnej platynowej płyty, podczas gdy w Wielkiej Brytanii – podwójnej platynowej płyty[31]. Prawie wszystkie utwory z płyty były wykonywane na żywo (jedyne wyjątki to „All Dead, All Dead”, „Who Needs You” oraz „Fight from the Inside”), natomiast dwa z nich – „We Will Rock You” i „We Are the Champions” – grane były odtąd na każdym koncercie zespołu[31]. Ostatnia para piosenek została też wydana na singlu (tzw. podwójna strona A) i stała się przebojami często odtwarzanymi i śpiewanymi m.in. na dużych imprezach sportowych[31][32].

By uniknąć płacenia wysokich podatków wprowadzony przez brytyjski rząd, muzycy w 1978 wyjechali do Montreux, gdzie w wykupionym przez nich Mountain Studios nagrali część materiału na album pt. Jazz, którą dokończyli w studiu Super Bear w Berre-les-Alpes na południu Francji[33]. Przy produkcji płyty pomagał im Roy Thomas Baker[22][34]. Wbrew nazwie, na płycie zachowali rockowe brzmienie z charakterystyczną dla nich różnorodnością kompozycji. Krytycy, m.in. Mitchell Cohen z miesięcznika „Creem”, nie potrafili zrozumieć, dlaczego album o takim tytule nie ma nic wspólnego z jazzem[35], z kolei redakcja magazynu „Rolling Stone” określiła zespół mianem aroganckiego, otwierający utwór „Mustapha” nazwał parodią wrzasku muezzina, „Let Me Entertain You” – bezwstydnym (ponieważ jest w nim wers o sprzedawaniu swojego ciała na scenie), a „Fat Bottomed Girls” oskarżył o propagowanie seksizmu[36]. Zespół podsycił kontrowersje wokół płyty, nagrywając na stadionie Wimbledon teledysk, w którym kilkadziesiąt nagich kobiet ściga się na rowerach[34][37]. Wideoklip został wykorzystany do promocji podwójnego singla „Fat Bottomed Girls / Bicycle Race”, który mimo opinii krytyków uzyskał status złotej płyty, podobnie jak cały album, podczas gdy singel „Don’t Stop Me Now” zapewnił grupie status srebrnej płyty[34]. Jesienią 1978 muzycy rozpoczęli amerykańską trasę trasy koncertowej Jazz Tour[38].

W 1979 po raz pierwszy od momentu debiutu nie wydali nowego albumu, za to przez większość pierwszej połowy roku grali koncerty w ramach europejskiej części trasy Jazz Tour. Wybrane występy zostały utrwalone na wideo i wydane w postaci albumu koncertowego pt. Live Killers, który wzbudził pewne kontrowersje ze względu na niską jakość techniczną nagrań, jak również fakt, że znalazło się wśród nich koncertowe wykonanie „Bohemian Rhapsody” w znacznej części odtworzone z taśmy[39]. W tym okresie grupa zmieniła swój sceniczny wizerunek, rezygnując z kostiumów w stylu glam i zastępując je skórzanymi kurtkami i dżinsami[34]. Zatrudniono Reinholda Macka (dotychczasowego inżyniera) jako współproducenta, a ponieważ równocześnie John Reid zrezygnował z funkcji menedżera, zespół postanowił od tej pory samodzielnie zajmować się sprawami biznesowymi (szczególnie utalentowany w tej dziedzinie okazał się John Deacon)[39].

W czerwcu i lipcu 1979 w studiu Musicland w Monachium nagrali cztery utwory na nowy album, m.in. singiel „Crazy Little Thing Called Love”, do którego nakręcili teledysk i który cieszył się popularnością w USA, docierając do pierwszego miejsca na liście przebojów[40]. Pod koniec roku rozpoczęli krótką trasę koncertową Crazy Tour. 26 grudnia 1979 w Hammersmith Odeon w Londynie zagrali ostatni koncert w ramach z trasy, a zyski z występu przeznaczyli na rzecz narodu Kampuczy[39].

Era syntezatorów (1980–1984) edytuj

Między lutym a majem 1980 w studiu Musicland w Monachium zrealizowali drugą część nagrań na nowy album pt. The Game[41][42]. Był to ich pierwszy album, na którym wykorzystali syntezatory (w trzech utworach). Na płycie znalazły się głównie popowe piosenki[43]. Drugi singiel z płyty – „Another One Bites the Dust” stał się ogólnoświatowym przebojem, ale największy sukces odniósł w Stanach Zjednoczonych, gdzie dotarł do pierwszego miejsca na listach przebojów[41][44]. Piosenkę stworzył John Deacon, który charakterystyczną linię basu oparł na stylu spopularyzowanym przez amerykańską grupę Chic[41]. Powodzenie tego utworu zapewniło muzyce Queen obecność w środowiskach kojarzonych raczej z „czarnym” funkiem oraz rhythm and bluesem[41][43], a sama piosenka została wybrana na hymn drużyny piłkarskiej Detroit Tigers[44]. W teledysku do „Play the Game” Mercury po raz pierwszy wystąpił publicznie z wąsami[45], co spotykało się z gwałtowną krytyką ze strony fanów[41]. Natomiast teledysk do „Save Me”, kolejnego singla z albumu, był jednym z pierwszych na świecie, w których wykorzystano animację[41]. W tym samym roku zespół wziął udział w jeszcze jednym projekcie – nagrał ścieżkę dźwiękową do filmu Flash Gordon[46], po czym wydał ją jako samodzielny album. Z powodu równoczesnej pracy nad dwoma albumami i tras koncertowych wydanie pierwszego albumu kompilacyjnego w karierze zespołu przełożono na następny rok[47]. Inaczej niż zwykle do tej pory w podobnych przypadkach, zespół miał całkowitą swobodę w tworzeniu muzyki do filmu[47]. Gitarzysta o motywacji do tego przedsięwzięcia:

Obejrzeliśmy 20 minut skończonego filmu i uznaliśmy go za bardzo dobry... Chcieliśmy skomponować coś, co mogłoby żyć własnym życiem, a nie służyć jedynie jako tło dla akcji[47].

Brian May

9 grudnia 1980, podczas koncertu na Wembley Queen wykonał utwór Johna Lennona, który dzień wcześniej zginął zastrzelony przez psychopatę[47]. W 1981 muzycy koncertowali, jako pierwszy znany zespół rockowy, w Ameryce Południowej[48][49]. Pierwszy z występów w Argentynie i Brazylii w ramach trasy Gluttons for Punishment przyciągnął ponad 500 tys. fanów (z czego 251 tys. słuchaczy obejrzało dwa występy na stadionie Morumbi w São Paulo[50]), a koszty koncertów wyniosły 25 tys. funtów dziennie[48]. Zespół był później krytykowany za tę trasę – wówczas w Argentynie władzę sprawowała junta, która kilka miesięcy później doprowadziła do wojny o Falklandy. Muzycy byli jednak zadowoleni z gorącego przyjęcia przez fanów i zignorowali te opinie, deklarując apolityczność. Roger Taylor powiedział później: Nie graliśmy dla rządu, graliśmy dla mnóstwa zwykłych Argentyńczyków[48], oraz: W Argentynie byliśmy zespołem numer jeden, gdy wybuchła ta głupia wojna i było nam tam wspaniale. To tylko dowodzi, jak niezwykle uniwersalna i ponadnarodowa jest muzyka[48]. W tym samym roku ukazał się pierwszy album kompilacyjny Queen – Greatest Hits, a równocześnie wydano też Greatest Flix (kompilację teledysków) oraz Greatest Pix – książkę z artykułami o zespole oraz ze zdjęciami. W Polsce, Danii, Niemczech Zachodnich i Japonii wydano też składankowy album Queen 1973 – 1981, zawierający 15 wybranych utworów wyselekcjonowanych od albumu Queen do Flash Gordon; nagrania z płyt poddano obróbce cyfrowej. W lipcu, podczas spontanicznych prób z Davidem Bowie (w ramach sesji nagraniowych do nowego albumu Queen) zrealizowali utwór „Under Pressure”, który jako druga piosenka Queen dotarł do pierwszego miejsca na brytyjskiej liście przebojów[51][43]. Roger Taylor wydał natomiast swój pierwszy solowy album, Fun in Space[48]. Freddie Mercury za to wziął udział w nagraniach z Michaelem Jacksonem, z którym zarejestrował kilka utworów (dotychczas oficjalnie został opublikowany tylko jeden – „There Must Be More to Life Than This”, drugi – „State of Shock”, wyciekł do internetu). Mercury powiedział o nich: Chciałbym kiedyś wydać coś firmowanego przez Michaela i mnie, bo wspaniale się z nim pracuje. Niewiele brakowało, a wziąłbym udział w nagraniu „Thrillera”! Pomyśleć tylko o tantiemach, które mnie ominęły[52].

 
Queen na koncercie we Frankfurcie w 1984

W 1982 wydali album pt. Hot Space, który nagrali w Monachium i który był utrzymany w stylu funk i dance[53][43]. Materiał z płyty spotkał się z niezbyt entuzjastycznym przyjęciem fanów i krytyków, szczególnie w Ameryce[54]. Taylor stwierdził: Uświadomiliśmy sobie, że nie był on tym, czego oczekiwała i spodziewała się po nas nasza publiczność[55]. Choć nagrali teledyski do piosenek „Backchat”, „Calling All Girls” i „Body Language”[46], największą popularność zdobyły inne utwory, niepasujące do nowego stylu grupy – „Under Pressure”, „Las Palabras de Amor” czy „Put Out the Fire”. Po wydaniu płyty muzycy ruszyli w trasę koncertową Hot Space Tour, a ich supportem przed występami często był Billy Squier, dla którego Mercury i Taylor nagrali chórki do tytułowej piosenki z płyty Emotions in Motion[44]. Po zakończeniu amerykańskiej części trasy jesienią 1982 zespół dał swój pierwszy i jedyny w karierze występ telewizyjny na żywo w USA, goszcząc w programie Saturday Night Live, w którym wykonał piosenki „Crazy Little Thing Called Love” i „Under Pressure”[56]. Następnie zagrali serię koncertów w Japonii[57]. Po zakończeniu wyczerpującej trasy postanowili nie koncertować w 1983[55]. Zespół był bliski rozwiązania ze względu na narastające konflikty wewnętrzne. May stwierdził: Nie chcieliśmy rozwiązywać zespołu, czuliśmy bowiem, że byłby to wielki błąd. Talent pojedynczych muzyków nie ma znaczenia, zespół to coś więcej niż jego poszczególni członkowie[55]. Mercury wyjaśniał: Nie, nie było mowy o rozwiązaniu zespołu. Byliśmy na to za starzy. Czy możecie sobie wyobrazić założenie nowej grupy, gdy dobiega się czterdziestki?[55]. Zamiast tego członkowie zespołu pracowali nad swoimi solowymi projektami – May wspólnie m.in. z Eddiem Van Halenem i Alanem Gratzerem (REO Speedwagon) nagrał album Star Fleet Project, Deacon wystąpił gościnnie na trasie koncertowej grupy Status Quo, a Taylor wydał swój drugi album solowy pt. Strange Frontier.

W sierpniu 1983 w studiach Record Plant w Los Angeles rozpoczęli pracę nad nową płytą, realizując tym samym swoje pierwsze nagrania poza Europą. Nowy materiał stanowił powrót do tradycyjnego brzmienia Queen po eksperymencie, jakim był Hot Space, jednak zespół nie zrezygnował całkowicie z syntezatorów[58]. W styczniu 1984 w Musicland Studios w Niemczech zakończyli pracę nad albumem[58]. Produkcją płyty zajmował się sam zespół (z pomocą Macka), podobnie jak projektem okładki, na której znalazły się zdjęcia autorstwa George’a Hurrella[58]. Album pt. The Works wydali w 1984 i promowali go singlami: „Radio Ga Ga” (mającym wyrazić sprzeciw grupy wobec sposobu programowania muzyki w rozgłośniach radiowych), „I Want to Break Free” i „It’s a Hard Life”[59]. Do każdego z nich nakręcili teledysk, przy czym ten do „I Want to Break Free” pozostaje jednym z najpopularniejszych w dorobku Queen z uwagi na fakt, że muzycy wystąpili w nim w damskich przebraniach[60]. W lutym wystąpili gościnnie podczas 34. Festiwalu Piosenki Włoskiej w San Remo[61], a w sierpniu wyruszyli w światową trasę koncertową The Works Tour, która trwała aż do maja 1985 i była jedną z najdłuższych w historii zespołu, choć nie obejmowała występów w Ameryce[56]. Podczas trasy muzycy wykorzystali nowy zestaw świateł o większej mocy, niż dotychczas używane przez Queen, a głównymi elementami scenografii były dwa koła zębate wielkich rozmiarów oraz kurtyna z wizerunkiem wieżowców (nawiązanie do teledysku singla „Radio Ga Ga”, w którym pojawiają się fragmenty filmu Metropolis)[58]. Grupa prezentowała publiczności wszystkie utwory z nowego albumu, wyjątkiem były jedynie kompozycje „Man on the Prowl” i „Keep Passing the Open Windows” (utwór „Machines” odtwarzano na początku koncertów z taśmy)[58]. W programie trasy znalazły się m.in. występy w Sun City w Afryce Południowej, za które zespół został skrytykowany ze względu na politykę apartheidu prowadzoną przez ówczesne władze RPA[58][62][63]. Zespół zdementował pogłoski, jakoby ich występy miały cokolwiek wspólnego z polityką, a Brian May stwierdził: Zawsze opowiadaliśmy się zdecydowanie przeciwko apartheidowi i temu, co się z nim wiąże, ale z drugiej strony poczuliśmy, że udało nam się zbudować pewien pomost pomiędzy żyjącymi tam rasami[62]. W listopadzie wydali świąteczny singiel „Thank God It’s Christmas”.

Późniejsze lata (1985–1989) edytuj

W styczniu 1985 zespół zagrał na festiwalu Rock in Rio[64]. W kwietniu Freddie Mercury wydał swój pierwszy solowy album pt. Mr. Bad Guy, z którego pochodzi m.in. przebój „I Was Born to Love You”[4]. Na rynku ukazała się gitara BBM-1 firmy Guild, wzorowana na Red Special[64], a Brian May wziął udział w promocji tego modelu na targach muzycznych. 13 lipca zespół wystąpił na koncercie charytatywnym Live Aid, a ich 20-minutowy show został doceniony przez prasę, która określała go jednym z najlepszych w trakcie całego wydarzenia[65]. Udział w Live Aid zaproponował Spike Edney, który często występował z Queen na koncertach jako keyboardzista[64]. W tym samym roku zespół wydał singiel „One Vision”. W prasie pojawiła się informacja, że utwór został zainspirowany występem na Live Aid, jednak Brian May w imieniu zespołu zdecydowanie temu zaprzeczył[64]. Został również wydany zestaw The Complete Works, zawierający wszystkie wydane do tej pory albumy Queen, a dodatkowo także niepublikowany do tej pory materiał, w tym przede wszystkim singiel świąteczny „Thank God It’s Christmas”.

 
Queen na koncercie 12 kwietnia 1982

W 1986 zespół nagrał i wydał album A Kind of Magic[4]. Większość utworów z płyty została napisana dla filmu Nieśmiertelny, chociaż na albumie zostały zamieszczone alternatywne ich wersje. Reżyser filmu, Russell Mulcahy, stwierdził, że Queen był jedynym zespołem na świecie, który mógł stworzyć tę ścieżkę dźwiękową[66]. Oprócz utworów ze ścieżki dźwiękowej, w tym tytułowego „A Kind of Magic” oraz „Who Wants to Live Forever”, album zawiera też utwory „One Vision” oraz „Friends Will Be Friends”, które nie pojawiły się w filmie. Mulcahy nakręcił później teledysk do „A Kind of Magic” oraz „Princes of the Universe” – w tym ostatnim wystąpił Christopher Lambert, grający główną rolę w Nieśmiertelnym[66].

25 kwietnia odbył się zjazd Międzynarodowego Fanklubu Queen, na którym pojawiło się ponad 1000 osób[66]. W czerwcu zespół ruszył w swoją największą (i zarazem ostatnią) trasę koncertową, Magic Tour, która trwała osiem tygodni[66]. W programie trasy znalazły się dwa występy na stadionie Wembley (początkowo planowano tylko jeden koncert na tym stadionie, lecz po tym, jak dystrybuowane wyłącznie drogą pocztową bilety zostały błyskawicznie sprzedane, zdecydowano się poszerzyć program o drugi koncert[66]). 9 sierpnia 1986 w parku Knebworth zagrali swój największy na terenie Wielkiej Brytanii (150-tysięczna publiczność, scena o powierzchni 560 m², 180 kolumn głośnikowych, system nagłaśniający o mocy 500 tys. watów) i zarazem ostatni, 856. koncert w historii[66][4]. W roli supportu zagrała, podobnie jak miesiąc wcześniej na Wembley, grupa Status Quo, a także Big Country[66]. W grudniu 1986 ukazał się album koncertowy Live Magic, zawierający utwory zarejestrowane podczas tej trasy. Sam zespół natomiast po wyczerpującej trasie koncertowej ponownie postanowił tymczasowo zawiesić działalność[67]. W tym czasie trwały prace nad solowymi projektami muzyków. Roger Taylor sformował własny zespół, The Cross, w którym był wokalistą i grał na gitarze rytmicznej[67]. Freddie Mercury nagrał własną wersję utworu „The Great Pretender”, która została wydana jako singiel w 1987 i okazała się największym sukcesem solowym wokalisty[67]. W 1988 do sprzedaży trafił album Barcelona, na którym Mercury śpiewa w duecie z Montserrat Caballé. Wokalista Queen wystąpił również gościnnie na singlu „Heaven for Everyone” grupy The Cross. W listopadzie wydano 12 singli Queen z wcześniejszych lat na 3-calowych płytach kompaktowych, z których każda zawierała (oprócz utworów ze stron A i B winylowych odpowiedników) po jednym dodatkowym utworze[67].

W styczniu 1988 muzycy rozpoczęli pracę nad kolejną płytą, którą skończyli nagrywać w 1989. Album The Miracle miał premierę 22 maja 1989 i był promowany aż przez pięć singli: „I Want It All”, „Breakthru”, „The Miracle”, „The Invisible Man” i „Scandal”, do których nagrali teledyski. Pierwszy z wideoklipów ukazał się 2 maja, pozostałe już po wydaniu The Miracle. Począwszy od tego albumu, zespół podpisywał się pod utworami wspólnie zamiast wymieniać nazwisko głównego autora. Jak wyjaśnił May: Chcieliśmy nagrać prawdziwie demokratyczny album i każdy z nas zaangażował się w proces pisania utworów. Stworzyliśmy poczucie prawdziwej jedności, bez żadnych egoistycznych ciągotek[68]. Album dotarł do pierwszego miejsca na brytyjskiej liście sprzedaży[4]. W sierpniu ukazała się wideokaseta Rare Live, zawierająca rzadko wykonywane, koncertowe wersje utworów Queen, w tym pierwszą rejestrację wideo zespołu z 1973[68]. W grudniu wydano album Queen at the Beeb z ośmioma utworami nagranymi dla programu BBC Radio One, „Sounds of the Seventies” w 1973. Zespół zdecydowanie zaprzeczył pogłoskom o złym stanie zdrowia Mercury’ego i jeszcze przed świętami Bożego Narodzenia rozpoczął nagrania do następnego albumu[68].

Ostatnie albumy (1990–1997) edytuj

Wycofanie się Mercury’ego z życia publicznego w 1988 szybko zostało zauważone przez prasę, która zaczęła szerzyć pogłoski, że wokalista Queen poważnie choruje. Plotki przybrały na sile po występie Queen na ceremonii rozdania Brit Awards za wkład w rozwój brytyjskiego przemysłu muzycznego (18 lutego 1990)[69]. Mimo rzeczywiście pogarszającego się stanu zdrowia, Mercury kontynuował pracę nad kolejnymi nagraniami z zespołem[69].

 
Statua Freddiego Mercury’ego w Montreux

W listopadzie nieznany wcześniej raper Vanilla Ice zdobył szczyt brytyjskiej listy przebojów utworem „Ice Ice Baby”, opartym na wykorzystanym bez zgody zespołu riffie z „Under Pressure”. Brian May ocenił: Pomyślałem, że może i jest to interesujące, ale nikt tego nie kupi, bo to prawdziwe dziadostwo[69]. W grudniu 1990 ukazała się kaseta VHS Queen at Wembley zawierająca mocno okrojone nagranie koncertu z 1986.

Na początku 1991 muzycy wydali album pt. Innuendo[4], który był utrzymany w znacznie poważniejszym tonie niż wcześniejsze albumy Queen. Osiągnął natychmiastowy sukces komercyjny, docierając do pierwszego miejsca brytyjskiej listy przebojów po 12 dniach[69]. W trzech teledyskach, nakręconych do utworów wydanych jako single („Headlong”, „I’m Going Slightly Mad”, „These Are the Days of Our Lives”), wystąpił jeszcze Freddie Mercury – wyraźnie wychudzony, z ostrym makijażem, mającym ukryć skutki choroby. Pozostałe teledyski („Innuendo”, „The Show Must Go On”) zostały zmontowane ze starszych materiałów filmowych. W październiku ukazał się drugi album kompilacyjny, Greatest Hits II oraz zestaw Box of Flix.

23 listopada 1991 Freddie Mercury podał do publicznej wiadomości, za pośrednictwem Press Association, oświadczenie o swojej chorobie. Nieco ponad 24 godziny później zmarł w swoim domu w Kensington w Londynie[69]. Krótko po śmierci Mercury’ego został wydany okolicznościowy singiel – „Bohemian Rhapsody” / „These Are the Days of Our Lives”, a przychód z jego sprzedaży (ok. 1 mln funtów) został przeznaczony na walkę z AIDS[69].

12 lutego 1992 May i Taylor w imieniu zespołu odebrali kolejną nagrodę Brit Awards, tym razem za singiel roku („These Are the Days of Our Lives”)[69]. 20 kwietnia na stadionie Wembley w Londynie odbył się koncert poświęcony pamięci Freddiego Mercury’ego, a oprócz pozostałych członków Queen wystąpili na nim: Def Leppard, Lisa Stansfield, Elton John, David Bowie, Robert Plant, Tony Iommi, Annie Lennox, Guns N’ Roses, Extreme, Roger Daltrey, George Michael, Ian Hunter, Mick Ronson, Zucchero, Metallica, Liza Minnelli, Elizabeth Taylor, Spinal Tap[69].

11 maja 1992 firma Star Direct wydała box Box of Tricks zawierający: czarną koszulkę z nadrukowaną nazwą zespołu, emaliowaną odznakę, naszywkę, plakat zawierający reprodukcje okładek singli i albumów zespołu, książkę z fotografiami z całej historii grupy (bez tekstu) oraz wideokasetę Live at the Rainbow oraz CD (lub audio) zawierające remiksy dwunastu utworów Queen. Jednak ten box można było tylko zamówić drogą pocztową, gdyż nie pojawił się w normalnej sieci dystrybucyjnej. 18 maja ukazał się album Live at Wembley ’86, zawierający zapis z koncertu grupy na stadionie Wembley z 12 lipca 1986.

W 1995 ukazał się ostatni album studyjny Queen pt. Made in Heaven. Zawiera ostatnie nagrania zespołu z 1991, a także wcześniejsze, opracowane na nowo solowe utwory członków zespołu i utwory odrzucone z poprzednich albumów. 19 marca 1996 podczas uroczystości odbywającej się w Teatrze Polskim w Warszawie Taylor i May odebrali nagrodę Fryderyki 1995 w kategorii „najlepszy album zagraniczny” (za Made in Heaven). W 1997 powstał ostatni utwór pod szyldem Queen – „No-One but You (Only the Good Die Young)”, dedykowany Mercury’emu i zamieszczony później na składance przebojów pt. Queen Rocks. Po nagraniu tego utworu John Deacon wycofał się z życia publicznego, a Brian May i Roger Taylor postanowili kontynuować działalność jako „Queen +” (z innymi muzykami, oficjalnie niebędącymi członkami Queen).

Po 1997 edytuj

15 września 1998 Brian May rozpoczął trasę koncertową, promując swój solowy album Another World[70][71]. 1 listopada wyszedł singel zawierający zremiksowaną wersję utworu „Another One Bites The Dust”, a w którego nagraniu, obok Queen, wzięli udział raperzy: Wyclef Jean, Pras i Free. 24 listopada ukazał się box The Crown Jewels zawierający osiem albumów zespołu: od Queen do The Game. 8 listopada 1999 ukazała się kolekcja 17 przebojów grupy – Greatest Hits III, na której zawarto także solowe nagrania członków zespołu. 20 listopada ukazała się wideokaseta Greatest Flix III, towarzysząca Greatest Hits III. 6 grudnia ukazał się singel, zawierający zremiksowaną wersję utworu „Under Pressure” oraz (na stronie B) piosenki: „Bohemian Rhapsody” i „Thank God It’s Christmas”. 24 września w Stanach Zjednoczonych oraz 13 listopada 2000 w Anglii ukazało się wydawnictwo The Platinum Collection, zawierające trzy albumy: Greatest Hits, Greatest Hits II i Greatest Hits III.

19 marca 2001 Brian May i Roger Taylor reprezentowali zespół w trakcie wprowadzania do Rock and Roll Hall of Fame w Nowym Jorku[72], a w imieniu Mercury’ego certyfikat odebrała jego matka – Jer Bulsara. Wprowadzenia Queen dokonali muzycy Foo Fighters, później odbył się ich wspólny występ. W tym samym roku w Japonii ukazało się wznowienie albumów Queen z 24-bitowym remasteringiem. W listopadzie ukazała się pierwsza płyta DVD-Audio zespołu, A Night at the Opera. W 10. rocznicę śmierci Mercury’ego z inicjatywy Międzynarodowego Fanklubu Queen odbył się koncert ku pamięci wokalisty w londyńskim klubie Ocean, w którym w hołdzie artyście wystąpili Mat i Taylor, a także SAS Band i Bruce Dickinson[73].

W latach 2002–2014 w Londynie był wystawiany musical We Will Rock You, który bazuje na przebojach Queen i za którego produkcję odpowiadali członkowie zespołu oraz aktor Robert De Niro. Po sukcesie przedstawienia musical został wystawiony w lokalnych wersjach w krajach, takich jak Hiszpania, Rosja, Niemcy, RPA, Australia, Japonia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria czy Kanada.

30 kwietnia 2002 wystąpili w koncercie Queen’s Day w Amsterdamie w ramach obchodów urodzin królowej Holandii. Tego samego dnia ukazał się album A Night at the Opera w formacie DVD-Audio. 13 maja ukazała się płyta DVD z zapisem koncertu The Freddie Mercury Tribute Concert z 20 kwietnia 1992. 3 czerwca Brian May i Roger Taylor wystąpili z obsadą musicalu We Will Rock You na organizowanym w Pałacu Buckingham koncercie Party at the Palace w ramach obchodów 50-lecia panowania królowej Elżbiety II. W październiku Taylor i May wykonali odciski swoich dłoni na Hollywood Walk of Fame w Los Angeles; gwieździe Queen nadano numer 2207.

12 października 2002 ukazało się w formacie DVD wydawnictwo Greatest Video Hits 1, będące odpowiednikiem wideokasety Greatest Flix z 1981. 17 czerwca 2003 ukazało się na DVD wydawnictwo Live at Wembley Stadium, będące odpowiednikiem wideokasety Queen at Wembley z 1990 i stanowiące pełny zapis koncertu zespołu na stadionie Wembley w 1986. 25 listopada 2003 ukazało się na DVD wydawnictwo Greatest Video Hits 2 zawierające 17 teledysków grupy z lat 1981–1989. W tym samym roku ukazał się album The Game w formacie DVD-Audio. 9 marca 2004 ukazało się w Japonii w formacie DVD wydawnictwo Jewels zawierające 16 teledysków Queen. 7 czerwca ukazało się kolejne wydawnictwo Queen w formacie DVD: We Are the Champions: Final Live in Japan, dokumentujące koncert w Tokio na Yoyogi National Stadium 11 maja 1985. 17 sierpnia ukazał się album Greatest Hits (We Will Rock You Edition), na którym zawarto wszystkie nagrania z albumu Greatest Hits oraz studyjną wersję utworu „I’m in Love With My Car” i koncertowe wersje utworów „Under Pressure” i „Tie Your Mother Down”.

24 września 2004 May wystąpił z Paulem Rodgersem w koncercie urodzinowym Fender Stratocaster, po którym pojawił się pomysł powrotu Queen na scenę muzyczną z Rodgersem w roli wokalisty. 25 października zostało wydane w Europie w formacie DVD wydawnictwo Queen on Fire – Live at the Bowl zawierające zapis koncertu zespołu w Milton Keynes Bowl w Milton Keynes 5 czerwca 1982. 29 października w Niemczech w wywiadzie padła pierwsza zapowiedź trasy koncertowej z Paulem Rodgersem. 11 listopada zespół Queen został wprowadzony do UK Music Hall Of Fame. 11 grudnia muzycy potwierdzili informację o wyruszeniu w trasę koncertową w następnym roku. May ogłosił reaktywację zespołu pod nazwą Queen + Paul Rodgers, dla zaznaczenia faktu, że wokalista Paul Rodgers (wcześniej śpiewający we Free i Bad Company) nie zamierza zastąpić Mercury’ego.

 
Paul Rodgers, Roger Taylor i Brian May (2005)

W 2005 w Japonii ukazał się kompilacyjny album Jewels II zawierający 18 utworów grupy z lat 70. i 80., a także tytułowy utwór z albumu Made in Heaven oraz zremiksowaną wersję utworu „Teo Torriatte”. Później ukazały się dwa single zawierające koncertowe nagrania Queen + Paul Rodgers z koncertu w Sheffield w maju 2005; 19 września ukazało się w formacie CD, a 7 listopada w formacie DVD ukazało się wydawnictwo Return of the Champions dokumentujące ten koncert.

W marcu i kwietniu 2006 Queen + Paul Rodgers zagrali łącznie 23 koncerty w USA i Kanadzie[74]. 3 kwietnia ukazało się wydawnictwo The Making of A Night at the Opera z materiałem z albumu A Night at the Opera. 11 kwietnia ukazała się kolekcja pt. Stone Cold Classics, na której umieszczono 12 przebojów Queen oraz dwa utwory Queen + Paul Rodgers. 28 kwietnia ukazało się wyłącznie w formacie DVD kolejne koncertowe wydawnictwo Queen + Paul Rodgers: Super Live in Japan z rejestracją koncertu zespołu w Saitama Super Arena w Saitamie z 27 października 2005. 25 maja zespół Queen otrzymał nagrodę VH1 Rock Honors, a gala z uroczystości została pokazana w amerykańskiej wersji VH1 30 maja 2006; Queen wystąpił na gali z Paulem Rodgersem i Foo Fighters.

10 lipca 2007 ukazała się kolekcja 11 przebojów grupy pt. The A-Z of Queen, Volume 1. W październiku 2007 ukazało się w formacie DVD wydawnictwo Queen Rock Montreal, zawierające zapis koncertu zespołu w Montrealu z 24 listopada 1981. W listopadzie 2007 w Surrey w domowym studiu Taylora grupa Queen + Paul Rodgers rozpoczęła sesje nagraniowe do longplaya The Cosmos Rocks. 31 grudnia 2007 ukazał się debiutancki studyjny singel kolektywu z nagraną na nowo wersją utworu ”Say It’s Not True”, napisaną dla Nelsona Mandeli.

W 2008 w Japonii ukazał się album kompilacyjny z 11 przebojami grupy In Vision. W sierpniu 2008 zostały ukończone sesje nagraniowe longplaya The Cosmos Rocks. 8 września ukazał się drugi singel Queen + Paul Rodgers z utworem „C-lebrity”. Album ukazał się 15 września 2008. Ukazały się jeszcze trzy single z albumu: „Call Me”, „Warboys” i „We Believe” (ten ostatni utwór został wydany na singlu tylko we Włoszech). Wraz z ukazaniem się albumu Queen + Paul Rodgers we wrześniu rozpoczęli trasę koncertową The Cosmos Rocks Tour[75] obejmującą Europę, Bliski Wschód i Amerykę Południową[76]. 20 września 2008 miał się odbyć koncert w Gdańsku[77], został on jednak odwołany związku z problemami ze sponsorem[78].

W maju 2009 została zakończona działalność Queen + Paul Rodgers[79]. 15 czerwca 2009 ukazało się w formacie CD i DVD wydawnictwo Live in Ukraine, zawierające zapis koncertu Queen + Paul Rodgers z Charkowa z 12 września 2008. 8 lipca 2009 wszystkie płyty Queen w Polsce z wyjątkiem Greatest Hits i Greatest Hits II uzyskały status Platynowej Płyty[80]. 11 listopada 2009 ukazał się album kompilacyjny Absolute Greatest, zawierający 20 największych przebojów grupy, które wybrali Brian May i Roger Taylor. 24 listopada w Feltham odsłonięto płytę pamiątkową, wykonaną z granitu poświęconą pamięci Mercury’ego. Na ceremonii odsłonięcia płyty byli obecni Jer Bulsara i Brian May.

W styczniu 2010 Brian May wystąpił na ostatnim przedstawieniu musicalu We Will Rock You w Irlandii. W maju 2010 Brian May i Roger Taylor wzięli udział w rocznicowym przedstawieniu musicalu We Will Rock You oraz w koncercie zespołu Taylor Hawkins & the Coattail Riders w Londynie[81]. W sierpniu 2010 nakładem portugalskiej firmy Works ukazało się w formacie DVD wydawnictwo Queen – Classic Trax, zawierające ponad 40 minut filmowego materiału poświęconego Queen. Obok Queen na płycie zawarto materiały poświęcone: Thin Lizzy, Cheap Trick, The Doors, Billy’emu Idolowi, Whitesnake, Kiss i Robertowi Plantowi. We wrześniu 2010 Brian May wystąpił na muzycznej premierze musicalu „We Will Rock You” w Holandii i ostatnim przedstawieniu w Londynie oraz na koncercie z Kerry Ellis w Hyde Parku w Londynie[82]. W październiku 2010 May wystąpił na muzycznej premierze musicalu We Will Rock You w Berlinie.

W 2011 reedycje albumów z okazji 40-lecia zespołu ukazały się pod marką wytwórni Island Records będącej częścią grupy Universal Music Group[83]. W tym samym roku ukazały się trzy albumy kompilacyjne Deep Cuts, stanowiące przekrój całej działalności grupy i zawierające zbiór utworów z wszystkich albumów. Utwory na płytach zostały zebrane według określonych przedziałów czasowych. Ukazał się również singel, zawierający zremasterowane wersje utworów „Keep Yourself Alive” i „Stone Cold Crazy”.

8 maja 2012, z okazji 25-lecia musicalu „Time”, do którego muzykę skomponował Freddie Mercury, ukazała się zremasterowana przez Dave’a Clarka ścieżka dźwiękowa do musicalu. Obok nagrania Freddiego w remasterze musicalu zawarto nagrania: Laurence’a Oliviera, Cliffa Richarda, Julianna Lennona, Dionne Warwick, Burta Bacharacha, Murraya Heada, Leo Sayera, Jimmy’ego Helmsa, Johna Christiego i Steviego Wondera.

10 lutego 2014 album Greatest Hits przekroczył w Wielkiej Brytanii liczbę 6 mln sprzedanych egzemplarzy, stając się najlepiej sprzedającym się albumem w Wielkiej Brytanii. Na 10. miejscu listy najlepiej sprzedających się albumów umieszczono album Greatest Hits II[84]. W tym samym roku ukazał się album kompilacyjny Queen Forever, zawierający m.in. dwa utwory niewydane do tej pory utwory: „Let Me In Your Heart Again” i znany z solowego albumu Mercury’ego Mr. Bad Guy utwór „There Must Be More to Life Than This”, nagrany w 1982 roku przez Freddiego Mercury’ego w duecie z Michaelem Jacksonem. Utwory te wydano również jako single.

16 marca 2015 ukazał się dwupłytowy bootleg, zawierający zapis koncertu zespołu z Sun City w Południowej Afryce z 19 października 1984. Na bootlegu, obok rejestracji koncertu, zawarto wywiad z Brianem Mayem i Rogerem Taylorem.

4 listopada 2016 ukazał się zestaw Queen on Air, zawierający zmienione wersje utworów z sesji nagraniowych z lat 1973–1977, wywiady z muzykami przeprowadzone w latach 1976–1992 oraz fragmenty koncertów na hipodromie w Londynie w 1973, na stadionie Morumbi w São Paulo w 1981 i w Mannheim w Niemczech w 1986[85].

W listopadzie 2017 z okazji 40-lecia wydania albumu News of the World na rynek trafił box pod tym samym tytułem; zestaw zawierał płytę CD ze zremasterowanym oryginalnym materiałem z 1977, dwie płyty CD zawierające odrzucone wersje utworów z sesji nagraniowych do News of the World, nowy jednogodzinny dokument na DVD z nagraniami zza kulis koncertów północnoamerykańskiej odnogi trasy zespołu, News of the World Tour (1977–1978) oraz analogową płytę LP z niezremasterowanym materiałem pochodzącym z taśmy-matki[86]. W 2018 nieco inna wersja tego zestawu ukazała się w Portugalii[87].

W lutym 2018 kompilacja The Platinum Collection osiągnęła w Polsce status platynowej[88], a rok później diamentowej płyty[89]. W listopadzie 2018 dwa różne albumy Queen znalazły się jednocześnie w pierwszej dziesiątce amerykańskiej głównej listy sprzedaży, Billboard 200: ścieżka dźwiękowa do filmu Bohemian Rhapsody – trzecie miejsce, a trzypłytowa kompilacja The Platinum Collection – dziewiąte miejsce[90]. 20 lutego 2019 album Greatest Hits osiągnął w Polsce status złotej płyty[91]. 7 marca 2019 album ze ścieżką dźwiękową do filmu Bohemian Rhapsody osiągnął pierwsze miejsce na liście sprzedaży w Polsce[92][93]. 10 marca w Wielkiej Brytanii ścieżka dźwiękowa do filmu Bohemian Rhapsody osiągnęła status platynowej płyty; na świecie sprzedano 2 225 000 egzemplarzy[94]. 7 sierpnia album Greatest Hits osiągnął w Polsce status podwójnej złotej płyty[95], a album Greatest Hits II – złotej płyty[96]. 15 sierpnia album Greatest Hits zdobył w Polsce status potrójnej złotej płyty[97]. W drugi dzień świąt Bożego Narodzenia 2019 r. kompilacja The Platinum Collection osiągnęła w Polsce status srebrnej płyty[98]. 3 stycznia 2020 kompilacja The Platinum Collection osiągnęła status podwójnej srebrnej płyty[98], 20 lutego album Greatest Hits II – podwójnej złotej płyty[99], zaś tydzień później – podwójnej srebrnej płyty[100]. 9 kwietnia album Greatest Hits II zdobył w Polsce potrójną platynową płytę[101]. 30 lipca album Greatest Hits II miał w Polsce potrójną srebrną płytę[102], a 17 sierpnia czterokrotną platynową płytę[103]. 21 sierpnia ukazał się singel "You Are The Champions", nagrany przez Queen + Adam Lambert, z którego dochód został przekazany na walkę z pandemią COVID-19[104]. 10 października składanka Queen + Adam Lambert Live Around the World w Wielkiej Brytanii zdobyła złoto oraz (w wersji winylowej) srebro[105]. W 2021 reedycja składanki Greatest Hits osiągnęła 11. miejsce na brytyjskiej liście sprzedaży[106]. 9 lipca 2021 album Greatest Hits zdobył (w wersji winylowej) złoto w Top 40 najlepszych albumów w Wielkiej Brytanii i srebro w Top 100[107]. 11 lipca 2021 album Greatest Hits osiągnął drugie miejsce na brytyjskiej liście sprzedaży[108]. W październiku ukazały się single z przebojami skomponowanymi przez członków Queen na kolorowych winylach[109]. 26 listopada 2022 piosenka "Face It Alone" zajęła 1. miejsce na brytyjskiej liście przebojów; natomiast album The Miracle zdobył w wersji winylowej srebro[110]. 6 października 2023 w USA ukazał się singel z piosenką "Cool Cat"[111]. 10 listopada ukazał się w wersji cyfrowej singel z piosenką "Machines (Or Back To Humans)"[112].

27 marca 2024 w Japonii ukazał się bootleg zawierający nagrania z dwóch koncertów Queen + Adam Lambert w Tokio[113].

Obecność w kulturze popularnej edytuj

Film edytuj

Utwory Queen są chętnie wykorzystywane w kulturze masowej. Zespół stworzył dwie kompletne ścieżki dźwiękowe. W 1980 nagrał muzykę do filmu Flash Gordon (została wydana na albumie Flash Gordon), natomiast w 1986 nagrał specjalnie na potrzeby filmu Nieśmiertelny album A Kind of Magic, jednak nie wszystkie utwory wykorzystane w filmie znalazły się na tym albumie („Hammer to Fall” wydano na wcześniejszym albumie, a utwór „Theme from New York, New York” z filmu New York, New York w wykonaniu Queen nie został nigdy wydany).

Rok Tytuł Wykorzystane utwory
1978 FM[114] We Will Rock You
1980 Flash Gordon[115] Flash Gordon (album)
1984 Zemsta frajerów[116] We Are the Champions
1986 Nieśmiertelny[117]

A Dozen Red Roses for My Darling
A Kind of Magic
Gimme the Prize
Hammer to Fall
One Year of Love
Princes of the Universe
motyw z New York, New York (w wyk. Queen)
Who Wants to Live Forever

1986 Żelazny Orzeł[118] One Vision
1992 Jaskiniowiec z Kalifornii[119]

Stone Cold Crazy
Keep Yourself Alive

1992 Przyjaciele Petera[120] You’re My Best Friend
1992 Świat Wayne’a[121] Bohemian Rhapsody
1993 Strzelając śmiechem[122]

Bohemian Rhapsody
Love Kills

1993 Super Mario Bros.[123] Tie Your Mother Down
1993 Szalony zięć[124] Crazy Little Thing Called Love
1996 Mr. Wrong[125] Crazy Little Thing Called Love
1996 Potężne Kaczory[126] We Will Rock You
1997 Zabijanie na śniadanie[127] Under Pressure
1998 Mamuśka[128] Under Pressure
1998 Mali żołnierze[129] Another One Bites the Dust (remiks)
1998–2006 Różowe lata siedemdziesiąte[130]
(ósmy sezon, tytuły odcinków są nazwami utworów zespołu)

Bohemian Rhapsody
Somebody to Love
You’re My Best Friend
Misfire
Stone Cold Crazy
Long Away
Fun It
Good Company
Who Needs You
Sweet Lady
Good Old-Fashioned Lover Boy
Killer Queen
Spread Your Wings
Son and Daughter
Keep Yourself Alive
My Fairy King
Crazy Little Thing Called Love
We Will Rock You
Sheer Heart Attack
Leaving Home Ain’t Easy
Love of My Life

1998–2006 Will & Grace You’re My Best Friend
1999 Mickey Niebieskie Oko[131] We Are the Champions
2000 Przeboje i podboje[132] We Are the Champions
2001 Moulin Rouge![133] The Show Must Go On
2001 Obłędny rycerz[134]

We Will Rock You
We Are the Champions

2001 Superzioło[135] Bicycle Race
2003 Czarna kula[136] Don’t Stop Me Now
2004 Dziewczyna z sąsiedztwa[137] Under Pressure
2004 Ella zaklęta[138] Somebody to Love
2004 Super Size Me[139] Fat Bottomed Girls
2004 Wysyp żywych trupów[140]

Don’t Stop Me Now
You’re My Best Friend

2005 Fałszywa dwunastka II[141] Under Pressure
2005 Kurczak Mały[potrzebny przypis] We Are the Champions
2005 Pacyfikator[142] We Will Rock You
2005 Tygrysy murawy[143] We Are the Champions
2006 Happy Feet: Tupot małych stóp[144] Somebody to Love
2006 Miłość na zamówienie[145] Crazy Little Thing Called Love
2006 Sztuka zrywania[146]

You’re My Best Friend
Crazy Little Thing Called Love

2006 Na imię mi Earl (odcinek Something To Live For)[147] You’re My Best Friend
2006 Orły z Bostonu (odcinek Deep End of the Poole) You’re My Best Friend
2006 Zoom: Akademia superbohaterów[148] Under Pressure
2007 Ostrza chwały[149] Flash’s Theme
2007 Państwo młodzi: Chuck i Larry[150] Under Pressure
2007 The Alps[151][152]

Who Wants to Live Forever
It’s a Beautiful Day
Bijou
Don’t Stop Me Now

2008 Co się zdarzyło w Las Vegas[153] We Are the Champions
2011 Sucker Punch
(ścieżka dźwiękowa)

I Want It All
We Will Rock You

2013 The Alps – Climb of Your Life

Last Horizon
Ride the Wild Wind
Who Wants to Live Forever
Bijou
Don’t Stop Me Now
It’s a Beautiful Day

2017 T2 Trainspotting Radio Ga Ga
2017 Sherlock (odcinek The Final Problem) I Want to Break Free
2017 American Crime Story (odcinek The People vs OJ Simpson) Another One Bites the Dust
2017 Baby Driver Brighton Rock
2019 Shazam! Don’t Stop Me Now
2021 Cruella[154] Stone Cold Crazy
2021 Rick i Morty[155] Who Wants to Live Forever
2022 Aftersun[156] Under Pressure

Zespół zamierzał stworzyć muzykę do filmu „Hotel New Hampshire”, jednak plany te zostały zarzucone. Jeden z nagranych na potrzeby tego projektu utworów, Keep Passing the Open Windows został zamieszczony na albumie The Works[58].

Bohemian Rhapsody edytuj

Osobny artykuł: Bohemian Rhapsody (film).

W 2010 ogłoszono, iż powstanie film fabularny opowiadający historię zespołu Queen, skupiający się głównie na wokaliście i frontmanie grupy – Freddiem Mercurym. Początkowo rolę Mercury’ego miał zagrać Sacha Baron Cohen[157], lecz ostatecznie w roli frontmana został obsadzony Rami Malek, znany m.in. z filmu Noc w muzeum czy z cieszącego się uznaniem krytyków serialu Mr. Robot[158][159]. W rolach pozostałych członków zespołu wystąpili Gwilym Lee (jako Brian May), Ben Hardy (jako Roger Taylor) i Joseph Mazzello (jako John Deacon)[160]. Film nosi tytuł Bohemian Rhapsody (pochodzący od jednego z najpopularniejszych utworów grupy), a jego światowa premiera odbyła się 24 października 2018[161]. Obraz został ciepło przyjęty przez krytyków i otrzymał szereg nagród m.in. 4 Oscary i 2 Złote Globy, w tym dla aktora wcielającego się w wokalistę zespołu[162][163]. Produkcja zarobiła też blisko 904 miliony dolarów stając się najbardziej dochodowym filmem biograficznym w całej historii kina[164][165].

Teatr edytuj

 
Dominion Theatre podczas wystawiania musicalu We Will Rock You

W 2002 w Dominion Theatre w Londynie odbyła się premiera musicalu We Will Rock You opartego na piosenkach grupy Queen. Muzyka do przedstawienia została napisana przez brytyjskiego komika i pisarza, Bena Eltona we współpracy z Brianem Mayem i Rogerem Taylorem. Producentem był Robert De Niro. Spektakl był wystawiany na całym świecie.

Premiera musicalu odbyła się w 50. rocznicę objęcia brytyjskiego tronu przez królową Elżbietę II. Ostatni występ miał się odbyć w 2006, ale na żądanie publiczności anulowano te plany.

W ramach jubileuszu Brian May wykonał na swojej gitarze Red Special utwór „God Save the Queen” z dachu Buckingham Palace.

W Budapeszcie organizowany był spektakl laserowy do muzyki Queen w Lasertheater, który wyświetlano w latach 1994–2010.

Gry komputerowe edytuj

W 1998 amerykańskie przedsiębiorstwo Electronic Arts wydało grę Queen: The eYe zawierającą muzykę zespołu Queen. Ukazała się ona na 5 płytach CD w Europie, Azji i Australii[166]. Jest to gra typu role-playing z akcją osadzoną w bliskiej przyszłości, w której głównym celem jest pokonanie potwora o nazwie Death on Two Legs[166].

Wicedyrektor ds. marketingu w Electronic Arts, Tom Stone, stwierdził, że do momentu wydania Queen: The eYe było tylko kilka przypadków współpracy muzyków z producentami gier, ale żaden nie wykorzystał w takim stopniu mocnych stron obu tych mediów[166]. Pomimo tego, gra okazała się komercyjną porażką. Stworzenie ścieżki dźwiękowej składającej się z utworów Queen (na potrzeby gry zremiksowanych do instrumentalnych wersji[167]) zostało pozytywnie przyjęte, lecz niedopracowana rozgrywka i nieatrakcyjna oprawa graficzna (proces produkcji gry był tak długi, że grafika w momencie premiery wydawała się już przestarzała) zadecydowały o niskim zainteresowaniu grą.

Muzyka Queen jest też obecna w ścieżce dźwiękowej do gry Grand Theft Auto IV wydanej w 2008 roku – utwór „One Vision” można usłyszeć w stacji radiowej Liberty Rock Radio, gdzie didżejem jest Iggy Pop. Inna piosenka Queen, „Radio Ga Ga”, pojawia się w zwiastunie i w samej grze Grand Theft Auto V.

Utwory Queen można zagrać w serii Guitar Hero. W 2009 udostępniono do ściągnięcia, jako dodatek do Guitar Hero World Tour, zestaw Queen Track Pack, zawierający „We Are the Champions”, „Fat Bottomed Girls”, a także „C-lebrity” z repertuaru Queen + Paul Rodgers[168].

Utwór „We Are the Champions” znalazł się w grze Rocksmith 2014 Edition[169].

Wpływ na innych muzyków edytuj

Queen był wymieniany wśród zespołów mających wpływ na kształtowanie się takich gatunków, jak hard rock[170], heavy metal[171][172], pop-rock i rock progresywny[172]. Wielu innych wykonawców muzycznych wskazywało na Queen jako źródło swoich inspiracji. Ponadto wykonawcy utrzymujący, że Queen wywarł na nich istotny wpływ, zaliczani są do różnych gatunków muzycznych, wywodzą się z różnych krajów i różnych pokoleń.

Nie wiem, gdzie byłbym, gdybym jako dzieciak nie miał tekstów Freddiego Mercury’ego, których mogłem się trzymać. To mnie nauczyło wszystkich form muzyki… to otworzyło mi umysł. Naprawdę, nigdy w życiu nie miałem większego nauczyciela[173].

Axl Rose (Guns N’ Roses)

Wśród muzyków, którzy powołują się na wpływ muzyki Queen na własną twórczość, znaleźli się między innymi: Anthrax, Ben Folds Five[174], Blind Guardian[175], Def Leppard[176], Extreme[177], Foo Fighters, Guns N’ Roses[178], Helloween[179], Iron Maiden[180], Judas Priest[180], Kansas[181], Katy Perry[182], Kurt Cobain[183], Metallica[184], Mika[185], Radiohead[186], The Smashing Pumpkins[187][188], Styx[189], Van Halen[190], Yngwie Malmsteen[191].

Metallica nagrała cover utworu „Stone Cold Crazy”, który pojawił się najpierw na albumie Rubáiyát: Elektra’s 40th Anniversary w 1990 i zdobył nagrodę Grammy[192] w 1991.

We wczesnych latach 70. Queen znalazł się wśród zespołów popularyzujących hard rock i przyspieszających jego ewolucję, odcinając się od bluesowych korzeni tego gatunku[171][180].

Osiągnięcia edytuj

Nagrody edytuj

Data Kraj Nagroda Opis
1975   Zespół roku Wyróżnienie przyznane przez czasopismo „Melody Maker”[193]
1975   Ivor Novello Awards Dla Mercury’ego za utwór „Killer Queen”
1975   Golden Lion Award
1976   Ivor Novello Awards Dla Mercury’ego za utwór „Bohemian Rhapsody”
1977   Brit Awards Najlepszy brytyjski singel („Bohemian Rhapsody”)[194]
1980   Nagroda Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych Za muzykę do filmu Flash Gordon[195]
1981   Nagroda Juno (nominacje) W kategoriach: Najlepszy singel roku („Another One Bites the Dust”), Najlepszy album zagraniczny roku (The Game)[196]
1981   American Music Awards W kategorii Ulubiony singel pop/rock za utwór „Another One Bites the Dust”
1986   British Video Awards Najlepszy muzyczny film wideo (Live in Rio)
1987   Ivor Novello Awards Za wybitny wkład w brytyjską muzykę
1987   British Video Awards Najlepszy muzyczny film wideo (Live in Budapest)
1990   Brit Awards Za wybitny wkład w brytyjską muzykę[197]
1992   Brit Awards Najlepszy brytyjski singel („These Are the Days of Our Lives”)[198]
1992   MTV Video Music Awards W kategorii Best Video from a Film za teledysk „Bohemian Rhapsody”
2018   Grammy Za wybitny wkład w brytyjską muzykę
2023   Brit Billion Za miliard odtworzeń utworów w Wielkiej Brytanii

Certyfikaty edytuj

Status złotej płyty bądź platynowej płyty na dwóch najważniejszych rynkach muzycznych na świecie, w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych, zdobyły następujące albumy Queen:

Data wyd. Album   Wielka Brytania   Stany Zjednoczone
Wyróżnienie Data Wyróżnienie Data
1973 Queen Złota płyta 1977 Złota płyta 1976
1974 Queen II Złota płyta 1975 – –
1974 Sheer Heart Attack Platynowa płyta 1982 Złota płyta 1975
1975 A Night at the Opera Platynowa płyta 1976 Platynowa płyta (x3) 2002
1976 A Day at the Races Złota płyta 1976 Platynowa płyta 2002
1977 News of the World Złota płyta 1977 Platynowa płyta (x4) 2002
1978 Jazz Złota płyta 1978 Platynowa płyta 1978
1979 Live Killers Złota płyta 1979 Platynowa płyta (x2) 2002
1980 The Game Złota płyta 1980 Platynowa płyta (x4) 2002
1980 Flash Gordon Złota płyta 1981 Złota płyta 2002
1981 Greatest Hits Platynowa płyta (x11) 1992 Platynowa płyta (x8) 2006
1982 Hot Space Złota płyta 1982 Złota płyta 1982
1984 The Works Platynowa płyta 1984 Złota płyta 1984
1986 A Kind of Magic Platynowa płyta (x2) 1986 Złota płyta 2002
1986 Live Magic Platynowa płyta 1987 – –
1989 The Miracle Platynowa płyta 1989 – –
1991 Innuendo Platynowa płyta 1991 Złota płyta 1991
1991 Greatest Hits II Platynowa płyta (x8) 2000 Platynowa płyta (x3) 2002
1992 Live at Wembley ’86 Platynowa płyta (x4, DVD) 2005 Platynowa płyta 1999
1995 Made in Heaven Platynowa płyta (x4) 1997 Złota płyta 1996
1997 Queen Rocks Platynowa płyta 1998 – –
1999 Greatest Hits III Platynowa płyta 1999 – –
2000 The Platinum Collection Platynowa płyta (x3) 2003 Platynowa płyta 2005
2004 Queen on Fire – Live at the Bowl Platynowa płyta (x3, DVD) 2006 – –

W Polsce status złotej lub platynowej płyty został przyznany następującym albumom[199][200]:

Brytyjskie listy przebojów edytuj

Grupa Queen spędziła 1389[205] tygodni na UK Albums Chart, spychając na pozycję drugą dotychczasowych liderów – zespół The Beatles (1293 tygodnie). Kolejne trzy miejsca zajęli: Elvis Presley (1280 tygodni), U2 (1150 tygodni) oraz Dire Straits (1136 tygodni).

Statystyki opublikowane zostały przez wydawnictwo Guiness World Record. Wydawca David Roberts powiedział: „Jest to niesamowity wyczyn, biorąc pod uwagę fakt, że kariera Queen na liście jest o wiele krótsza niż The Beatles i Presleya”[206].

Poniżej wymieniono albumy i single Queen, które zdobyły pierwsze miejsce na UK Albums Chart oraz UK Singles Chart[207].

Albumy na pierwszym miejscu edytuj

Single na pierwszym miejscu edytuj

Wyróżnienia edytuj

Dyskografia edytuj

Albumy studyjne

Trasy koncertowe edytuj

W poniższej tabeli zestawiono trasy koncertowe zespołu[212]. Nie uwzględnia ona pojedynczych koncertów (w tym występu na Live Aid z 1985), występów na festiwalach (z wyjątkiem Rock in Rio) itp.

Lp. Nazwa trasy Miejsce Czas Liczba koncertów
1 Queen Tour   Wielka Brytania 13 września 1973 – 2 lutego 1974 35
2 Queen II Tour   Wielka Brytania 1 marca – 2 kwietnia 1974 22
  Stany Zjednoczone 16 kwietnia – 12 maja 1974 19
3 Sheer Heart Attack Tour   Wielka Brytania 30 października – 20 listopada 1974 30
  Europa[213] 23 listopada – 10 grudnia 1974 10
  Stany Zjednoczone[214] 5 lutego – 6 kwietnia 1975 38
  Japonia 19 kwietnia – 1 maja 1975 8
4 A Night at the Opera Tour   Wielka Brytania 14 listopada 1975 – 24 grudnia 1975 25
  Stany Zjednoczone 27 stycznia – 13 marca 1976 33
  Japonia 22 marca – 4 kwietnia 1976 11
  Australia 11–22 kwietnia 1976 8
5 UK Mini-Tour   Wielka Brytania 1–18 września 1976 4
6 A Day at the Races Tour   Stany Zjednoczone 13 stycznia – 18 marca 1977 41
  Europa[215] 8–19 maja 1977 8
  Wielka Brytania 23 maja – 7 czerwca 1977 11
7 News of the World Tour   Stany Zjednoczone[216] 11 listopada – 22 grudnia 1977 26
  Europa[217] 12 kwietnia – 3 maja 1978 15
  Wielka Brytania 6–13 maja 1978 5
8 Jazz Tour   Stany Zjednoczone[218] 28 października – 20 grudnia 1978 35
  Europa[219] 17 stycznia – 1 marca 1979 28
  Japonia 13 kwietnia – 6 maja 1979 15
9 Crazy Tour   Wielka Brytania 22 listopada – 26 grudnia 1979 20
10 The Game Tour   Stany Zjednoczone[214] 30 czerwca – 1 października 1980 46
  Europa[220] 23 listopada – 18 grudnia 1980 17
  Japonia 12–18 lutego 1981 5
  Argentyna 28 lutego – 8 marca 1981 5
  Brazylia 20–21 marca 1981 2
  Wenezuela 25–27 września 1981 3
  Meksyk 9–17 października 1981 3
  Kanada[221] 24 i 25 listopada 1981 2
11 Hot Space Tour   Europa[222] 9 kwietnia – 5 czerwca 1982 30
  Stany Zjednoczone[223] 21 lipca – 15 września 1982 34
  Japonia 19 października – 3 listopada 1982 6
12 The Works Tour   Europa[224] 24 sierpnia – 30 września 1984 23
  Południowa Afryka[225] 5–20 października 1984 7
  Brazylia[226] 12 i 19 stycznia 1985 2
  Australia[227] 13–29 kwietnia 1985 9
  Japonia 7–15 maja 1985 6
13 Magic Tour   Europa[228] 7 czerwca – 9 sierpnia 1986 26
Razem 673

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h Stephen Thomas Erlewine: Queen Biography. allmusic.com. [dostęp 2016-08-20]. (ang.).
  2. ↑ Hince 2012 ↓, s. 13.
  3. ↑ Queen declared ‘top British band’. [dostęp 2009-01-24]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f Hince 2012 ↓, s. 12.
  5. ↑ Ken Dean: Queen. Kraków: Wydawnictwo „ROCK-SERWIS”, 1992, s. 11. ISBN 83-85335-09-9.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m Dean, op. cit., s. 7–11.
  7. ↑ a b Ultimate Queen. [dostęp 2009-03-03]. (ang.).
  8. ↑ John Deacon. Official International Queen Fan Club. [dostęp 2014-02-16]. (ang.).
  9. ↑ a b Greg Prato: Biografia Johna Deacona. Allmusic. [dostęp 2009-03-22]. (ang.).
  10. ↑ a b Brian May Biography. brianmay.com. [dostęp 2009-03-25]. (ang.).
  11. ↑ 1991: 'Freddie is my idol’. BBC. [dostęp 2009-03-26]. (ang.).
  12. ↑ a b Made in Heaven. AbsoluteAstronomy.com. [dostęp 2009-03-26]. (ang.).
  13. ↑ a b Don Rush. Part 2: The Queen Tapes. „Circus Magazine”, 17 marca 1977. 
  14. ↑ Hince 2012 ↓, s. 14.
  15. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 11.
  16. ↑ a b c d e f Ken Dean, op. cit., s. 14–17.
  17. ↑ Hince 2012 ↓, s. 59.
  18. ↑ a b c d e f g Greg Brooks, Gary Taylor, Phil Symes: The Game. Agora SA, 2008, seria: Kolekcja Queen. ISBN 978-83-7552-435-2.
  19. ↑ Caroline Coon. Freddie Mercury: Queen Bee. „Melody Maker”, 21 grudnia 1974. (ang.). 
  20. ↑ Wywiad z Mercurym. „New Musical Express”, 2 listopada 1974. (ang.). 
  21. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 20.
  22. ↑ a b Hince 2012 ↓, s. 10.
  23. ↑ John Ingham. Wimpy and Quips. „Sounds”, 27 września 1975. (ang.). 
  24. ↑ a b Ken Dean, op. cit., s. 21.
  25. ↑ Band. Queen Online. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-14)]. (ang.).
  26. ↑ Hince 2012 ↓, s. 61.
  27. ↑ Dean, op. cit., s. 27.
  28. ↑ a b Hince 2012 ↓, s. 222.
  29. ↑ Hince 2012 ↓, s. 164.
  30. ↑ a b c Dean, op. cit., s. 28–29.
  31. ↑ a b c d e f Greg Brooks, Gary Taylor, Phil Symes: News of the World. Agora SA, 2008, seria: Kolekcja Queen. ISBN 978-83-7552-432-1.
  32. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 32.
  33. ↑ Hince 2012 ↓, s. 169, 176.
  34. ↑ a b c d Ken Dean, op. cit., s. 38–42.
  35. ↑ Mitchell Cohen. „Creem”, marzec 1979. (ang.). 
  36. ↑ Dave Marsh. „Rolling Stone”. 284, 8 lutego 1979. (ang.). 
  37. ↑ Mark Mehler. In praise of ‘JAZZ’. „Circus Magazine”, 12 grudnia 1978. (ang.). 
  38. ↑ Hince 2012 ↓, s. 83.
  39. ↑ a b c Ken Dean, op. cit., s. 42–45.
  40. ↑ Hince 2012 ↓, s. 90, 223.
  41. ↑ a b c d e f Greg Brooks, Gary Taylor, Phil Symes: The Game. Agora SA, 2008, seria: Kolekcja Queen. ISBN 978-83-7552-430-7.
  42. ↑ Hince 2012 ↓, s. 11, 183.
  43. ↑ a b c d Hince 2012 ↓, s. 11.
  44. ↑ a b c Hince 2012 ↓, s. 90.
  45. ↑ Hince 2012 ↓, s. 224.
  46. ↑ a b Hince 2012 ↓, s. 225.
  47. ↑ a b c d Dean, op. cit., s. 47–49.
  48. ↑ a b c d e Ken Dean, op. cit., s. 52.
  49. ↑ Hince 2012 ↓, s. 11, 241.
  50. ↑ Hince 2012 ↓, s. 11, 250.
  51. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 53.
  52. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 57.
  53. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 56.
  54. ↑ Hince 2012 ↓, s. 11, 90–91.
  55. ↑ a b c d Ken Dean, op. cit., s. 58–60.
  56. ↑ a b Hince 2012 ↓, s. 93.
  57. ↑ Hince 2012 ↓, s. 124.
  58. ↑ a b c d e f g Greg Brooks, Gary Taylor, Phil Symes: The Works. Agora SA, 2008, seria: Kolekcja Queen. ISBN 978-83-7552-434-5.
  59. ↑ Hince 2012 ↓, s. 11–12, 202, 227.
  60. ↑ Hince 2012 ↓, s. 226–227.
  61. ↑ Hince 2012 ↓, s. 196.
  62. ↑ a b Ken Dean, op. cit., s. 63–64.
  63. ↑ Hince 2012 ↓, s. 12, 263, 267.
  64. ↑ a b c d Ken Dean, op. cit., s. 66–68.
  65. ↑ Hince 2012 ↓, s. 12,280–282.
  66. ↑ a b c d e f g Ken Dean, op. cit., s. 70–74.
  67. ↑ a b c d Ken Dean, op. cit., s. 74–81.
  68. ↑ a b c Ken Dean, op. cit., s. 82–89.
  69. ↑ a b c d e f g h Ken Dean, op. cit., s. 90–99.
  70. ↑ Brian May on tour: Another World. Queen Concerts.
  71. ↑ Brian May on tour: Guest appearances. Queen Concerts.
  72. ↑ Rock’n’Roll Hall of Fame. [dostęp 2009-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  73. ↑ Koncerty po śmierci Freddiego Mercury. queenconcerts.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-01)]..
  74. ↑ Queen on tour: Queen + Paul Rodgers 2006. Queen Concerts. [dostęp 2019-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)].
  75. ↑ Program z trasy. Queen Concerts. [zarchiwizowane z tego adresu].
  76. ↑ Queen on tour: Queen + Paul Rodgers 2008. Queen Concerts.
  77. ↑ Dariusz Szreter: POLSKA Dziennik Bałtycki. 2008-01-14. [dostęp 2009-02-18]. (pol.).
  78. ↑ Queen odwołał koncert w Polsce. Nuta.pl, 2008-04-17. [dostęp 2009-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-22)]. (pol.).
  79. ↑ Queen planen Tournee. oe24.at.
  80. ↑ ZPAV :: Bestsellery i wyróżnienia – Wyróżnienia – Platynowe płyty CD – Archiwum [online], bestsellery.zpav.pl [dostęp 2017-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-18].
  81. ↑ QUEEN CONCERTS – Queen events on 11.05.2010.
  82. ↑ QUEEN CONCERTS – Queen events on 10.05.2010.
  83. ↑ Official News [online], Queen Online [dostęp 2015-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-12] (ang.).
  84. ↑ UK Official Chart. [dostęp 2014-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-14)].
  85. ↑ Press Release: Queen On Air – The Complete BBC Sessions.
  86. ↑ QueenOnline.com – News [online], queenonline.com [dostęp 2017-11-20] (ang.).
  87. ↑ News of the World Fan Pack, absolutniequeen.pl., 2018-04-17.
  88. ↑ ZPAV :: Bestsellery i wyróżnienia – Wyróżnienia – Platynowe płyty CD – Archiwum. bestsellery.zpav.pl. [dostęp 2019-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-23)].
  89. ↑ ZPAV :: Bestsellery i wyróżnienia – Wyróżnienia – Diamentowe płyty CD. bestsellery.zpav.pl. [dostęp 2019-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-23)].
  90. ↑ Top 200 Albums | Billboard 200 chart | Billboard. billboard.com, 2018-11-17. [dostęp 2019-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)]. (ang.).
  91. ↑ OLIS Polska – Złoto dla Queen, Absolutnie Queen, 21/02/2019.
  92. ↑ Sprzedaż w Polsce – winylowy numer 1 Queen, Absolutnie Queen, 07/03/2019.
  93. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 14/03/2019.
  94. ↑ Rekord sprzedaży Queen, Absolutnie Queen, 10 marca 2019.
  95. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 08/08/2019.
  96. ↑ ZPAV :: Bestsellery i wyróżnienia – Wyróżnienia – Złote płyty CD. bestsellery.zpav.pl. [dostęp 2019-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-23)].
  97. ↑ OLIS Polska, Absolutnie Queen, 15/08/2019.
  98. ↑ a b Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 3/01/2020.
  99. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 20/02/2020.
  100. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 27/02/2020.
  101. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 9/04/2020.
  102. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 30/07/2020.
  103. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 25/08/2020
  104. ↑ Singiel You Are The Champions, absolutniequeen.pl., 06/08/2020
  105. ↑ Sprzedaż w UK, Absolutnie Queen, 10/10/2020
  106. ↑ Podsumowanie tygodnia nr 26 – 2021- Queen, Absolutnie Queen, 05/07/2021
  107. ↑ Sprzedaż w Polsce i UK, Absolutnie Queen, 09/07/2021
  108. ↑ Podsumowanie tygodnia nr 27 – 2021- Queen, Absolutnie Queen, 11/07/2021
  109. ↑ Singiel 7″ – Roger Taylor, Absolutnie Queen, 07/10/2021
  110. ↑ Sprzedaż w UK, Absolutnie Queen, 26/11/2022
  111. ↑ Cool Cat - US 7" Single 2023 - Queen, Sheer Vinyl Attack LTD
  112. ↑ Singiel Machines (Or Back To Humans), Absolutnie Queen, 10/11/2023
  113. ↑ Wysokiej jakości bootleg z Japonii, Absolutnie Queen, 27/03/2024
  114. ↑ IMDb: „FM”. [dostęp 2009-03-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-11)]. (ang.).
  115. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 47–48.
  116. ↑ IMDb: „Revenge of the Nerds”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  117. ↑ Ken Dean, op. cit., s. 70–71.
  118. ↑ Sountrack Info: „Iron Eagle”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  119. ↑ IMDb: „Encino Man”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  120. ↑ Peter’s Friends. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  121. ↑ IMDb: „Wayne’s World”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  122. ↑ IMDb: Loaded Weapon 1. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  123. ↑ IMDb: „Super Mario Bros.”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  124. ↑ The SoundtrackINFO Project. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  125. ↑ IMDb: „Mr. Wong”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  126. ↑ The SoundtrackINFO Project. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  127. ↑ IMDb: „Grosse Pointe Blank”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  128. ↑ IMDb: „Stepmom”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  129. ↑ IMDb: „Small Soldiers”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  130. ↑ That 70's Show. [dostęp 2009-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-11)]. (ang.).
  131. ↑ IMDb: „Mickey Blue Eyes”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  132. ↑ IMDb: „High Fidelity”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  133. ↑ IMDb: „Moulin Rouge”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  134. ↑ IMDb: „A Knight’s Tale”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  135. ↑ IMDb: „How High”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  136. ↑ Movie Music U.K. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-09)]. (ang.).
  137. ↑ IMDb: „The Girl Next Door”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  138. ↑ IMDb: „Ella Enchanted”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  139. ↑ IMDb: „Super Size Me”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  140. ↑ IMDb: „Shaun of the Dead”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  141. ↑ IMDb: „Cheaper by the Dozen 2". [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  142. ↑ IMDb: The Pacifier. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  143. ↑ Mooviees!. [dostęp 2009-03-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-21)]. (ang.).
  144. ↑ IMDb: „Happy Feet”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  145. ↑ IMDb: „Failure to Launch”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  146. ↑ IMDb: „The Break-Up”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  147. ↑ IMDb: My Name Is Earl. [dostęp 2009-03-27]. (ang.).
  148. ↑ IMDb: „Zoom”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  149. ↑ IMDb: „Blades of Glory”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  150. ↑ IMDb: Chuck and Larry. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  151. ↑ Queen Helps score new Imax film The Alps. BrianMay.com. [dostęp 2014-02-16]. (ang.).
  152. ↑ IMDb: The Alps (2007). IMDb. [dostęp 2014-02-16]. (ang.).
  153. ↑ IMDb: „What Happens in Vegas”. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
  154. ↑ Piosenka Queen w filmie Cruella, Absolutnie Queen, 07/06/2021
  155. ↑ Piosenka Queen w serialu Rick i Morty, Absolutnie Queen, 12/07/2021
  156. ↑ Piosenka Queen w Aftersun, Absolutnie Queen, 22/01/2023
  157. ↑ Sacha Baron Cohen to play Freddie Mercury. bbc.com. [dostęp 2018-04-09].
  158. ↑ Queen Movie Amping Up With Bryan Singer & Rami Malek As Freddie Mercury. deadline.com. [dostęp 2018-04-09].
  159. ↑ ‘Mr. Robot’ Star Rami Malek to Play Freddie Mercury in Queen Biopic. variety.com. [dostęp 2018-04-09].
  160. ↑ Queen Pic ‘Bohemian Rhapsody’ Finds Bandmates In Ben Hardy, Gwilym Lee & Joe Mazzello. deadline.com. [dostęp 2018-04-09].
  161. ↑ 20th Century Fox Shuffles Release Dates For ‘Bohemian Rhapsody’, ‘Dark Phoenix’ & More. deadline.com. [dostęp 2018-04-09].
  162. ↑ Oscar Winners 2019: See the Full List. oscar.go.com. [dostęp 2019-03-15].
  163. ↑ Golden Globes 2019: Full list of winners and nominees. BBC News, 2019-01-07. [dostęp 2019-03-15]. (ang.).
  164. ↑ Bohemian Rhapsody. Box Office Mojo. [dostęp 2019-11-09]. (ang.).
  165. ↑ Bohemian Rhapsody becomes highest-grossing biopic of all time. indianexpress.com. [dostęp 2019-11-09]. (ang.).
  166. ↑ a b c EA To Distribute Interactive CD-ROM Inspired By Music Of Rock Band Queen. [dostęp 2009-03-28]. (ang.).
  167. ↑ Queen: The Eye. [dostęp 2009-01-24]. (ang.).
  168. ↑ Guitar Hero(R) Catalog Expands With New Music From Rock ’n’ Roll Icons Queen and Jimi Hendrix This Month. 3 marca 2009. [dostęp 2009-03-28]. (ang.).
  169. ↑ Rocksmith® – Song List & Downloadable Content (DLC) | Ubisoft® (US) [online], rocksmith.ubisoft.com [dostęp 2017-11-26].
  170. ↑ VH1 – 100 Greatest Artists of Hard Rock. [dostęp 2009-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-13)]. (ang.).
  171. ↑ a b Magazyn Rolling Stone, grudzień 1973 (ang.).
  172. ↑ a b Peter Buckley: The rough guide to rock. Rough Guides, 2003, s. 422.
  173. ↑ Axl Rose (cytat): Freddie Mercury: Quotes about Freddie. freddiemercury.com. [dostęp 2019-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-23)]. (ang.).
  174. ↑ Steve Kurutz: Ben Folds Five. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  175. ↑ wywiad z Blind Guardian. Metal Observer, 27 lutego 2002. [dostęp 2009-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-17)]. (ang.).
  176. ↑ Stephen Thomas Erlewine: Def Leppard. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  177. ↑ Stephen Thomas Erlewine, Greg Prato: Extreme. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  178. ↑ Stephen Thomas Erlewine, Greg Prato: Guns N’ Roses. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  179. ↑ Wywiad z basistą Helloween. Blabbermouth. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  180. ↑ a b c 50 greatest songs. Classic Rock. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-15)]. (ang.).
  181. ↑ Jason Ankeny: Kansas. Allmusic.
  182. ↑ Kate Perry. MusicRemedy. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-13)]. (ang.).
  183. ↑ Top ten artists that influenced Kurt Cobain. It Sounded Sweet, 5 kwietnia 2013. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-10)]. (ang.).
  184. ↑ Stephen Thomas Erlewine, Greg Prato: Metallica. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  185. ↑ Emma Jones: Mika. BBC, 5 stycznia 2007. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  186. ↑ Interview with Radiohead’s Thom Yorke | Music | The Observer.
  187. ↑ Stephen Thomas Erlewine, Greg Prato: The Smashing Pumpkins. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  188. ↑ Rebellious Jukebox. Melody Maker, 14 sierpnia 1993. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  189. ↑ Greg Prato: Styx. Allmusic. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  190. ↑ Wywiad z Davidem Lee Rothem (en).
  191. ↑ Yngwie Malmsteen. Metal Storm. [dostęp 2009-02-14]. (ang.).
  192. ↑ GRAMMY.com. [dostęp 2014-02-16]. (ang.).
  193. ↑ Rock On The Net: Queen. [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
  194. ↑ Solar Navigator. [dostęp 2009-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-08)]. (ang.).
  195. ↑ The BAFTA Site. [dostęp 2009-01-16]. (ang.).
  196. ↑ Oficjalna strona Juno Awards. [dostęp 2014-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-19)]. (ang.).
  197. ↑ Oficjalna strona BRIT Awards. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-03)]. (ang.).
  198. ↑ Oficjalna strona BRIT Awards. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-02)]. (ang.).
  199. ↑ Związek Producentów Audio-Video :: Polish Society of the Phonographic Industry.
  200. ↑ Listy bestsellerów, wyróżnienia. Związek Producentów Audio-Video. [dostęp 2013-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-06)].
  201. ↑ a b Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 17/03/2022
  202. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 20/02/2022
  203. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 2022/10/20
  204. ↑ Sprzedaż w Polsce, Absolutnie Queen, 13/01/2022
  205. ↑ Chart Stats. [dostęp 2009-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-25)]. (ang.).
  206. ↑ Queen top UK album charts league. [dostęp 2009-01-24]. (ang.).
  207. ↑ The Official UK Charts Company. [dostęp 2009-01-17]. (ang.).
  208. ↑ Oficjalna strona Rock and Roll Hall of Fame. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-17)]. (ang.).
  209. ↑ Hollywood Walk of Fame. [dostęp 2014-02-15]. (ang.).
  210. ↑ GRAMMY Hall Of Fame. grammy.org. [dostęp 2011-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-22)]. (ang.).
  211. ↑ VH1 Rock Honors. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-27)]. (ang.).
  212. ↑ www.UltimateQueen.co.uk. [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
  213. ↑ Szwecja, Finlandia, Belgia, Niemcy (5), Holandia, Hiszpania.
  214. ↑ a b W tym 2 koncerty w Kanadzie.
  215. ↑ Szwecja (2), Dania, Niemcy (3), Holandia, Szwajcaria.
  216. ↑ W tym 1 koncert w Kanadzie.
  217. ↑ Szwecja (2), Dania, Niemcy (4), Belgia (3), Holandia (2), Francja (2), Szwajcaria, Austria.
  218. ↑ W tym 5 koncertów w Kanadzie.
  219. ↑ Niemcy (12), Belgia (2), Holandia (2), Szwajcaria, Jugosławia (2), Francja (5), Hiszpania (4).
  220. ↑ Szwajcaria, Francja, Niemcy (7), Anglia (5), Belgia (2).
  221. ↑ Koncerty zostały zarejestrowane na wideo, w 1984 wydano je na kasecie VHS zatytułowanej We Will Rock You, zaś w 2007 ukazała się płyta DVD Queen Rock Montreal z tym samym koncertem.
  222. ↑ Szwecja (2), Norwegia, Szwajcaria (2), Francja (3), Belgia (2), Holandia (2), Niemcy (12), Austria (2), Wielka Brytania (4).
  223. ↑ W tym 4 koncerty w Kanadzie.
  224. ↑ Belgia (2), Irlandia (2), Anglia (7), Niemcy (6), Włochy (2), Francja, Holandia, Austria (2).
  225. ↑ Wszystkie koncerty odbyły się w Sun City, wówczas przynależącym do bantustanu Bophuthatswana.
  226. ↑ Festiwal Rock in Rio.
  227. ↑ Pierwszy koncert odbył się w Nowej Zelandii.
  228. ↑ Szwecja, Holandia (3), Francja (2), Belgia, Niemcy (5), Szwajcaria (2), Irlandia, Anglia (5), Austria (2), Węgry, Hiszpania (3).

Bibliografia edytuj

  • Ken Dean: Queen. ROCK-SERWIS, 1996. ISBN 83-85335-33-1.
  • Queen Dyskografie. ROCK-SERWIS, 1995. ISBN 83-85335-27-7.
  • Mick St. Michael: Queen. Agencja Wydawnicza „Morex”, 1998. ISBN 83-86848-82-0.
  • Peter Hince: Queen. Nieznana historia. Aleksandra Machura i Ewa Magiera (tłum.). Wydawnictwo Sine Qua Non, 2012. ISBN 978-83-63248-04-8.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Queen&oldid=73534730”