Wikipedia

Równina Augustowska

mezoregion w północno-wschodniej Polsce

Równina Augustowska (842.74) – mezoregion fizycznogeograficzny w północno-wschodniej Polsce (woj. podlaskie), wchodzący w skład Pojezierza Litewskiego.

Równina Augustowska
Mapa regionu
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion

Niż Wschodnioeuropejski

Prowincja

Niż Wschodniobałtycko-Białoruski

Podprowincja

Pojezierza Wschodniobałtyckie

Makroregion

Pojezierze Litewskie

Mezoregion

Równina Augustowska

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Polska:
– woj. podlaskie

Region jest równiną sandrową, której powierzchnia w granicach Polski wynosi ok. 1170 km². Nachylona jest od północy (ok. 190 m n.p.m. w okolicy Suwałk) w kierunku południowym (ok. 120 m n.p.m. w okolicach Augustowa).

Położenie edytuj

Od północy Równina Augustowska graniczy z Pojezierzem Wschodniosuwalskim, od zachodu z Pojezierzem Zachodniosuwalskim i Pojezierzem Ełckim, od południa z Kotliną Biebrzańską. Na wschodzie równinę przecina granica państwowa z Litwą i Białorusią.

Administracyjnie większość równiny leży w pow. augustowskim, zaś północne fragmenty znajdują się w powiatach suwalskim i sejneńskim. Na południowo-zachodnim krańcu położone jest jedyne miasto na równinie – Augustów. Większe wsie położone na równinie to: Giby, Nowinka i Płaska.

Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski Równina Augustowska położona jest w Krainie Mazursko-Podlaskiej w dwóch mezoregionach: Wigier i Rospudy oraz Puszczy Augustowskiej[1].

Pod względem historyczno-geograficznym równina leży na obszarze Suwalszczyzny. Do III rozbioru Polski w 1795 przez równinę przebiegała na rzece Netcie granica między Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Księstwem Litewskim[2]. Większość równiny znajdowała się w woj. trockim Wielkiego Księstwa, zaś południowo-zachodni fragment w woj. podlaskim Korony.

Mikroregiony edytuj

Równina Augustowska dzieli się na 5 mikroregionów (podział Andrzeja Richlinga z 1985):

  • Obniżenie Suwalskie (842.741) – położone wzdłuż biegu Czarnej Hańczy do jej ujścia w jeziorze Wigry, powstało jako szlak odpływu lodowcowo-rzecznego w fazie pomorskiej.
  • Pagórki Augustowskie (842.742) – strefa brzeżna sandru ciągnąca się na zachód i południowy zachód od Wigier, gdzie wśród piasków pojawiają się kępy gliny morenowej i zatorfione wytopiska, oprócz Wigier większym jeziorem jest tam Blizno.
  • Równina Frąckowska (842.743) – zajmuje północną część Równiny Augustowskiej, w 90% pokrytej borami sosnowymi i mieszanymi i przeciętej doliną Czarnej Hańczy poniżej jej wypływu z Wigier.
  • Równina Studzieniczna (842.744) – zajmuje południową część doliny w okolicach Augustowa, znajdują się na niej liczne jeziora.
  • Równina Mikaszewska (842.745) – znajduje się we wschodniej części równiny, oprócz pokrywy piaszczystej gdzieniegdzie wynurzają się kępy gliny morenowej, lasy zajmują 93% obszaru.

Geologia edytuj

 
Równinny krajobraz w Augustowie

Równina Augustowska leży na Wyniesieniu mazursko-suwalskim, będącym częścią prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej[3]. Równina jest rozległym, słabo urozmaiconym sandrem poligenetycznym (utworzonym z różnego rodzaju osadów w różnym czasie). Północna jej część została usypana przez wody topniejącego lądolodu w okresie fazy Wigier i stadiału pomorskiego zlodowacenia bałtyckiego, zaś środkowa i południowa przez wody topniejącego lądolodu stadiału Leszna. Na wysokości Augustowa występuje szereg jezior rynnowych ułożonych równoleżnikowo. Gdzieniegdzie na równinie znajdują się niewielkie obszary o bardziej urozmaiconej rzeźbie z utworami i formami z okresu recesji lądolodu stadiału Leszna. W porównaniu do Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Zachodniosuwalskiego krajobraz równiny charakteryzuje się złagodzeniem i zniszczeniem rzeźby z powodu dłuższego oddziaływania klimatu peryglacjalnego w okresach interglacjalnych ostatniego zlodowacenia (faza Wigier, stadiał pomorski i schyłek plejstocenu)[4].

Na obszarze równiny występują formy charakterystyczne dla krajobrazu polodowcowego[5]:

W wyniku działalności lądolodu na sandrze powstały złoża kruszywa mineralnego, szczególnie w północnej części równiny. Eksploatację złóż ułatwia ich położenie na powierzchni terenu, dzięki czemu można wydobywać je metodą odkrywkową[6].

Klimat edytuj

 
Zima nad jeziorem Necko

Klimat Pojezierza Litewskiego, w skład którego wchodzi Równina Augustowska, ma cechy klimatu kontynentalnego[7]. Pojezierze to stanowi jeden z najchłodniejszych makroregionów nizinnej Polski z powodu stosunkowo ostrej i długiej zimy, której nie wyrównuje cieplejsze lato[8]. Na Równinie Augustowskiej panują jednak nieco łagodniejsze warunki niż na położonym na północ od niej Pojezierzu Wschodniosuwalskim. Najbliższa stacja meteorologiczna znajduje się w Suwałkach, brak jest natomiast stacji na samej Równinie Augustowskiej, która umożliwiałaby bardziej szczegółową ocenę klimatu tego mezoregionu[8]. W pobliskich Suwałkach średnia wieloletnia roczna temperatura wynosi 6,8º C, zaś roczna amplituda temperatur – 22,9° C. Średnia suma opadów atmosferycznych wynosi rocznie 576 mm. Pokrywa śnieżna zalega średnio 101 dni w roku[9]. Okres wegetacyjny na równinie trwa 190-200 dni[10]. Na klimat Równiny Augustowskiej wpływ ma obecność wielu zbiorników wodnych zmniejszających dobowe wahania temperatur i zwiększających możliwość występowania mgieł[7]. Duże zalesienie mezoregionu stanowi ochronę przed silniejszymi wiatrami[7].

Przyroda edytuj

 
Puszcza Augustowska

Gleby edytuj

Na terenie Puszczy Augustowskiej dominują gleby rdzawe, występują też gleby bielicowe, glejobielicowe, torfowe i płowe, zaś mniejszy udział mają gleby murszowe, murszowate, gruntowo-glejowe i brunatne[11][12][13]. Północno-zachodnia część Puszczy Augustowskiej, w której występują piaski zwałowe i gliny, jest stosunkowo żyzna. Środkowa i południowa część puszczy pokryta jest piaskami sandrowymi z ubogimi glebami bielicowymi. W tej części występują też gleby torfowe[14]. W sąsiedztwie rzek i jezior występują holoceńskie piaski, żwiry, mady rzeczne, torfy i namuły[15]. W dolinie Rospudy znajdują się torfowiska, powstałe częściowo w wyniku sztucznych spiętrzeń rzeki[16]. Na obszarach bezodpływowych tworzą się torfowiska wysokie i mszary[17].

Lasy edytuj

Równina Augustowska jest mocno zalesiona. Większą jej część zajmuje Puszcza Augustowska. Gatunkiem dominującym w puszczy jest sosna zwyczajna (ok. 70%[17]). W puszczy występuje również świerk pospolity, brzoza brodawkowata, olsza czarna i dąb szypułkowy, a w mniejszym stopniu także jesion wyniosły, topola osika, lipa, klon, grab, wiąz, modrzew, cis pospolity, topola[18]. Charakterystycznym i wartościowym ekotypem sosny, występującym w puszczy, jest sosna augustowska, przystosowana do miejscowych warunków klimatycznych i glebowych[19].

Większość lasów Puszczy Augustowskiej stanowi własność Skarbu Państwa i zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku[20]. Lasy znajdują się na terenie nadleśnictw: Augustów[21], Płaska[22], Szczebra[23], Głęboki Bród[24], Suwałki[25], Pomorze[26]. Lasy wokół jeziora Wigry zarządzane są przez Wigierski Park Narodowy[27].

Flora edytuj

W rezerwatach występują rzadkie gatunki roślin: obuwik pospolity (Brzozowy Grąd)[28] i pióropusznik strusi (Glinki)[29].

Fauna edytuj

W lasach puszczy żyją rzadkie gatunki zwierząt, jak: wilk, ryś, wydra, bóbr, głuszec, cietrzew, bocian czarny, 18 gatunków ptaków drapieżnych (11 lęgowych): kania ruda, kania czarna, trzmielojad, bielik, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, jastrząb, krogulec, myszołów zwyczajny, orlik krzykliwy, kobuz[30].

Ponadto w regionie występują ssaki, jak sarna, jeleń, łoś, dzik, borsuk, lis, kuna, zając bielak[31]. Spotykane ptaki to m.in. łabędź niemy (jego miejsca lęgowe chronione są w rezerwacie Kolno), trzciniak, trzcinniczek, perkoz zausznik, mewa śmieszka, kaczka krzyżówka, żuraw, zimorodek[32].

Ochrona przyrody edytuj

Rezerwaty przyrody położone na terenie Równiny Augustowskiej[33][34]:

Nazwa Rodzaj Powierzchnia (ha) Przedmiot ochrony
Brzozowy Grąd florystyczny 0,08 stanowisko obuwika pospolitego
Glinki florystyczny 1,81 stanowisko pióropusznika strusiego
Jezioro Kalejty krajobrazowy 740,67 wartości przyrodnicze Jeziora Długiego i krajobrazu środkowej części Puszczy Augustowskiej
Jezioro Kolno faunistyczny 269,26 miejsca lęgowe łabędzia niemego
Kozi Rynek leśny 146,63 naturalne drzewostany grądowe i łęgowe
Kukle krajobrazowy 313,54 starodrzewy świerkowo-sosnowe, siedliska bagienne i zbiorowiska nieleśne w dolinie Marychy oraz jeziora dystroficzne z borami bagiennymi
Kuriańskie Bagno leśny 1713,62 obszar o unikatowej geomorfologii oraz naturalne zbiorowiska leśne
Łempis leśny 132,21 ekosystemy leśne, wodne i torfowiskowe z rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt
Mały Borek leśny 90,53 typy boru sosnowego z domieszką świerka
Perkuć leśny 209,82 bór świerkowo-sosnowy
Pomorze leśny 20,45 drzewostan Puszczy Augustowskiej oraz grodzisko
Stara Ruda florystyczny leśno-torfowiskowy 83,15 źródliska Rudawki, łęg jesionowo-olszowy, bór torfowcowy
Starożyn leśny 298,43 różne rodzaje drzewostanów Puszczy Augustowskiej
Tobolinka wodny 4,32 jezioro dystroficzne z pływającymi wyspami

Na Równinie Augustowskiej znajdują się również częściowo Wigierski Park Narodowy[35] i obszary chronionego krajobrazu: Dolina Rospudy, Puszcza i Jeziora Augustowskie[17]. Równina leży w obrębie obszaru specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Augustowska”[36] i obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty „Ostoja Augustowska”[37], będących częściami sieci Natura 2000.

Sieć wodna edytuj

Przez równinę przepływają m.in. rzeki Czarna Hańcza, Netta i Rospuda oraz Kanał Augustowski. Na jej obszarze znajdują się liczne jeziora. Największe z nich to: Wigry (w granicach równiny leży południowa część), Sajno, Białe Augustowskie, Necko, Serwy, Kalejty, Studzieniczne.

Na równinie znajduje się dział wodny między dorzeczem Wisły i Niemna. Większość obszaru, poprzez Czarną Hańczę, leży w zlewni Niemna, zaś rzeki Rospuda i Netta należą do zlewni Wisły[17]. Dorzecza połączone są sztucznym przekopem, tzw. Kanałem Czarnobrodzkim, o długości ok. 8 km, położonym między śluzami Swoboda i Gorczyca, będącym częścią Kanału Augustowskiego[38].

Kultura edytuj

Plenery Równiny Augustowskiej (Augustów, Puszcza Augustowska) były wykorzystywane m.in. w filmach fabularnych: Karate po polsku[39], Ostatni strzał[40], Śpiewy po rosie[41], Weekend z dziewczyną[42] oraz serialach telewizyjnych: Czarne chmury[43], Lato leśnych ludzi[44]. Władysław Ślesicki kręcił w Puszczy Augustowskiej nagradzane filmy dokumentalne: Płyną tratwy (opowieść o młodym chłopaku z Wojciecha pracującym przy spławie drewna)[45] i Rodzina człowiecza (obraz surowego życia chłopskiej rodziny)[46].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Zielony i Kliczkowska 2012 ↓, s. 216–217.
  2. ↑ Szlaszyński i Makowski 2007 ↓, s. 30.
  3. ↑ Ber 1981 ↓, s. 30.
  4. ↑ Ber 1981 ↓, s. 29.
  5. ↑ Ber 1981 ↓, s. 44-45, 47, 169, 170, 172.
  6. ↑ Ber 1981 ↓, s. 39–40.
  7. ↑ a b c Klimat północno-wschodniej Polski według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego i J. Ostrowskiego 2013 ↓, s. 52.
  8. ↑ a b Klimat północno-wschodniej Polski według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego i J. Ostrowskiego 2013 ↓, s. 49.
  9. ↑ Klimat. Oficjalny portal Miasta Suwałki. [dostęp 2015-08-28].
  10. ↑ Zielony i Kliczkowska 2012 ↓, s. 21.
  11. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Augustów na okres 01.01.2005-31.12.2014. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, s. 147-148.
  12. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Płaska na okres 01.01.2004-31.12.2013. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2004, s. 61-62.
  13. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Szczebra na okres 01.01.2005-31.12.2014. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2013, s. 46-47.
  14. ↑ Sokołowski 2006 ↓, s. 52.
  15. ↑ Zielony i Kliczkowska 2012 ↓, s. 217.
  16. ↑ Zielony i Kliczkowska 2012 ↓, s. 216.
  17. ↑ a b c d OCK Puszcza i Jeziora Augustowskie. Zielone Wrota. Podlaski Portal Przyrodniczo-Turystyczny. [dostęp 2015-08-23].
  18. ↑ Sokołowski 2006 ↓, s. 54, 86, 88.
  19. ↑ Hodowla lasu. Nadleśnictwo Głęboki Bród. [dostęp 2015-08-24].
  20. ↑ Lasy regionu. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku. [dostęp 2015-08-25].
  21. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Augustów na okres 01.01.2005-31.12.2014. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, s. 12.
  22. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Płaska na okres 01.01.2004-31.12.2013. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2004, s. 11.
  23. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Szczebra na okres 01.01.2005-31.12.2014. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2013, s. 7.
  24. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Głęboki Bród na okres 01.01.2012-31.12.2021. Tom 1. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2011, s. 21.
  25. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Suwałki na okres 01.01.2013-31.12.2022. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2012, s. 18.
  26. ↑ Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Pomorze na okres 01.01.2013-31.12.2022. Program ochrony przyrody. Białystok: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Oddział w Białymstoku, 2012, s. 19.
  27. ↑ Analiza działalności Wigierskiego Parku Narodowego w roku 2014. Wstęp 2014 ↓, rozdz. 1.1.
  28. ↑ Rezerwat Przyrody Brzozowy Grąd. Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. [dostęp 2015-08-31].
  29. ↑ Rezerwat Przyrody Glinki. Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. [dostęp 2015-08-31].
  30. ↑ Sokołowski 2006 ↓, s. 54.
  31. ↑ Wengris i Polakowski 1975 ↓, s. 67–69.
  32. ↑ Wengris i Polakowski 1975 ↓, s. 63–67.
  33. ↑ Kondracki 2002 ↓.
  34. ↑ Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. [dostęp 2015-09-02].
  35. ↑ Ochrona krajobrazu. Wigierski Park Narodowy. [dostęp 2015-08-23].
  36. ↑ Puszcza Augustowska PLB200002. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2015-09-02].
  37. ↑ Ostoja Augustowska. Instytut na Rzecz Ekorozwoju. [dostęp 2015-09-02].
  38. ↑ Batura i Batura 1993 ↓, s. 71.
  39. ↑ Karate po polsku. FilmPolski.pl Internetowa baza filmu polskiego. [dostęp 2015-09-03].
  40. ↑ Ostatni strzał. FilmPolski.pl Internetowa baza filmu polskiego. [dostęp 2015-09-03].
  41. ↑ Śpiewy po rosie. FilmPolski.pl Internetowa baza filmu polskiego. [dostęp 2015-09-03].
  42. ↑ Weekend z dziewczyną. FilmPolski.pl Internetowa baza filmu polskiego. [dostęp 2015-09-03].
  43. ↑ Czarne chmury. FilmPolski.pl Internetowa baza filmu polskiego. [dostęp 2015-09-03].
  44. ↑ Władysław Ślesicki. Culture.pl. [dostęp 2015-09-03].
  45. ↑ Płyną tratwy. Filmweb. [dostęp 2015-09-03].
  46. ↑ Rodzina człowiecza. FilmPolski.pl Internetowa baza filmu polskiego. [dostęp 2015-09-03].

Bibliografia edytuj

  • Analiza działalności Wigierskiego Parku Narodowego w roku 2014. Wstęp. Wigierski Park Narodowy. [dostęp 2015-08-25].
  • Irena Batura, Wojciech Batura: Po Ziemi Augustowskiej. Przewodnik dla turysty i wczasowicza. Suwałki: Wydawnictwo „Hańcza”, 1993. ISBN 83-900828-3-7.
  • Andrzej Ber: Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Przewodnik geologiczny. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1981. ISBN 83-220-0131-2.
  • Klimat północno-wschodniej Polski według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego i J. Ostrowskiego. Warszawa: Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, 2013. ISBN 978-83-63245-52-8.
  • Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13897-1.
  • Aleksander W. Sokołowski: Lasy północno-wschodniej Polski. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2006. ISBN 978-83-89744-40-1.
  • Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007. ISBN 978-83-925620-0-9.
  • Janina Wengris, Benon Polakowski: Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1975, seria: Przyroda Polski.
  • Roman Zielony, Alina Kliczkowska: Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2012. ISBN 978-83-61633-62-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Równina_Augustowska&oldid=71893770”