Rotacyzm
Rotacyzm (od gr. rho, „litera R”) – zjawisko fonetyczne, polegające na przejściu określonej głoski w określonej pozycji w głoskę [r][1]. Miało ono miejsce w historii wielu języków.
Rotacyzm w języku łacińskim edytuj
Klasyczny przypadek rotacyzmu zaszedł w łacinie archaicznej. Pierwotne (prajęzykowe) [s] w pozycji interwokalicznej uległo najpierw udźwięcznieniu do [z], a następnie przeszło w języczkowe [r][2].
Zajście tego procesu jest dowodem, że łacińskie [r] było, przynajmniej w IV wieku p.n.e., głoską języczkową, a nie wibracyjną (jaką jest polskie [r]).
Proces ten zakończył się pod koniec IV wieku p.n.e. Wraz z jego zakończeniem łacina utraciła zupełnie spółgłoskę [z]. W związku z tym cenzor Appiusz Klaudiusz Ślepy zadecydował o usunięciu z alfabetu łacińskiego litery Z, znajdującej się pomiędzy F a H (na to miejsce wprowadzono nową literę G), oraz o zmianie pisowni większości wyrazów (przede wszystkim nazwisk), zapisywanych do tej pory tradycyjnie przy użyciu S.
Rotacyzm w języku rumuńskim edytuj
W języku rumuńskim doszło do przejścia głoski [l] w głoskę [r] w pozycji między dwiema samogłoskami. Na przykład łacińskie caelum przekształciło się w rumuńskie cer.
W niektórych rumuńskich dialektach oraz w istrorumuńskim rotacyzm miał szerszy zasięg i objął przemianę w [r] również spółgłoski [n] w pozycji między dwiema samogłoskami. W ten sposób łacińskie bonus przekształciło się w istrorumuńskie bur. Przejście interwokalicznej spółgłoski [n] w [r] (np. w wyrazie oamerilor, zam. oamenilor) jest dobrze zaświadczone we wczesnych (szesnastowiecznych) przekładach tekstów biblijnych na język rumuński (np. w Psałterzu szkejańskim czy Psałterzu woronieckim), powstałych najprawdopodobniej na terenie Mołdawii lub północnego Siedmiogrodu i wykazujących liczne naleciałości dialektalne[3].
Rotacyzm w języku słoweńskim edytuj
Charakterystyczny dla języka słoweńskiego rotacyzm polega na historycznym przejściu głoski [Z] (polskie ż) w głoskę [r] w pozycji między dwiema samogłoskami. Zmiana ta dokonała się już w średniowieczu – jej efekty można zaobserwować w pochodzących z X wieku Zabytkach z Freising.
Przykłady słoweńskiego rotacyzmu:
- moreš wywodzące się z možešь (por. polskie „możesz”)
- kdor wywodzące się z kьtože (por. polskie „któż”)
Podobne zjawisko spotykane jest również w pojedynczych wyrazach w innych językach południowosłowiańskich.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Polański 1999 ↓, s. 501.
- ↑ Metka Furlan: Praslovanska dialektizacija v luèi etimoloških raziskav: ob stoti obletnici. [dostęp 2017-12-21].
- ↑ Nicolae Cartojan: Istoria literaturii române vechi. s. 85-90.
Bibliografia edytuj
- Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.