Royal Aircraft Establishment

Royal Aircraft Establishment (w skrócie RAE) – brytyjskie przedsiębiorstwo badawcze, ostatnio (2007) pod kontrolą Ministerstwa Obrony Wielkiej Brytanii.

Na początku usytuowana na lotnisku Farnborough pod Londynem („RAE Farnborough”) w Hampshire, później utworzono drugi ośrodek w Bedford „RAE Bedford”.

Royal Aircraft Factory

W 1892 w Aldershot powstała pierwsza wytwórnia Her Majesty Balloon Factory (Fabryka Balonów Jej Królewskiej Mości) będący częścią armii brytyjskiej. W 1905 ośrodek ten przeniesiono do Południowego Farnborough. W tym samym roku na lotnisku fabryki Samuel Cody jako pierwszy w Wielkiej Brytanii wykonał przelot samolotem.

W 1911 ośrodek został przemianowany na Fabrykę Samolotów Armii (ang. Army Aircraft Factory), a rok później na Królewską Fabrykę Samolotów (ang. Royal Aircraft Factory w skrócie RAF). Wśród pracujących w ośrodku konstruktorów byli Geoffrey de Havilland, który później założył własną wytwórnię lotniczą, i Henry Folland późniejszy główny konstruktor w wytwórni Gloster Aircraft Company i założyciel własnego przedsiębiorstwa lotniczego Folland Aircraft.

Projekty wytwórni RAF

Rozpoznawczy RAF B.E.2c.

Od 1911 do 1918 w Royal Aircraft Factory powstało kilka projektów samolotów, głównie eksperymentalnych, chociaż niektóre z nich zostało wdrożonych do produkcji, zwłaszcza w okresie trwającej wówczas I wojny światowej. Produkcja tych maszyn tylko w nieznacznym stopniu odbywała się w zakładach RAF w Farnborough – budowę większości zlecono prywatnym firmom brytyjskim, które nigdy wcześniej nie budowały samolotów.

Do 1913 do oznaczania typów samolotów używano liter oznaczających typ konstrukcji samolotu w odniesieniu do producenta francuskiego lub nazwiska konstruktora, który tę konstrukcję opracował:

• S.E. – Santos Experimental (samoloty w układzie canarda inaczej „z ogonem w przodu”)
• B.E. – Bleriot Experimental (samoloty ze śmigłem ciągnącym)
• F.E. – Farman Experimental (samoloty ze śmigłem pchającym zainstalowanym za kabiną pilota)

Na przełomie lat 1913–1914 zmieniono oznaczenie samolotów tym razem za kryterium przyjmując ich przeznaczenie:

• S.E. – Scouting experimental (dosłownie zwiadowczy eksperymentalny – jednomiejscowy myśliwiec)
• F.E. – Fighting experimental (myśliwski eksperymentalny, chociaż dla maszyn ze śmigłem pchającym nadal funkcjonowała nazwa „Farman”)
• R.E. – Reconnaissance experimental (rozpoznawczy eksperymentalny)

Samolot B.S.1 z 1913 był jedyną maszyną oznaczoną kombinacją obu standardów jako Bleriot (ze śmigłem ciągnącym) Scout (myśliwiec).

Samoloty produkcyjne

RAF F.E.2b konstrukcji Royal Aircraft Factory.

System oznaczeń stosowany przez Royal Aircraft Factory jest niespójny i niejednokrotnie mylący. Przykładowo symbol F.E.2 wykorzystywano do oznaczenia różnych maszyn opartych na podobnych założeniach konstrukcyjnych: F.E.2 z 1911, F.E.2 z 1913 i ostatni wykorzystywany podczas I wojny światowej F.E.2 z 1914. Jedynie ostatnia z wymienionych maszyn weszła do produkcji masowej i to w trzech odmianach: F.E.2a, F.E.2b i F.E.2d. Dodatkowo występował również samolot oznaczony jako F.E.2c, który nie był uważany za oficjalną odmianę F.E.2, a jedynie zmodernizowany samolot, w którym eksperymentalnie zamieniono pozycje pilota i obserwatora.

Podobnie B.E.1 był prototypem rozpoznawczego B.E.2, ale B.E.2c to już całkiem nowy samolot bardzo nieznacznie podobny do wczesnych wersji B.E.2. Z kolei samoloty oznaczone symbolami od B.E.3 do B.E.7 były kolejnymi prototypami dla B.E.8 bardzo podobnymi i różniącymi się jedynie małymi modyfikacjami wprowadzanymi sukcesywnie podczas produkcji seryjnych B.E.8. Wersja B.E.8a różniła się również bardzo nieznacznie od B.E.8.

Także S.E.4a nie ma nic wspólnego z S.E.4, chociaż S.E.5a był jedynie wyposażoną w mocniejszy silnik późniejszą odmianą S.E.5 o identycznej konstrukcji.

Wiele wczesnych konstrukcji RAF było określano oficjalnie jako „odbudowane” rozbite maszyny, ponieważ początkowo wytwórnia nie posiadała pozwolenia na budowę samolotów własnego projektu. W większości przypadków żadna z części rozbitych maszyn nie została wykorzystana do budowy nowego samolotu, często nie odzyskiwano z wraku nawet silnika. Poniższa lista samolotów zawiera maszyny zaprojektowane, a także jedynie testowane przez Cody’ego i Dunne’a na lotnisku w Farnborough wraz z datami pierwszego lotu.

• British Army Dirigible No 1 – 1907
• Dunne D.1 – 1907
• British Army Aeroplane No 1 – 1908
• Dunne D.5 – 1910
• S.E.1 – 8 czerwca 1911
• F.E.1 – 1911
• F.E.2 – 18 sierpnia 1911
• B.E.1 – 4 grudnia 1911
• B.E.2 – 1 lutego 1912
• B.E.3 – 3 maja 1912
• F.E.3 – 1913
• B.E.7 – 28 lutego 1913
• B.S.1 – 13 marca 1913
• R.E.1 – maj 1913
• R.E.2 – 1 lipca 1913
• B.E.8 – 20 sierpnia 1913
• R.E.3 – listopad 1913
• F.E.2 – 1914
• S.E.2 – 1914
• R.E.5 – styczeń 1914
• S.E.4 – czerwiec 1914
• F.E.6 – listopad 1914
• R.E.7 – lipiec 1915
• B.E.12 – 28 lipca 1915
• B.E.9 – 14 sierpnia 1915
• F.E.8 – 15 października 1915
• F.E.4 – marzec 1916
• R.E.8 – 17 czerwca 1916
• S.E.5 – 22 listopada 1916
• F.E.9 – kwiecień 1917
• N.E.1 – 8 września 1917
• C.E.1 – 17 stycznia 1918
• Ram – marzec 1918

Silniki lotnicze

• RAF 1
• RAF 2
• RAF 3
• RAF 4
• RAF 5
• RAF 8

Zmiana nazwy na RAE

Rakieta nośna Black Arrow

W 1918 postanowiono zmienić nazwę wytwórni na Royal Aircraft Establishment, aby uniknąć mylenia nazwy przedsiębiorstwa z powstałymi 1 kwietnia 1918 Królewskimi Siłami Powietrznymi (Royal Air Force).

Po zakończeniu I wojny światowej prace projektowe i rozwojowe nad samolotami zakończono, skupiając się na opracowaniu kierowanych pocisków rakietowych takich jak:

• RAE Target – projekt kierowanego pocisku rakietowego klasy ziemia-ziemia opracowany na początku lat 20.
• RAE Larynx – projekt kierowanego pocisku rakietowego klasy ziemia-ziemia opracowany na początku lat 20.

Podczas II wojny światowej w RAE Farnborough pracowano nad rozwiązaniem problemów z silnikami lotniczymi. To właśnie tam będąca wówczas młodym inżynierem Beatrice Shilling opracowała „zwężkę panny Shilling” nazywaną też „zwężką Tilly” (Tilly to zdrobnienie od Beatrice), mały metalowy krążek z otworem, który zapobiegał odpływowi paliwa, a następnie zalewaniu nim gaźników silników lotniczych Rolls-Royce Merlin. Silniki te wykorzystywano ówcześnie do napędu myśliwców Hurricane i Spitfire walczących podczas bitwy o Anglię. Nieco później w skład struktur RAE weszła firma Marine Aircraft Experimental Establishment zajmująca się rozwojem wodnosamolotów, a następnie całe połączone przedsiębiorstwo zostało przeniesione z Anglii Wschodniej do Szkocji.

W 1946 rozpoczęto przebudowę bazy lotniczej RAF Thurleigh dla potrzeb RAE Bedford.

Od końca lat 50. do końca 60. prowadzono w RAE projekty budowy niekierowanych pocisków rakietowych, z których ostatecznie żaden nie wszedł do produkcji seryjnej. Niektóre z nich to:

• Black Knight – zaprojektowana w 1955 i wykorzystywana w latach 1958–1965 eksperymentalna rakieta nośna.
• Black Arrow – rakieta nośna do wynoszenia na orbitę okołoziemską sztucznych satelitów.
• Jaguar – trzystopniowa eksperymentalna rakieta nośna zwana również pod nazwą „Jabiru”.
• Skylark – eksperymentalna rakieta nośna wykorzystywana w latach 1957–2005.

W 1988 zmieniono nazwę wytwórni na Royal Aerospace Establishment (DRA), a 1 kwietnia 1991 wytwórnia RAE została włączone do Defence Research Agency nowej organizacji brytyjskiego Ministerstwa Obrony. Dokładnie 4 lata później, 1 kwietnia 1995 DRA i inne organizacje tego ministerstwa zostały połączone w jedną agencję Defence Evaluation and Research Agency (DERA).

W 2001 DERA została częściowo sprywatyzowana przez i w rezultacie powstały dwie osobne organizacje, należąca do państwa Defence Science and Technology Laboratory (DSTL) i publiczno-prywatne partnerstwo QinetiQ.

Funkcje

W Farnborough znajdują się obecnie siedziby firm QinetiQ, DSTL, Air Accidents Investigation Branch i British National Space Centre, a oddział w Bedford został zamknięty w 1994.

W wytwórni RAE zaprojektowano i przetestowano wiele typów samolotów włącznie z takimi maszynami jak B.E.2, F.E.2, R.E.8, S.E.5, Hawker Siddeley Harrier i Concorde.

W historycznych budynkach wytwórni znajdują się trzy tunele aerodynamiczne. Tunel o średnicy 24 stóp do badań przy niskich prędkościach znajduje się w budynku Q121 i został oddany do użytku na początku lat 30., natomiast mniejszy o średnicy 11,5 stopy, również do badań przy niskich prędkościach w budynku R136. Trzeci tunel o wymiarach 8 na 6 stóp znajduje się w budynku R133 jest przeznaczony do testów przy prędkościach naddźwiękowych i został w połowie lat 50. przebudowany z oddanego do użytku na początku lat 40. tunelu do testów prędkości bliskich barierze dźwięku. Jego pierwotne wymiary to 10 na 7 stóp. W tym samym budynku znajduje się jeszcze drugi mniejszy tunel naddźwiękowy o wymiarach 2 na 1,5 stopy. W budynku oznaczonym symbolem R52 umieszczono początkowo dwa tunele do badań w niskich prędkościach, których wymiary to 10 na 7 stóp. Obecnie w tym miejscu znajdują się dwa nowsze tunele, jeden o średnicy 11,5 stopy, a drugi o wymiarach 4 na 3 stopy i przeznaczony do badań w strugach powietrza o niskich turbulencjach. Wcześniej mieścił się tam jeszcze mały, pracujący w otwartym obiegu tunel o średnicy 5 stóp przeznaczony do badań przy niskich prędkościach pomniejszonych modeli samolotów, które później już w pełnych rozmiarach testowano w największym tunelu o średnicy 24 stóp. Później przekształcono go w urządzenie do badania hałasu. Obecnie dwa najstarsze budynki wytwórni RAE o numerach Q121 i R133 zostały zapisane w brytyjskim rejestrze zabytków jako obiekty I klasy.

Na zachód od Farnborough znajduje się 5 metrowy ciśnieniowy tunel aerodynamiczny do badań przy niskich prędkościach, który został oddany do użytku pod koniec lat 70. Jest on obecnie wykorzystywany przez QinetiQ.