Stefan Staszewski
Stefan Staszewski, właśc. Gustaw Szusterman, ps. Fenigsztajn, Zelik Szpicberg, Lewek Szpicberg, Abram Weisman, Gustaw Szuster (ur. 13 listopada 1906 w Warszawie[1], zm. 2 listopada 1989[2] tamże) – polski polityk komunistyczny, działacz Komunistycznej Partii Polski, Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, I sekretarz Komitetu Warszawskiego PZPR, członek „frakcji puławskiej” w PZPR.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
13 listopada 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| I sekretarz Komitetu Warszawskiego PZPR | |
| Okres |
od września 1955 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
W ruch komunistyczny zaangażował się już w wieku 14 lat, będąc uczniem warszawskiego gimnazjum. W 1921 wstąpił do Związku Młodzieży Komunistycznej, a w 1925 został szefem kolportażu. Rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, których jednak nie ukończył z powodu aresztowania. Po zwolnieniu za kaucją spędził lata 1926–1929 w ZSRR, studiując m.in. z Bolesławem Bierutem w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej. Po powrocie do Polski działał jako członek Komunistycznej Partii Polski m.in. na Śląsku i w Łodzi. Po kolejnym aresztowaniu w 1934 wyjechał do ZSRR i był instruktorem w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej. W okresie wielkiej czystki w 1936 odebrano mu mieszkanie i pracę, a następnie został aresztowany przez NKWD. W 1938 skazano go na 8 lat łagru, które spędził w obozie Gułagu na Kołymie.
Powrócił do Polski w 1945. Trafił do Katowic, gdzie był sekretarzem propagandy Komitetu Wojewódzkiego PPR, a później redaktorem naczelnym „Trybuny Robotniczej”. Później był kierownikiem wydziału prasy w PPR, a następnie PZPR. W styczniu 1954 przeniesiono go na stanowisko wiceministra rolnictwa. W tym resorcie zyskał fatalną opinię jako współorganizator przymusowych dostaw zboża w Poznańskiem, które prowadzone były w atmosferze terroru. Sam Staszewski twierdził jednak, że sprawą dostaw zajmowało się kilka resortów i on nie odpowiadał za całokształt[3]. Po napisaniu memoriału do Biura Politycznego KC PZPR, w którym krytykował dotychczasową politykę rolną, wycofano go z urzędu. W okresie od września 1955 do lutego 1957 był I sekretarzem Komitetu Warszawskiego PZPR[4].
Mimo opinii stalinisty, jaką posiadał, w 1956 dał się poznać jako zwolennik liberalizacji, zaliczany do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych[5]. Gdy w Moskwie toczyły się obrady XX Zjazdu KPZR, w Warszawie w polskim kierownictwie partii odbyła się narada, na której m.in. Staszewski ostro atakował nieobecnego Bieruta. Później, na pogrzebie Bieruta, Chruszczow oskarżył Staszewskiego o nieumyślne spowodowanie jego śmierci przez podkopanie psychiki, gdy był chory. W przerwie obrad VI Plenum KC PZPR Staszewski dyskutował z Chruszczowem, oskarżając Stalina o antysemityzm. Kilka dni po plenum do Warszawy przysłano treść tajnego referatu Chruszczowa, który wywieszono w budynku KC PZPR. Później tekst przetłumaczono na polski, powielono i rozesłano ponumerowane egzemplarze do wyższych urzędników partii (mieli je zwrócić po przeczytaniu). Staszewski nieoficjalnie zlecił jednak dodruk ponad 18 000 egzemplarzy. Kopie referatu rozeszły się błyskawicznie po Warszawie i trafiły do prasy zagranicznej, przez co jego treść stała się znana całemu światu.
W okresie polskiego października Staszewski miał wspierać robotników, którzy agitowali idące na Warszawę oddziały polskie. Po mieście krążyły także plotki, że sekretarz rozdaje broń grupom robotników na wypadek interwencji wojskowej. W czasie największego zagrożenia wziął udział w spotkaniu z marszałkiem Rokossowskim, na którym ten zaprzeczał pogłoskom o planowanych aresztowaniach.
Po VIII Plenum KC PZPR ujawnił się konflikt Staszewskiego z Gomułką, którego oskarżał o autokratyzm. W lutym 1957 przyjęto dymisję Staszewskiego ze stanowiska i przeniesiono na stanowisko prezesa PAP. Latem 1958 stracił je jednak, gdyż zwalniał pracowników SB działających na zagranicznych stanowiskach. Po odrzuceniu posady w ministerstwie zdrowia został redaktorem w PWN, gdzie pracował nad „Wielką encyklopedią powszechną PWN”. W tym okresie jego poglądy coraz bardziej ewoluowały ku pozycjom antykomunistycznym. Miał kontakty z opozycjonistami studenckimi. W 1968 w czasie kampanii antysemickiej wykluczony z PZPR. Później popierał opozycję demokratyczną, m.in. KOR i „Solidarność”.
Bohater jednego z wywiadów w książce Teresy Torańskiej Oni[6].
Zmarł w Warszawie. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 62-5-6)[7].
Ordery i odznaczenia edytuj
- Srebrny Krzyż Zasługi (18 stycznia 1946)[8]
Przypisy edytuj
- ↑ Katalog kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2009-09-12].
- ↑ Baza nekrologów
- ↑ Teresa Torańska, Oni. Omipress 1989.
- ↑ Encyklopedia Warszawy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1975, s. 504.
- ↑ Październik i „Mała stabilizacja”. W: Jerzy Eisler: Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989. Warszawa: POW „BGW”, 1992, s. 61-62. ISBN 83-7066-208-0.
- ↑ Oni Teresa Torańska. lubimyczytac.pl. [dostęp 2018-01-25].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Stefan Staszewski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-05-19].
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 31, poz. 59 „w uznaniu zasług dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele pracy organizacyjnej przy utworzeniu administracji państwowej i samorządu, uruchomienia uczelni i odbudowie demokratycznej państwowości polskiej na ziemiach województwa Śląsko-Dąbrowskiego”.
Bibliografia edytuj
- Leksykon Historii Polski z 1995.
- Teresa Torańska, Them: Stalin's Polish Puppets.