Wikipedia

Stosunki polsko-ukraińskie

Stosunki polsko-ukraińskie – relacje między państwem polskim a państwem ukraińskim, uwzględniając także relacje między narodami polskim i ukraińskim.

Polska i Ukraina na mapie Europy

Historia edytuj

Trudno ustalić historyczne początki stosunków polsko-ukraińskich. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów Rusini stanowili dużą część społeczeństwa.

W okresie, gdy Polska znajdowała się pod zaborami zaczął się rozwijać ukraiński ruch narodowy, nierzadko antagonistycznie nastawiony do Polaków[potrzebny przypis].

W listopadzie 1918, po ogłoszeniu odrodzenia państwa polskiego, wybuchła wojna polsko-ukraińska[1], w której przeciwnikiem Polski była głównie Zachodnioukraińska Republika Ludowa, a po zjednoczeniu Ukraińska Republika Ludowa[potrzebny przypis].

Okres międzywojenny edytuj

 
Józef Piłsudski i Symon Petlura w Winnicy, 16 maja 1920

W latach 1918–1920 Ukraińcy podjęli wysiłek utworzenia własnego państwa. Elementem tych starań była w 1920 r. wyprawa kijowska, w której wzięły wraz z Ukraińcami udział wojska niepodległego państwa polskiego. Porażka wyprawy przekreśliła możliwość utworzenia państwowości ukraińskiej[1]. Polska zawarła traktat ryski (formalnie sygnowany również przez radziecką Ukrainę), krytykowany przez wielu Ukraińców[2].

W II Rzeczypospolitej 5 milionów obywateli utożsamiało się z narodowością ukraińską. Relacje między tą mniejszością a Polakami naznaczone były licznymi napięciami (zob. Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku, Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej). Państwo polskie nie miało możliwości utrzymywać bezpośrednich stosunków z Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, gdyż ta była częścią ZSRR i musiała realizować politykę zagraniczną kierownictwa sowieckiego[1].

Do 1925 r. działał we Lwowie Tajny Uniwersytet Ukraiński.

Ważną rolę w życiu mniejszości ukraińskiej II RP pełnił kościół greckokatolicki. Na Wołyniu kompromisową politykę prowadził dwukrotny wojewoda Henryk Józewski.

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów walczyła m.in. z Polską stosując terror. Aktywiści byli więzieni m.in. w Berezie Kartuskiej. Ukraińskim politykiem i ideologiem nacjonalizmu ukraińskiego był Dmytro Doncow.

W latach 1925–1939 działała partia Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne.

Za Wielki głód na Ukrainie współodpowiedzialny był pochodzący z Podlasia Stanisław Kosior, a wśród ofiar głodu byli Polacy. Polscy dyplomaci wiedzieli o głodzie[3], reakcja Polski była ograniczona[4].

W USRR powołano Polski Rejon Narodowy im. Juliana Marchlewskiego, zlikwidowany w 1935. Podczas operacji polskiej NKWD (1937–1938) zginęło i zostało wysiedlonych wielu Polaków z Ukrainy[5].

Zobacz też: Pacyfikacja Małopolski Wschodniej i Ugoda polsko-ukraińska z 1935 roku.

Okres II wojny światowej edytuj

II wojna światowa była okresem nowego kształtu stosunków polsko-ukraińskich. Część społeczeństwa ukraińskiego na polskim obszarze państwowym stanęła po stronie okupanta niemieckiego. Po walkach między frakcjami OUN banderowcy przejęli i rozbudowali Ukraińską Powstańczą Armię. Nad relacjami Ukraińców i Polaków w tym czasie zaciążyły wydarzenia rzezi wołyńskiej i czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej[1]. Zbrodnie na Polakach i Ukraińcach popełniła Służba Bezpieczeństwa OUN. Rewanż AK obejmował akcję przeciwko ukraińskiej policji i kilka zbrodni (Zbrodnia w Chlebowicach Świrskich, Zbrodnia w Szołomyi).

Akcja „Burza” na Wołyniu spowodowała także walki z UPA[potrzebny przypis].

3 marca 1945 oddział Bissa popełnił zbrodnię w Pawłokomie.

Lata 1945–1991 edytuj

Po zakończeniu okupacji niemieckiej Polska znalazła się w strefie wpływów sowieckich, zaś granica z ZSRR (w tym terenów Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) została przesunięta na zachód. 9 września 1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i władze USRR – realizując wytyczne najwyższego kierownictwa radzieckiego – podpisały układ w sprawie wzajemnych przesiedleń ludności (polskiej do Polski i ukraińskiej na Ukrainę)[6]. Na terenach przejętych przez USRR pozostało też mienie ruchome o ogromnej wartości dla polskiego dziedzictwa narodowego. W wyniku polsko-ukraińskich rozmów zwrócono Polsce część zbiorów Ossolineum, Panoramę Racławicką, jak również trzy lwowskie pomniki; pierwszy sekretarz KP Ukrainy Nikita Chruszczow unikał przekazywania stronie polskiej obiektów istotnych również z punktu widzenia kultury ukraińskiej[7][8].

Po II wojnie światowej próby dialogu polsko-ukraińskiego podejmowały środowiska emigracyjne. 28 listopada 1979 w Londynie przedstawiciele emigracyjnych władz Ukraińskiej Republiki Ludowej prezydent Mykoła Liwycki, premier Teofil Łeontij i minister spraw zagranicznych Jarosław Rudnycki i polskich prezydent Edward Raczyński, premier Kazimierz Sabbat i wiceminister Tadeusz Lasko podpisali wspólną deklarację[9].

Zobacz też: Emigracyjne rozmowy polsko-ukraińskie w latach 1945–1990.

Okres współczesny edytuj

Współpraca polityczna edytuj

 
Spotkanie prezydentów Polski i Ukrainy: Lecha Kaczyńskiego i Wiktora Juszczenki, 2007
 
Prezydent Ukrainy Petro Poroszenko podczas spotkania z marszałkiem Senatu RP Bogdanem Borusewiczem, 2014

Przełom lat 80. i 90. przyniósł zakończenie sowieckiej dominacji w Europie Środkowo-Wschodniej, transformację polityczną i gospodarczą w Polsce oraz procesy niepodległościowe na Ukrainie. 2 grudnia 1991 roku Polska uznała powstałe w wyniku rozpadu ZSRR państwo ukraińskie. 2 stycznia 1992 nawiązane zostały stosunki między oboma państwami. 18 maja 1992 zawarto umowę o dobrosąsiedztwie, przyjaźni i współpracy.

W latach 90. Polska aspirowała do odgrywania roli pośrednika w relacjach Ukrainy ze światem zachodnim. Jednak jej ówczesna pozycja polityczna i ekonomiczna była słaba, co skłoniło Kijów do szukania bezpośrednich kontaktów z państwami zachodnimi. Pomimo to dwustronne kontakty polityczne były intensywne[10].

Polska popierała demokratyczne i proeuropejskie dążenia społeczeństwa ukraińskiego w trakcie pomarańczowej rewolucji (2004) i rewolucji godności (2013–2014)[11]. W kontekście wstąpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej Rzeczpospolita stała się rzecznikiem integracji Ukrainy z UE[12] współinicjując program Partnerstwa Wschodniego.

Od 2020 roku Polska i Ukraina wspólnie z Litwą współpracują w ramach nowego formatu współpracy politycznej – Trójkąta Lubelskiego.

 
Premier Polski Mateusz Morawiecki podczas spotkania z prezydentem Ukrainy Wołodymyrem Zełeńskim w Kijowie, 24 lutego 2023

Wobec agresji rosyjskiej rozpoczętej w lutym 2022 roku Polska poparła niepodległość i integralność terytorialną Ukrainy, co wyraził m.in. polski Sejm w przyjętej przez aklamację w przeddzień inwazji uchwale[13]. Polska udzieliła Ukrainie pomocy finansowej, humanitarnej oraz w formie dostaw uzbrojenia[14][15], a także przyjęła uchodźców. W marcu 2022 roku premier Polski Mateusz Morawiecki wraz z premierem Czech Petrem Fialą i premierem Słowenii Janezem Janšą złożyli wizytę na Ukrainie jako pierwsi przywódcy zagraniczni od wybuchu wojny[16]. Postawa Polski wobec wojny ukraińsko-rosyjskie wpłynęła na zbliżenie obu państw i społeczeństw, jednak rok 2023 przyniósł pogorszenie relacji m.in. na tle różnic interesów gospodarczych związanych z eksportem ukraińskiego zboża[17][18].

Do zinstytucjonalizowanych form kontaktów politycznych należą m.in.: Komitet Konsultacyjny przy prezydentach obu państw, Polsko-Ukraińskie Zgromadzenie Parlamentarne, komisje i rady międzyrządowe (w tym Międzyrządowa Komisja Współpracy Gospodarczej, Międzyrządowa Rada Koordynacyjna ds. Współpracy Międzyregionalnej)[11].

1 czerwca 2022 roku po raz pierwszy w historii stosunków polsko-ukraińskich odbyło się spotkanie w formacie konsultacji międzyrządowych pod przewodnictwem premierów obu krajów z udziałem prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego. Podpisano bądź przyjęto szereg dokumentów międzyresortowych[19]. Kolejne konsultacje międzyrządowe odbyły się się 28 marca 2024 roku[20].

Współpraca gospodarcza edytuj

Osobny artykuł: Polsko-ukraińskie stosunki gospodarcze.

Ze względu na członkostwo Polski w Unii Europejskiej relacje gospodarcze pomiędzy Polską i Ukrainą regulowane są częściowo przez umowy zawarte pomiędzy UE a Ukrainą[21].

Wartość polskiego eksportu na Ukrainę wyniosła 6,3 mld EUR, natomiast wartość importu z Ukrainy wyniosła 4,3 mld EUR (2021 rok). Ukraina była 14. partnerem Polski w eksporcie towarowym i 21. w imporcie, zaś dla Ukrainy Polska była drugim pod względem ważności partnerem eksportowym i czwartym co do ważności pod względem importu towarowego (2020 rok). W 2021 roku Ukraina była odbiorcą 20% polskiego eksportu nawozów oraz dostawcą 36% importu rud metali, 23% importu tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz 12% importu drewna i artykułów z drewna[22].

Współpraca rozwojowa edytuj

Od 2005 roku Ukraina znajduje się wśród krajów priorytetowych programu polskiej pomocy rozwojowej. Polska wspiera procesy reform (decentralizacji, edukacji i szkolnictwa zawodowego, finansów publicznych i walki z korupcją, systemów zarządzania kryzysowego) oraz prowadzi działania na rzecz profesjonalizacji kadry urzędniczej. Polska pomoc dociera także do osób poszkodowanych w wyniku działań zbrojnych oraz obejmuje stypendia[23].

Współpraca naukowa i kulturalna edytuj

Podstawą współpracy dwustronne w sferze nauki i kultury jest umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie kultury, nauki i oświaty z 1997 roku. Kwestie uznawalności wykształcenia reguluje umowa z 2005 roku. Wśród programów stypendialnych dedykowanych naukowcom i studentom z Ukrainy są: Program Stypendialny im. Stefana Banacha, Program Stypendialny Rządu RP dla Młodych Naukowców, Program stypendialny im. Lane’a Kirklanda[21].

W ramach programu polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” podejmowane są także działania z zakresu ochrony polskich zabytków i dziedzictwa historycznego na terytorium Ukrainy[21].

Zobacz też: Przedstawicielstwo „Polska Akademia Nauk” w Kijowie.

Współpraca wojskowa edytuj

Podstawą polsko-ukraińskiej współpracy wojskowej jest podpisana 2 grudnia 2016 roku umowa ogólna między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą w sprawie wzajemnej współpracy w dziedzinie obronności, która zastąpiła Porozumienie o współpracy w dziedzinie wojskowej z 3 lutego 1993 r. Na podstawie nowej umowy zostały ustanowione dwadzieścia cztery obszary współpracy wojskowej, realizowanej w różnych formach[24]. Polsko-ukraińska współpraca wojskowa obejmuje m.in. cyklicznie spotkania szefów obrony i wspólne ćwiczenia (m.in. ćwiczenia dowódczo-sztabowe CPX)[25].

W czasie inwazji Rosji na Ukrainę Polska stała się jednym z liderów wsparcia militarnego Ukrainy. Po agresji Rosji w 2022 roku Polska przekazała Siłom Zbrojnym Ukrainy m.in. 18 sztuk armatohaubic AHS Krab znajdujących zasobach Wojska Polskiego[26] oraz czołgi T-72. Według danych z maja 2022 Polska była drugim dostarczycielem sprzętu wojskowego dla Ukrainy. Wartość polskich dostaw wyniosła 1,6 mld USD[27]. W sierpniu 2022 roku wartość polskiej pomocy wojskowej przekroczyła 7 mld zł[28]. Według danych Instytutu Gospodarki Światowej do sierpnia 2023 roku Polska zadeklarowała Ukrainie pomoc militarną o wartości ponad 3,3 miliarda dolarów[29].

Zobacz też: Brygada litewsko-polsko-ukraińska i Polsko-Ukraiński Batalion Sił Pokojowych.

Polityka historyczna edytuj

 
Tablica upamiętniająca zdobycie Żytomierza przez wojska polskie i ukraińskie w trakcie wyprawy kijowskiej w 1920 roku.

Jedną ze spornych płaszczyzn w relacjach dwustronnych jest polityka historyczna, w szczególności ocena rzezi wołyńskiej i działalności UPA.

W czerwcu 2005 roku z udziałem prezydentów obu państw roku uroczyście otwarto Cmentarz Orląt Lwowskich, zaś dwa lata później prezydenci we wspólnym oświadczeniu potępili akcję „Wisła”[10].

Wołodymyr Wjatrowycz był prezesem Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej w latach 2014–2019, uznany przez Pera Andersa Rudlinga i Grzegorza Motykę za jednego z czołowych realizatorów ukraińskiej polityki historycznej i apologetę OUN i UPA[30][31]. Ukraina blokowała poszukiwania polskich ofiar, co miało związek z rozbiórką pomnika UPA w Hruszowicach, gdzie polski IPN nie znalazł ciał[32]. W październiku 2019 Ukraina wydała zezwolenia na ekshumacje[33].

W lipcu 2016 roku przebywający w Polsce w związku ze szczytem NATO w Warszawie prezydent Ukrainy Petro Poroszenko złożył kwiaty i zapalił znicze przed stołecznym Pomnikiem Rzezi Wołyńskiej[34], zaś 11 lipca 2022 roku w uroczystościach rocznicowych w Warszawie brał udział marszałek Rady Najwyższej Ukrainy Rusłan Stefanczuk[35].

Związek Harcerstwa Polskiego oraz ukraińska organizacja harcerska Płast zainicjowały akcję Płomień Braterstwa, której celem jest upamiętnienie wspólnej walki Polaków i Ukraińców w wojnie polsko-bolszewickiej[36].

Mniejszości narodowe i migracja ukraińska w Polsce edytuj

Osobne artykuły: Polacy na Ukrainie i Ukraińcy w Polsce.

Według ostatniego przeprowadzonego spisu powszechnego, w 2001 roku na Ukrainie mieszkało 147,9 tysiąca osób deklarujących polską narodowość. Najwięcej ukraińskich Polaków mieszka w obwodzie żytomierskim. Natomiast według polskiego spisu z 2011 roku ukraińska mniejszość narodowa w Polsce liczyła 51 tysięcy osób. Odrębną grupą, od mniejszości narodowej grupą ludności ukraińskiej w Polsce są migranci (według GUS w 2019 roku liczba cudzoziemców z Ukrainy wynosiła 1 351 418[37]) oraz uchodźcy wojenni, którzy przybyli do Polski po inwazji Rosji.

Zobacz też: Ukraiński kryzys uchodźczy.

Placówki dyplomatyczne i konsularne edytuj

Polskie edytuj

Ukraińskie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Stanisław Stępień: O potrzebie periodyzacji stosunków polsko-ukraińskich. pwin.pl. [dostęp 2019-11-19].
  2. ↑ Piotr Zychowicz: Pakt Piłsudski-Lenin. Czyli jak Polacy uratowali bolszewizm i zmarnowali szansę na budowę imperium. Wyd. 1 rozszerzone. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2015, s. 251–259. ISBN 978-83-7818-782-0. (pol.).
  3. ↑ Polska dyplomacja i wywiad o Wielkim Głodzie na Ukrainie. zw.com.pl. [dostęp 2019-11-23]. (pol.).
  4. ↑ Polska wobec Wielkiego Głodu. new.org.pl. [dostęp 2019-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-23)].
  5. ↑ Z Kazachstanu do Polski – losy repatriantów. kurierhistoryczny.pl. [dostęp 2019-11-23].
  6. ↑ Jerzy Kochanowski. Deportacja zwana repatriacją. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 35–36. ISSN 2391-7717. 
  7. ↑ Joanna Kuciel-Frydryszak. Wędrówki Ossolineum. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 97. ISSN 2391-7717. 
  8. ↑ Joanna Kuciel-Frydryszak. Pomnikowi przesiedleńcy. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 101. ISSN 2391-7717. 
  9. ↑ Deklaracja polsko-ukraińska. Protokół. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 29, 30, nr 6 z 29 listopada 1979. 
  10. ↑ a b Eugeniusz Mironowicz: Polityka zagraniczna Ukrainy 1990-2010. Wyd. 1. Białystok: TransHumana. Wydawnictwo Akademickie, 2012.
  11. ↑ a b Polska i Ukraina – 30 lat partnerstwa i przyjaźni [online], gov.pl, 18 maja 2022 [dostęp 2022-11-12].
  12. ↑ Stan i perspektywy rozwoju stosunków polsko-ukraińskich. mfa.gov.ua. [dostęp 2019-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-30)].
  13. ↑ Uchwała Sejmu ws. agresji Rosji na Ukrainę. sejm.gov.pl, 2022-02-23. [dostęp 2022-06-01].
  14. ↑ Pomoc wojskowa dla Ukrainy. Te państwa wysyłają najwięcej wsparcia. forsal.pl. [dostęp 2022-05-08].
  15. ↑ Polska jednym z największych dostawców broni dla Ukrainy. rfm24.pl, 2022-04-11. [dostęp 2022-05-08].
  16. ↑ Premierzy Czech, Polski i Słowenii przybyli do Kijowa. rp.pl, 2022-03-15. [dostęp 2022-06-01].
  17. ↑ Koniec zauroczenia. Stosunki polsko-ukraińskie w fazie dojrzałej [online], Fundacja im. Stefana Batorego, 31 sierpnia 2023 [dostęp 2024-03-28].
  18. ↑ Odprawić oligarchów z kwitkiem, czyli kryzys zbożowy krok po kroku [online], klubjagiellonski.pl, 3 października 2023 [dostęp 2024-03-28].
  19. ↑ Premier na Ukrainie: podpisane dokumenty stanowią przedsionek do zupełnie innej współpracy, jakiej do tej pory Ukraina nie miała z żadnym innym państwem. gov.pl/premier, 2022-06-01. [dostęp 2022-06-09].
  20. ↑ Nikt i nic nie podważy solidarności Polski i Ukrainy [online], gov.pl, 28 marca 2024 [dostęp 2024-03-28].
  21. ↑ a b c Relacje dwustronne. Ukraina. gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  22. ↑ Rynki zagraniczne. Ukraina. paih.gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  23. ↑ Polska pomoc. Ukraina. gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  24. ↑ Andrzej Sławiński, GŁÓWNE KIERUNKI POLSKO-UKRAIŃSKIEJ WSPÓŁPRACY WOJSKOWEJ PO 1991 ROKU [online] [dostęp 2022-06-01].
  25. ↑ Polsko-ukraińska współpraca wojskowa. wojsko-polskie.pl. [dostęp 2022-06-01].
  26. ↑ dn: Polskie armatohaubice KRAB trafiły do ukraińskiej armii. Polskie Radio 24, 2022-05-29. [dostęp 2022-05-30]. (pol.).
  27. ↑ Polskie uzbrojenie w obronie Ukrainy [ANALIZA]. defence24.pl, 2022-05-21. [dostęp 2022-06-09].
  28. ↑ Tyle miliardów Polacy dali Ukraińcom. businessinsider.com.pl, 2022-08-22. [dostęp 2022-10-18].
  29. ↑ Sprawdziliśmy, jaką broń Polska już dostarczyła Ukrainie. Jesteśmy w gronie liderów [TABELA] [online], Businessinsider, 21 września 2023 [dostęp 2023-12-31] (pol.).
  30. ↑ Per Anders Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths, The Carl Beck Papers in Russian & East European Studies, No. 2107, November 2011, ISSN 0889-275X, s. 28.
  31. ↑ Grzegorz Motyka: Nieudana książka. zbrodniawolynska.pl. [dostęp 2014-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-08)]. (pol.).
  32. ↑ Szef UIPN wyjaśnił, kiedy zostanie odblokowana ekshumacja polskich obywateli na Ukrainie. zik.ua. [dostęp 2019-11-23]. (pol.).
  33. ↑ Wydano pierwsze pozwolenia na ekshumację szczątków Polaków na terytorium Ukrainy. tvp.info. [dostęp 2019-11-23]. (pol.).
  34. ↑ Prezydent Ukrainy oddał hołd ofiarom rzezi wołyńskiej. polskieradio.pl. [dostęp 2016-07-13].
  35. ↑ W obchodach rocznicy Zbrodni Wołyńskiej bierze udział przewodniczący Rady Najwyższej Ukrainy Rusłan Stefanczuk [online], polskieradio.pl [dostęp 2023-07-11].
  36. ↑ Akcja “Płomień Braterstwa – Полум’я Братерства” [online], odkrywcy.zhp.pl data dostępu = 2022-08-19.
  37. ↑ GUS podał szacowaną liczbę cudzoziemców w Polsce. Przekroczyła dwa miliony. businessinsider.com.pl.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stosunki_polsko-ukraińskie&oldid=73503047”